ELEKTRONİK ATIKLAR VE ÇEVRE SAĞLIĞI

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 43 - 52, 14.08.2017

Çiğdem Yılmaz Aydın

Öz

Günümüz çağında teknolojinin hızla ilerlemesiyle elektrikli ve elektronik cihazların kullanım süreleri kısalmıştır. Yeni ürünlere hızlı geçiş olması ile elektronik atık (e-atık) adı verilen yeni bir çöp kavramı açığa çıkmıştır. E-atıkların uygun olmayan yöntemlerle yasal olmayan işletmeler tarafından toplanması, depolanması ve bertaraf edilmesi nedeniyle açığa çıkan ağır metaller çevre ve insan sağlığını etkilemektedir. Bu derlemenin amacı e-atık mevzuatı hakkında bilgi vermek, atıkların çevre ve insan üzerine etkilerini göstermek ve alınabilecek önlemlerden bahsetmektir. Pubmed, Google Akademi veri tabanları kullanılarak, ilgili yönerge ve kanunlar incelenerek ve uzmanların önerilerinden yararlanılarak derleme niteliğinde hazırlanmıştır. Türkiye’deki mevzuat konu ile ilgili olarak “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği (AEEE)” 22 Mayıs 2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Gelişmiş ülkelerde açığa çıkan e-atıkların %50-80’i gelişmekte olan ülkelere ihraç edilmektedir. Yasal olmayan işletmeler tarafından yapılan depolama ve bertaraf etme işlemleri sonrası çevreye, insan ve çevre sağlığını olumsuz etkileyecek ağır metaller yayılmaktadır. İnsan sağlığına olan etkileri gelişmekte olan ülkelerde yapılan birçok araştırmalarda istatiksel olarak anlamlı bir şekilde ortaya koyulmaktadır. Kanuni yaptırımlar düzenlenerek e-atıkların emniyetli ve güvenli şekilde toplanması, bertaraf edilmesi ve geri dönüşüm işlemlerinin uygun şekle getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca üretilecek elektrikli ve elektronik malzemelerin çevre dostu olması yönünde gerekli çalışmalar yapılarak üreticilerin temiz/çevreci ürün üretmeye zorlanması gerekmektedir. Geri dönüşüm işlemlerinde ise ülkelerde modernize edilmiş yöntemlerin kullanılması teşvik edilmeli ve gerekli kanuni yaptırımlarla desteklenmeli, denetlenmelidir.

Anahtar Kelimeler

sağlık, çevresel, atık idaresi, ağır metaller, elektronik.

ELECTRONICAL WASTE AND ENVIRONMENTAL HEALTH

Öz

Electrical and electronic equipment lifetime has reduced in the duration of the rapid development technology Today, humanity faced with a new type of garbage which called electronic waste (e-waste). Heavy metals which occured by the illegal business, are affects human health and the environment. The aim of this review is determine the effects of e-waste on people and the environment and make recommendations on e-waste management .

This study was compiled by reviewing PubMed and Google Academic databases and reviewing relevant expert advice and guidelines and legislation."Control of Waste Electrical and Electronic Equipment" Directive (WEEE) has been published in the Official Gazette dated May 22, 2012, in Turkey. 50-80% of the e-waste are exported to developing countries from developed countries . Heavy metals which affect the environment and human health, are occured by storaging and disposal operations in non-legal business. Several studies conducted in developing countries, especially their impact on human health is set out in a statistically meaningful way.Collection, destruction and recycling of e-waste must be safely and securely and it is related with legal sanctions. Electrical and electronic equipment should be environmentally friendly clean / green products. To ensure green products manufacturers should do research. The recycling process also encourages the use of methods which have been modernized and should be supported by appropriate legal sanctions should be supervised, in the country.

Anahtar Kelimeler

health, environmental, waste management, heavy metals, electronic

Kaynakça

• 1- Akın, B. Kuru, A. Elektrikli Ve Elektronik Atıkların (E-Atık) Zararları, Yönetimi ve Türkiyedeki Uygulamalarının Değerlendirilmesi, İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi (İAÜD) Yıl 3, Sayı 12 :1-12
• 2- Yaren, M. F., Taşkin, M. F., Uygun, Ö., & Alp, A. Atik Ekonomisi Ve Elektronik Atiklarin Değerlendirilmesinin Önemi, Akademik Platform (ISEM 2014) : 631-642
• 3- Baldé, C. P., Wang, F., Kuehr, R., & Huisman, J. (2014). The global e-waste monitor Bonn, Germany, United Nations University,2015, https://i.unu.edu/media/unu.edu/news/52624/UNU-1stGlobal-E-Waste-Monitor-2014-small.pdf Erişim Tarihi: 24 Ocak 2017
• 4- Atık Elektrikli Ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği , T.C. Resmi Gazete, 28300, 22 Mayıs 2012
• 5- Atık Yönetimi Yönetmeliği , T.C. Resmi Gazete, 29314, 2 Nisan 2015
• 6- Güler, Ç. (Editör) , Çevre Sağlığı, Ankara, Yazıt Yayın, 2012: 625-627
• 8- T.C. Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, Ulusal Geri Dönüşüm Strateji Belgesi Ve Eylem Planı 2014-2017
• 7- İkinci, Ö.A. E-Atık Hem Hazine Hem Tehlike TÜBİTAK Bilim Ve Teknik Dergisi Haziran 2014: 36-39
• 9- Yücel, M., & Ekmekçiler, Ü. S. (2008). Çevre Dostu Ürün Kavramına Bütünsel Yaklaşım; Temiz Üretim Sistemi, Eko-Etiket, Yeşil Pazarlama. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 26(26)
• 10- Yücel, E. Canlılar ve Çevre, Anadolu Üniversitesi Yayınları
• 11- Güven, A., Kahvecioğlu, Ö., Kartal, G., Timur, S., & Metalurji, İ. T. Ü. (2004). Metallerin Çevresel Etkileri-III. Metalurji Dergisi, 138, 64-71.
• 12- Kahvecioğlu, Ö., Kartal, G., Güven, A., & Timur, S. (2003). Metallerin çevresel etkileri-I. Metalurji Dergisi, 136, 47-53.
• 13- Yekeen, T.A., Xu, X., Zhang, Y. et al. Environ Sci Pollut Res (2016). doi:10.1007/s11356-016-6896-6
• 14- Duffus, J. H. (1981). Environmental toxicology. John Wiley.
• 15- Çıtak, S. Öktüren, F.A. Sönmez, S. Kadmiyumun Çevre Ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri, Derim Dergisi Yıl 2007 Volume 24 İssue 1: 32-39
• 16-Öztürk, H. İ. (2009). İstaç Tıbbi Atık Yakma Tesisinin Atıklarında Belirlenen Ağır Metallerin Dağılımının Araştırılması (Doctoral dissertation, Fen Bilimleri Enstitüsü)
• 17- Huanga C.L., Baob L.J., Pei Luoa,D., Wanga Z.Y., Meng Li c S.,Eddy Y., Zenga,B., Potential health risk for residents around a typical e-waste recycling zone via inhalation of size-fractionated particle-bound heavy metals, Journal of Hazardous Materials 317 (2016) 449–456 doi: 10.1016/j.jhazmat.2016.05.081
• 18- Awasthi, A. K., Zeng, X., & Li, J. (2016). Relationship between e-waste recycling and human health risk in India: a critical review. Environmental Science and Pollution Research, 1-24
• 19- Xu X.,Liu J., Huang C., Lu F., Chıung Y.M., Huo X.,Association of polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) and lead co-exposure with child physical growth and development in an e-waste recycling town, Chemosphere Volume 139 November 2015, Pages 295–297 doi:10.1016/j.chemosphere.2015.05.080
• 20- OECD (2001), Extended Producers Responsibility: A Guidance Manual for Governments, Paris
• 21- Commission Directive, 2008/98/EC
• 22- Woo SH, Lee DS, Lim SR. Potential resource and toxicity impacts from metals in waste electronic devices, Integrated Environmental Assesment and Management,Volume 12, Number 2: 364-370