YAZILIKAYA/MİDAS ANITI: ANITTA GÖZLEMLENEN BOZULMALAR VE KORUMA ÖNERİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 8, 103 - 121, 27.06.2020

Yusuf Polat Ali Avşar

Öz

Çalışmanın konusu, konumu ve verimli arazileri nedeniyle, Alt Paleolitik Dönem’den günümüze kadar devamlı olarak yerleşime sahne olmuş, ancak en önemli arkeolojik kalıntıların Phryg Dönemi’ne ait olması sebebiyle “Phryg Vadisi” olarak adlandırılan alanda bulunan Yazılıkaya/Midas Anıtı’dır. Binlerce yıldır Anadolu’da köklü bir inanç olan Ana Tanrıça inancını benimsemiş olan Phrygler, “Matar” adını verdikleri tanrıçaları için doğada hazır bulunan ve kolay işlenebilen ana kayayı kullanarak, yerleşim alanlarının girişlerinde, yüksek yerlerde, su kaynaklarının yakınında ve tarla kenarlarında, bazen de kale girişlerinde berekete, bolluğa ve korunmaya yönelik ritüeller için, anıtsal ve küçük ölçekli, anıt, altar ve nişlerden oluşan kült anıtlarını yapmışlardır. Bu kült anıtlarının en seçkin örneklerinden biri Yazılıkaya/Midas Anıtı’dır. Yaklaşık olarak 3000 yılı aşkın bir süredir ayakta olan Yazılıkaya/Midas Anıtı günümüze ulaşıncaya kadar geçen süreçte, yıpranmalara, bozulmalara ve bünyesel zayıflamalara maruz kalmıştır. Bu çalışmada, Phryg kaya anıtları içesinde en görkemlisi olarak bilinen Yazılıkaya Vadisi’ndeki Yazılıkaya/Midas Anıtı üzerinde görülen bozulmalar ele alınmış, yapılan koruma-onarım çalışmaları ve anıtın gelecek kuşaklara aktarımı için yapılması gerekli koruma önerilerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Phryg Uygarlığı, Yazılıkaya, Midas Anıtı, Anıtlarda Bozulma, Koruma

Kaynakça

• Ahunbay, Z. 1999, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, Yem Yayınları: İstanbul.
• Akurgal, E. 1993, Anadolu Uygarlıkları, Net Yayınları: İstanbul.
• Avşar, A.O. 2018, Yazılıkaya/Midas Vadisi Arkeolojik Verilen Değerlendirilmesi Projesi: Yazılıkaya/Midas Vadisi Koruma-Onarım Raporu, İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez ve Bölge Laboratuvarı Müdürlüğü, İstanbul.
• Ayday, C. ve Göktan, R.M. 1990, “A Preliminary Engineering Geology Study Directed To The Conservation Of Midas Monument”, International Earth Sciences Congress On Aegean Regions, 1, (Edit. M.Y. Savaşcın ve A.H. Eronat), İzmir, 102-108.
• Ayday, C. ve Göktan, R.M. 1993, “Yazılıkaya (Midas) Anıtı Civarında Gözlenen Kaya Blok Devrilme ve Kayma Mekanizmaları”, Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 8, (Edit.Tuncay Ercan ve Sefer Örçen), Ankara, 155-159.
• Barnett, R. D. 1967, “Phrygia and The Peoples of Anatolia in The Iron Age ”, CAH II, XXX, London: Cambridge At The University Press, 1-33.
• Bilgiç, U.-Songur, S.-Songur, S.-Er, S. Şendil, E. 2013, Yazılıkaya Midas Anıtı Mimari Koruma Projesi, ANB Mimarlık.
• Binal, A-Kasapoğlu, K.E.-Gökçeoğlu, C. 1997,“Eskişehir-Yazılıkaya Çevresinde YüzeylenenVolkanosedimanter Kayaçların Donma-Çözülme Etkisi Altında Bazı Fiziksel Ve Mekanik Parametrelerinin Değişimi” Yerbilimleri,19, Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni, 41-52.
• Carrington, P. 1977, “The Heroic Age of Phrygia in Ancient Literature,” Anatolian Studies, XXVII: 117-127.
• Chaput, E. 1941, Phrygie, Exploration Archéologique I, Geologie et Geographie Physique, Paris.
• Erikan, F. 2019, “Yeni Buluntularla Yazılıkaya/Midas Vadisinde Yontmataş Buluntulara Dair İlk Gözlemler”, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Dergisi, XXIV,23-34.
• Ersen, A. ve Verdön, İ. 2010, “Konservasyon Biliminin Restorasyon Proje ve Uygulamalarına Katkıları”, TUBAKED 8, 7-20.
• Fitzner, B.-Heinrichs, F.-Kownatzski, R. 1995, Dekmalpflege und Naturwissenschaft Natursteinkonservierung, I, Aachen.
• Gabriel, A. 1965, Pyrygie, Expleration Archeologique, Tome IV La Cite de Midas Architecture, Paris.
• Haspels, C.H.E. 1971. The Highlands of Phrygia: Sites and Monuments, I-II, Princeton: New Jersey.
• Haspels, C.H.E. 1981. “Midas Şehri Kazısı”, Belleten XLV/178, 1-5.
• Huxley, G. 1959, “ Titles of Midas”, GrRomByzSt, 2 /2, 85- 99.
• Kadıoğlu, S. ve Kadıoğlu, Y.K. 2013, “Midas Anıtı ve Yakın Çevresindeki Gömülü Kırıkların, Boşlukların, Arkeolojik Yapı Varlığının Yer Radarı Yöntemiyle Görüntülenmesi ve Bölgenin Hidrojeolojisi”, Yazılıkaya Midas Anıtı Mimari Koruma Projesi, ANB Mimarlık.
• Massari, I. 1988, “Some Aspects of Humidity Protection in Historic Buildings”, (Eds. Lazzarini L.-Pieper R.), The Deterioration and Conservation of Stone. Studies and Documents on the Cultural Heritage, No. 16, 89-110.
• Olshausen, E. 1996, “Phryges, Phrygia”, Der Neue Pauly, Enzyklopädie der Antike, Band IX. Stuttgart: Verlag J.B. Metzler, 965-967.
• Özçatal, M.F. 1992. “Yazılıkaya, Uluçayır ve Karasakaltekke Kazı, Onarım ve Çevre Düzenleme Çalışmaları”, II. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara, 209-232.
• Özçatal, M.F. 1993. “Gerdekkaya ve Yazılıkaya’da 1991 Yılı Çalışmaları”, III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara, 419-439.
• Polat, Y. 2007, “Afyon İli Köhnüş Vadisinde Bulunan Phryg Anıtları Üzerinde Görülen Bozulmalar”. VII. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, (Afyon,18-20 Nisan 2005), Ankara, 521-529.
• Polat, Y. 2020, “Phrygler Dinsel Mekânlarını Nasıl Koruyordu? Midas Vadisi Kaleleri”, Turkish Studies-Social Sciences, 15/2, 317-334.
• Price, C.A. 1996, Stone Conservation An Overview of Current Research, The Getty Conservation Institute.
• Ramsay, W. M. 1882, “The Rock Necropolies of Phrygia”, JHS, III, London, 1-68.
• Sivas, T. T. 1999, Eskişehir-Afyonkarahisar- Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları, Eskişehir.
• Sivas, T. T. 2009, “ Frig Vadileri’nden Günümüze Kalan Frig İzleri”, T. T. Sivas-Hakan Sivas (Ed.), Frig Vadileri, Eskişehir, 16 - 53.
• Sivas, T. T. 2012, “Frig Vadileri ve Kutsal Yazılıkaya- Midas Kenti”, T. T. Sivas-Hakan Sivas (Ed.), Frigler, Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde, İstanbul, 112-159.
• Texier, C. 2002, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, 2, Ankara.
• Tamsü-Polat, R. 2018, “Yazılıkaya/Midas Vadisi Akpara Kale Mezarları”, OLBA Dergisi XXVI, Mersin: Kaam Yayınları, 261-283.
• Tamsü-Polat, R. ve Polat, Y. 2018, “Eskişehir İli Yazılıkaya Midas Vadisi Araştırmaları”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Sayı: 44, 49-56.
• Tamsü-Polat, R.- Polat, Y.- Sancaktar, H.- Yürük, M.B. 2019, “Eskişehir İli Yazılıkaya/Midas Vadisi Yüzey Araştırması 2017”, AST 36.3, 261-278.
• Topal, T. ve Sözmen, B. 2003, “Deterioration mechanisms of tuffs in the Midas monument”, Engineering Geology, 68 (3-4): 201-223.
• Tüfekçi-Sivas, T. 2003, “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri 2001 Yılı Yüzey Araştırması”, 20. AST II, Ankara, 285-298.
• Tüfekçi-Sivas, T. ve Sivas, H. 2003, “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması, Arkeolojik Envanter Raporu”, TÜBA- TÜKSEK 1, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi, 2-32.
• Wedekind, W.- Lopez Doncel, R.-Dohrmann, R.-Kocher, M.-Siegesmund, S. 2013, “Weathering of Volcanic Tuff Rocks Caused by Moisture Expansion”, Environ Earth Sci, 69: 1203-1224.