EARLY IRON AGE TOMB TYPOLOGY ON THE NORTH SKILS OF AĞRI MOUNTAIN-AN ASSESSMENT ON SOCIAL STRATIFICATION

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: Özel Sayı-The Special Issue (Orta Aras Havzası/The Middle Aras Basin), 9 - 27, 26.02.2022

Nazlı Akbaş

https://doi.org/10.48122/amisos.1048711

Öz

AĞRI DAĞI’NIN KUZEY ETEKLERİNDE ERKEN DEMİR ÇAĞI MEZAR TİPOLOJİSİ-SOSYAL TABAKALAŞMA ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Aras Havzası içerisinde yer alan Iğdır Ovası; yüksekliği ortalama 2000 metre olan bölge içinde 780 metrelik rakım değeri ile volkanik Ağrı Dağı sayesinde mineral açısından zengin toprağı ve Aras gibi büyük bir nehrin sularıyla tarıma elverişli bir donanıma sahiptir. Yerleşim için vazgeçilmez olan bu fiziki özellikler antik çağlardan beri insan toplumlarının zengin yerleşimler oluşturmasını sağlamıştır. Ayrıca bölgenin tarihi İpek yolu güzergahında yer alması, bu zenginliğinin korunarak günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır.
Yapılan araştırmalar göstermiştir ki; bölgede yerleşim sayılarının ve nüfusun arttığı en erken dönem Erken Demir Çağı’dır. Bu dönemde Doğu Anadolu Bölgesi’nde çeşitli kültürel öğeler, dinsel ve ekonomik zenginlikle beraber sosyal tabakalamayla da karşılaşmaktayız. Bölgenin neredeyse karakteristik olan kurgan mezar geleneğinin dışında farklı kültürel öğeleri de barındıran nekropolisler ortaya çıkmaya başlamaktadır. Şimdiye kadar yapılan araştırmalar arasında Van Bölgesi’nde Ernis, Dilkaya, Karagündüz, Yoncatepe; Erzurum ve çevresinde Pulur Höyük, Güzelova; Muş ve çevresinde Belliahır, Civikan, Aşağı Marnuk, Alyar, Göztepe, Abo Höyük, Sarıpınar gibi yerleşimlerden bu süreci takip edebilmekteyiz. Bununla birlikte Aras Havzası’nın en önemli ovası olan Iğdır Ovası üzerine; ekip üyesi olduğum yüzey araştırmaları sonucunda Erken Demir Çağı alanları ve nekropolleri tespit edilmiş, bölgenin Doğu Anadolu’nun diğer bölgelerinden aşağı kalır bir yönünün olmadığı anlaşılmıştır.
Söz konusu bu nekropoller Yukarı Çarıkçı, Aşağı Çarıkçı, Küllük, Koruküstü ve Karakoyunlu ve olmak üzere beş merkezden oluşmaktadır. Bu gibi yerleşim alanlarından tespit ettiğimiz nekropollerin kapladığı alanlar, konumları ve mezar tipleri bölgede Erken Demir Çağı’ndan beri çeşitli ölü gömme geleneklerinin varlığına işaret ederken aynı zamanda ilgili toplum içinde sosyal statü farklılıklarının da var olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Tabaka, Nekropolis, Ölü Gömme Geleneği, Iğdır, Erken Demir Çağı.

Kaynakça

• AKTÜRE Sevgi, Anadolu’da Demir Çağı Kentleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
• ATALAY İbrahim, Kenan MORTAN, Türkiye Bölgesel Coğrafyası, 2. bs., İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2017.
• BELLİ Oktay, Nezih BAŞGELEN, Doğu Anadolu’da Urartu Sulama Kanalları Urartian Irrigation Canals in Eastern Anatolia, İstanbul, 1997.
• BELLİ Oktay, Erkan KONYAR, Doğu Anadolu Bölgesinde Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2003.
• ———, “Ernis-Evditepe: The Largest Early Iron Age Necropolis in Eastern Anatolia”, Tel Aviv Journal of the Institute of Archaeology of Tel Aviv University, c. 30, sy. 2 (2003), ss. 167-203, doi:10.1179/tav.2003.2003.2.167.
• ———, “Excavations at Van-Yoncatepe Fortress and Necropolis”, Tel Aviv Journal of the Institute of Archaeology of Tel Aviv University, c. 2, sy. 28 (2001), ss. 169-212, doi:10.1179/tav.2001.2001.2.169.
• BROWN Theodore Burton, Excavations in Azerbaijan, 1948. T. Burton Brown., London: J. Murray, 1951.
• ÇİLİNGİROĞLU Altan, “The Early Iron Age at Dilkaya”, Anatolian Studies, sy. 49 (1999), ss. 29-38.
• ———, Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, 1997.
• DENİZ Ahmet, Ş. Cem TUYSUZ, Ayhan YARDIMCIEL, “Orta Aras Havzası’nda Tarihi Yollar: Bölgedeki Kültürel ve Ekonomik Etkileşimler”, KAÜ İİBF Dergisi, c. 6, sy. 9 (2015), ss. 225-34.
• DYSON Robert H., “Problems of Protohistoric IRan as seen from Hasanlu”, Journal of Near Eastern Studies, sy. 24 (1965), ss. 193-217.
• GRAYSON A.Kırk, Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (1114-859 BC), Toronto: University of Toronto Press, 2002.
• JORDAN Paul, Neanderthal: Neanderthal Man and the Story of Human Origins, 1st edition., Sutton, 2001.
• KÖROĞLU Kemalettin, Urartu Krallığı Döneminde Elazığ (Alzi) ve Çevresi, Arkeoloji Sanat Yayınları, 1996.
• KÖROĞLU Kemalettin, Erkan KONYAR, “Urartu: Krallık ve Aşiretler”, Urartu Doğu’da Değişim, Yapı Kredi Yayınları, 2011, ss. 12-55.
• MELLAART James, Çatalhöyük Anadoluda Bir Neolitik Kent, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• ———, Yakındoğu’nun En Eski Uygarlıkları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1988.
• MUMFORD Lewis, Tarih Boyunca Kent, çev. Gürol Koca, Tamer Tosun, Ayrıntı Yayınları, 2013.
• ÖZDOĞAN Mehmet, Nezih BAŞGELEN, Peter KUNİHOLM, (ed.), The Neolithic in Turkey - The Tigris Basin, Arkeoloji Sanat Yayınları, 2011.
• ÖZFIRAT Aynur, “Ağrı Dağı ve Van Gölü Havzası Yüzey Araştırması (Muş-Bitlis-Van-Ağrı-Iğdır İlleri ve İlçeleri)”, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları, ed. Aynur Özfırat, Nilgün Çoşkun, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 2014,
• ———, “Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazısı (2007-2013)”, Kazı Sonuçları Toplantısı, c. 2, sy. 36 (2014).
• PAPAGİANNİ Dimitra, Michael A. MORSE, The Neanderthals rediscovered: how modern science is rewriting their history, London ; New York: Thames & Hudson, 2013.
• PETTİTT Paul, The Palaeolithic Origins of Human Burial, Milton Park, Abingdon, Oxon ; New York, 2010.
• RUBİNSON Karen S., “A Mid-Second Millennium Tomb at Dinkha Tepe”, American Journal of Archaeology, sy. 95 (1991), ss. 373-94.
• SALVİNİ Mirjo, Urartu Tarihi ve Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2015.
• SEVİN Veli, “Van/Ernis-Evditepe ve Alacahan Mezarlık ve Yerleşimleri Işığında Kimi Düşünceler: Demir Çağlar Sorunu”, Anadolu Kültürlerine Bir Bakış-Hayat Erkanal’a Armağan, ed. Nazlı Çınardalı Karaaslan v.dğr., Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2014, ss. 355-67.
• SEVİN Veli, Ersin KAVAKLI, “Van/Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü”, Belleten, c. LX, sy. 227 (1996), ss. 1-35.
• ———, “Van-Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü Kurtarma Kazıları 1992-1993”, Kazı Sonuçları Toplantısı, c. I, sy. XVI (1994), ss. 331-50.
• YARDIMCIEL Ayhan, “Güney Kafkasya’da Kurgan Kültürü (Yığma Taş Mezarlar)”, Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı-II, sy. 72 (2015), ss. 42-46.
• ———, “Orta Aras Havzası’nın Tarihi ve Külütrel Zenginliği”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 14 (2014), ss. 121-28
• YULU Adem, Iğdır’da Şehirsel Gelişme ve Mekansal Değişim, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2012.