THOUGHTS ON THE IDENTITY OF THE ZEUGMA ARES/MARS STATUE

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 299 - 314, 26.12.2022

İrem Albayraktaroğlu

https://doi.org/10.48122/amisos.1186882

Öz

ZEUGMA ARES/MARS HEYKELİ KİMLİĞİNE İLİŞKİN DÜŞÜNCELER

Öz

Kommagene Krallığı’nın dört önemli yerleşiminden biri olan ve bu önemini Roma İmparatorluğu Dönemi’nde de sürdüren Zeugma antik kenti, Gaziantep ili Nizip ilçesinin 10 km. doğusunda Birecik Barajı yakınlarında bulunmaktadır. Tarihi boyunca ayrıcalıklı konumu sayesinde Mezopotamya ve Anadolu arasında gerçekleşen ticaret ağında önemli bir geçit noktasıdır. Bu geçit yollarının Büyük İskender’in Asya seferi öncesinde hatta İÖ. 2. Binlerde dahi kullanıldığı bilinmektedir. Bununla beraber Büyük İskender’in seferi ve sonrasında kurulan Helenistik krallıklarla birlikte önceden küçük olan yerleşim, Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Partlara karşı tampon bölge ve askeri üs konumundadır. Askeri öneminin yanı sıra ticari faaliyetler sayesinde de hareketli bir geçiş noktası, Geç Helenistik Dönem’den Roma İmparatorluk Dönemi’ne değin, özellikle İS.1. ve 2. yüzyıllarda doğu ile batı arasında tam anlamıyla bir köprü ve ticaretin kalbinin attığı önemli bir merkezdir. En parlak dönemlerini yaşamış olduğu Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait günümüze ulaşan birçok eser, kentin zenginlik ve ihtişamının fiziksel yansımaları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu makalede, Zeugma antik kenti Poseidon Villası’nda 1999-2000 kazılarında bulunmuş olan ve Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergilenen , İS. 2. yüzyıl tarihli Mars heykelinin, genel ikonografisi için ünik kabul edilen, sol elinde tutmuş olduğu nesneden yola çıkarak, kimliğine ilişkin bazı değerlendirmeler yer alacaktır. Zeugma antik kentinde konuşlandırılmış lejyonerlerin özellikle de Legio IV Scyhtica’nın kült faaliyetleri ve ele geçtiği Poseidon Villası buluntuları göz önüne alınarak, heykelin savaş tanrısı Mars’ın yanı sıra başka kültlerin etkilemiş olduğu karışık bir ikonografiye sahip olup olmadığı tartışılacaktır.
Ares/Mars ikonografisinde alışılagelmiş bir tip olmamasına rağmen Zeugma örneğinde heykelin sol elinde tuttuğu kıvrımlı dalların, Mars’ın Roma’da savaşın yanı sıra baharın gelişini ve bereketi sembolize eden kimliğine vurgu yaptığı düşünülmektedir. Heykelin tasvirinin Mars’ın yanı sıra başka kültlerle olan ilişkisini ortaya çıkarmak adına, Roma Dönemi’ne tarihlenen bazı Mars tipleriyle karşılaştırılması yapılacak ve 2.-3. yüzyıllarda Legio IV Scythica’nın konuşlandırıldığı Zeugma kenti ve lejyonun kült organizasyonları değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ares/Mars, Zeugma, heykel, Legio IV Scythica, Silvanus kültü

Kaynakça

• Bonnefoy, Y. 1991, Roman and European Mythologies, University of Chicago Press, London. Burkert, W. 1985, Greek Religion, Harward University Press Cambridge. Cohen, M. G. 2006, The Hellenistic Settlements in Syria, Red Sea Basin, and North Africa, University of California Press. Comfort, A. 2002, Legio IIII Scythica, ZPE 138, 275-276. Devijver, H. 1988, “Equestri an officers in the east”, D. H. French- C. S. Lightfoot (ed), The eastem frontier of the Romall empire,), (BAR 5553, Oxford): 77-111. Dorcey, P. F. 1989, “The role of women in the cult of Silvanus”. Numen, 36(2), 143-155. Dorcey, P. F. 1992, “The Cult of Silvanus: A Study in Roman Folk Religion”, E.J. Brill, Hollanda. C., Nardi, R. - Önal, M. 2003, “The bronze statue of Mars: interim reports”, J. H. Humphrey and R. Early (ed.), Zeugma: Interim Reports, Journal of Roman Archaeology, Supplement Series, 51 (Portsmouth, RI: Journal of Roman Archaeology) 69-78.