FACTORS THAT CAUSED THE EMERGENCE OF MINING AND METALLURGY IN THE CENTRAL TAURUS

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 17, 186 - 199, 28.12.2024

Osman Emre Köse

https://doi.org/10.48122/amisos.1566810

Öz

ORTA TOROSLAR’DA MADENCİLİĞİN VE METALURJİNİN ORTAYA ÇIKMASINA NEDEN OLAN FAKTÖRLER

Öz

Orta Toros Dağları, jeolojik geçmişe bağlı olarak zengin maden yataklarına sahiptir. Orta Toroslar'da, Bolkardağ ve Aladağ çevresinde geçmişte birçok maden ocağı açılmış ve işletilmiştir. Bu madenlerin en önemlileri tarihsel belgelerde sıklıkla adı geçen gümüş ve tunç alaşımı yapımında bakırla beraber kullanılması gereken kalaydır. Bölgede ayrıca altın, demir, bakır, antimon, kurşun ve çinko gibi metalurjik gelişmenin farklı evrelerinde kullanım görmeye başlayan madenler de bulunmaktadır. Orta Toroslar ve çevresinde çağlar boyunca, madencilik teknolojisinin gelişim süreci arkeolojik kazılarda bulunan metalurjik verilerle ispatlanmıştır. Söz konusu bilimsel veriler madenin çıkarıldığı ocaklar ve maden cevherinin ergitme öncesi kırılarak ve öğütülerek hazırlama aşamasının gerçekleştiği ve sonrasında potalarda ergitildiği madenci yerleşimlerinde bulunmuştur. Bu yerleşim modelinin örnekleri Kestel kalay madeni ve Göltepe madenci yerleşimidir. Bölgede erken madenci yerleşimleri genelde kayalıkların olduğu tepeler üstüne kurulmuştur. Bölgede madencilik teknolojisinin gelişme nedenlerinden birisi ergitmede kullanılacak yakıtı sağlayan orman sahalarına sahip doğal çevredir. Söz konusu bu yakıtlar odun ve odun kömürüdür. Diğer bir etken maden ürünlerin işlenebilmesi ve bu ürünlerin değişim amaçlı çevre bölgelerle paylaşımı için doğal geçitler ve yollarla birbirine bağlanan önemli üretim ve ticaret merkezlerine sahip kültürel çevredir. Akdeniz kıyısında bulunan Mersin- Yumuktepe ve Tarsus-Gözlükule çevre kültürlerle ilişkili önemli yerleşmelerdir. Madencilik ve buna bağlı üretimin sürdürülebilmesi, bölgede ve çevresinde ekonomik amaçlı olarak söz konusu ürünlerin talep görmesine de bağlıdır. Bu çalışmada madenciliğin ortaya çıkmasına etki eden sebeplerden doğal ve kültürel çevre, günümüzde Orta Toroslar'ın kuzeyindeki Niğde ili ve güneyindeki Mersin ili sınırlarını kapsayan bölge dahilinde açıklanmaya çalışılmıştır. Madencilik teknolojisinin bölgede ortaya çıkışı ve sonraki gelişim aşamaları,Neolitik Çağ ve Erken Tunç Çağlarını kapsayan kronolojik zaman aralığı içinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orta Toroslar, Mersin, Niğde, eski madencilik, metalurji, doğal ve kültürel çevre

Kaynakça

• Akkemik, Ü. - Caner, H. - Conyers, G. A. - Dillon, M. J. - Karlioğlu, N. - Rauh, N. K. - Theller, L. O. 2012, “The Archaeology of Deforestation in South Coastal Turkey”, International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 19/5, 395-405.
• Algaze, G. - Brenties, B. - Knapp, A. B. - Kohl, P. L. - Kotter, W. R. - Lamberg-Karlovsky, C. C. - Schwartz, G. M. - Weiss, H. - Wenke, R. J. - Wright, R. P., - Zagarell, A. 1989, “The Uruk Expansion: Cross-cultural Exchange in Early Mesopotamian Civilization [with Comments and Reply]”, Current Anthropology, 30/5, 571–608.
• Allaby, M. 2013, Publishing Information. In A Dictionary of Geology and Earth Sciences: Oxford University Press.