AŞI KARARSIZLIĞI VE AŞI REDDİ KONUSUNA SOSYAL PAZARLAMA BAKIŞ AÇISINDAN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 1, 65 - 83, 30.06.2019

F. Zeynep Özata , Sevdenur Kapusuz

Öz

Bu
çalışma, halk sağlığı üzerinde önemli bir tehdit oluşturma potansiyeli olan aşı
kararsızlığı ve reddi konusuna odaklanmaktadır. 19. yy’dan günümüze değin
güçlenerek sürmekte olan aşı reddi hareketi, Türkiye’de de giderek artmakta ve
çok sayıda uzman konuya dikkat çekmeye çalışmaktadır. Aşı reddi ve/veya kararsızlığı ile ilgili literatür incelendiğinde,
konunun sosyal bilimcilerden ziyade sağlık bilimleri alanında fazlaca
çalışıldığı görülmektedir. Halbuki sosyal bilim bakış açısının ve
multi-disipliner yaklaşımların aşı reddi/kararsızlığı sorununa çözüm
arayışlarında önemine giderek daha fazla dikkat çekilmektedir. Dolayısıyla bu
çalışma alanda ortaya çıkan literatürü özetleyerek bir yandan sosyal bilimler
alanındaki akademisyenlerin bu konuya yönelik dikkatlerini çekmeyi diğer
taraftan ise sosyal pazarlama kapsamında konuya yönelik geliştirilebilecek
stratejileri ve teorileri özetlemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada öncelikle aşı
reddi ve kararsızlığı kavramları açıklanmakta, daha sonra bu konuya yönelik
çözüm önerileri üretmek için kullanılan başlıca teoriler, sosyal pazarlama
yaklaşımı içindeki çalışmalar ve tutum değişimi stratejileri özetlenmektedir.
Literatür taraması sonucunda alanda yapılacak yeni çalışmalara ihtiyaç olduğu,
bu yeni çalışmalarda sadece ret üzerinde değil aşı kararsızlığına öncelikle
odaklanılması gerektiği, aşı kararsızı ya da reddi yapan ailelere doğru
stratejilerin uygulanabilmesi için sosyal pazarlama bakış açısı ile hareket
edilerek segmentasyon çalışmasına ihtiyaç olduğu ve son olarak konunun sosyal
bilimlerin farklı alanlarından araştırmacılarca da çalışılarak daha zengin
çözüm önerilerine ihtiyaç olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal pazarlama, Tutum değişimi stratejileri, Bölümlendirme, Aşı reddi, Aşı karasızlığı

Kaynakça

• Aker, A. A. (2018). Aşı Karşıtlığı, Toplum ve Hekim, 33(3), 175-186.
• Argüt, N., Yetim, A. ve Gökçay, G. (2016). Aşı Kabulünü Etkileyen Faktörler, Çocuk Dergisi, 16(1-2), 16-24. doi:10.5222/j.child.2016.016
• Arıcan, I. (2018). Sık Rastlanan Aşı Karşıtı İddialara Yanıtlar, Toplum ve Hekim, 33(3), 195-206.
• Azap, A. (2018). Aşı Karşıtlığının Toplumsal Sonuçları, Toplum ve Hekim, 33(3), 217-219.
• Badur, S. (2011). Aşı Karşıtı Gruplar ve Aşılara Karşı Yapılan Haksız Suçlamalar, ANKEM Dergisi, 25, 82-86. Erişim adresi: http://www.ankemdernegi.org.tr/ANKEMJOURNALPDF/ANKEM_25_Ek2_82_86.pdf
• Bedford, H., Attwell, K., Danchin, M., Marshall, H., Corben, P. ve Leask, J. (2018). Vaccine hesitancy, refusal and access barriers: The need for clarity in terminology, Vaccine, 36, 6556-6558. doi: 10.1016/j.vaccine.2017.08.004
• Broniatowski, D. A., Hilyard, K. M. ve Dredze, M. (2016). Effective vaccine communication during the disneyland measles outbreak, Vaccine, 34, 3225-3228. doi: 10.1016/j.vaccine.2016.04.044
• Brown, A. L., Sperandio, M., Turssi, C. P., Leite, R. M. A., Berton, V. F., Succi, R. M., … Napimoga, M. H. (2018). Vaccine confidence and hesitancy in Brazil, Cad. Saúde Pública, 34(9), 1-12. doi: 10.1590/0102-311X00011618
• Bozkurt, B. H. (2018). Aşı Reddine Genel Bir Bakış ve Literatürün Gözden Geçirilmesi, Kafkas J Med Sci, 8(1), 71-76. doi: 10.5505/kjms.2018.12754
• Butler, R. ve MacDonald, N. E. (2015). Diagnosing the determinants of vaccine hesitancy in specific subgroups: The Guide to Tailoring Immunization Programmes (TIP), Vaccine, 33, 4176–4179. doi: 10.1016/j.vaccine.2015.04.038
• Byström, E., Lindstrand, A., Likhite, N., Butler, R. ve Emmelin, M. (2014). Parental attitudes and decision-making regarding MMR vaccination in an anthroposophic community in Sweden-A qualitative study, Vaccine, 32, 6752-6757. doi: 10.1016/j.vaccine.2014.10.011
• Cates, J. R., Diehl, S. J., Crandell, J. L. ve Coyne-Beasley, T. (2014). Intervention effects from a social marketing campaign to promote HPV vaccination in preteen boys, Vaccine, 32(33), 4171–4178. doi: 10.1016/j.vaccine.2014.05.044
• Ceyhan, M. (2018). Aşının ve Aşılanmanın Önemi, Bilim ve Gelecek, 172, 12-13.
• Çapanoğlu, E. (2018). Sağlık Çalışanı ve Ebeveyn Perspektifinden Çocukluk Çağı Aşılarının Reddi Niteliksel Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi, Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi/Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). Erişim adresi: http://openaccess.acibadem.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11443/679/0015369.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Dubé, E., Gagnon, D., Ouakki, M., Bettinger, J. A., Guay, M., Halperin S., … MacDougall, H. (2016). Understanding Vaccine Hesitancy in Canada: Results of a Consultation Study by the Canadian Immunization Research Network, PLoS ONE 11(6), 1-16. doi:10.1371/journal.pone.0156118
• Erdem, Ö., Toktaş, İ., Çelepkolu, T. ve Demir, V. (2017). Mop-Up Oral Polio Aşı Kampanyasında Aşıyı Reddetme Nedenleri: Bir Aile Sağlığı Merkezi Deneyimi, Konuralp Tıp Dergisi, 9(1), 19-23. doi: 10.18521/ktd.291931
• Eskiocak, M. (2018). Aşılanmama Aşılatmama ve Türkiye’de “Aşı Reddi” Tartışmasına Kısa Bir Katkı, Toplum ve Hekim, 33(3), 220-222.
• European Centre for Disease Prevention and Control. (2014). Social marketing guide for public health managers and practitioners. Erişim adresi: https://ecdc.europa.eu/sites/portal/files/media/en/publications/Publications/social-marketing-guide-public-health.pdf, Son erişim tarihi: 11 Aralık 2018.
• European Centre for Disease Prevention and Control. (2018). Monthly measles and rubella monitoring report, November 2018. Erişim adresi: https://ecdc.europa.eu/sites/portal/files/documents/measles-rubella-monthly-monitoring-report-november-2018.pdf
• Giambi, C., Fabiani, M., D’Ancona, F., Ferrara, L., Fiacchini, D., Gallo, T., … Rota, M. C. (2018). Parental vaccine hesitancy in Italy: Results from a national survey, Vaccine, 36, 779–787. doi: 10.1016/j.vaccine.2017.12.074
• Gilkey, M. B., McRee A. L., Magnus B. E., Reiter, P. L., Dempsey, A. F., Brewer, N. T. (2016). Vaccination Confidence and Parental Refusal/Delay of Early Childhood Vaccines, PLoS ONE, 11(7), 1-12. doi:10.1371/journal.pone.0159087
• Glanz, K. ve Rimer, B.K. (2005). Theory at a glance: A guide for health promotion practice (2nd Edition). National Cancer Institute (US). Washington, DC: NIH.
• Glanz, K., Rimer, B.K. ve Viswanath, K. (2008). Health Behavior and Health Education: Theory, Research, and Practice (4th Edition). San Francisco, CA, US: Jossey-Bass.
• Gowda, C., Schaffer,S. E., Kopec, K., Markel, A. ve Dempsey, A. F. (2013). Does the relative importance of MMR vaccine concerns differ by degree of parental vaccine hesitancy?, Human Vaccines & Immunotherapeutics, 9(2), 430-436. doi: 10.4161/hv.22065
• Göktaş, B., Özdemir, M., Sülemiş, M. S., Akgün, D. ve Öcal, S. (2016, Mayıs). Antalya’da İlköğretim Okul Aşılarını Reddeden Ebeveynlerin Sosyodemografik Özellikleri ve Aşılamaya İlişkin Tutum ve Davranışları. 8. Temel Sağlık Hizmetleri Buluşması, İzmir.
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.(2014). 2013 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye.
• İkiışık, H. (2018). Ebeveynlerin Aşı Kararı, Toplum ve Hekim, 33(3), 207-212.
• Jarrett, C., Wilson, R., O’Leary, M., Eckersberger, E., ve Larson, H. J. (2015). Strategies for addressing vaccine hesitancy: A systematic review, Vaccine, 33, 4180–4190. doi: 10.1016/j.vaccine.2015.04.040
• Karafillakis, E., Dinca, I., Apfel, F., Cecconi, S., Wurz, A., Takacs, J., … Larson, H. C. (2016). Vaccine hesitancy among healthcare workers in Europe: A qualitative study, Vaccine, 34, 5013-5020. doi: 10.1016/j.vaccine.2016.08.029
• Karakaya, I. (2018). Otizm ve Aşılar Arasında Bir İlişki Var mı?, Toplum ve Hekim, 33(3), 213-216.
• Lee, N. R. ve Kotler, P. (2011). Social marketing: influencing behaviors for good (4th ed). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
• MacDonald, N. E. (2015). The SAGE Working Group on Vaccine Hesitancy. Vaccine Hesitancy: Definition, Scope and Determinants, Vaccine, 33, 4161-4164. doi: 10.1016/j.vaccine.2015.04.036
• MacDonald, N. E., Smith, J. ve Appleton, M. (2012). Risk communication, risk management and safety assessment: what can governments do to increase public confidence in their vaccine systems?, Biologicals, 40, 384–388. doi: 10.1016/j.biologicals.2011.08.001
• McClure, C. C., Cataldi, J. R. ve O’Leary, S. T. (2017). Vaccine Hesitancy: Where We Are and Where We Are Going, Clinical Therapeutics, 39(8), 1550-1562. doi: 10.1016/j.clinthera.2017.07.003
• McLeroy, K. R., Bibeau, D., Steckler, A., & Glanz, K. (1988). An ecological perspective on health promotion programs. Health Education Quarterly, 15, 351-377. doi: 10.1177/109019818801500401
• Nowak, G. J., Gellin, B. G., MacDonald, N. E., ve Butler, R. (2015). Addressing vaccine hesitancy: The potential value of commercial and social marketing principles and practices, Vaccine, 33, 4204–4211. doi: 10.1016/j.vaccine.2015.04.039
• Opel, D., Diekema, D., Lee, N. ve Marcuse, E. (2009). Social marketing as a strategy to increase immunization rates, Arch Pediatr Adolesc Med., 163(5), 432-437. doi: 10.1001/archpediatrics.2009.42
• Öner, C., Çatak, B. ve Telatar, B. (2013, Nisan). Okul Aşılamalarında Başarı Oranları ve Aile Reddi. 8. İstanbul Aile Hekimliği Kongresi, İstanbul.
• Ramanadhan, S., Galarce, E., Xuan, Z., Alexander-Molloy, J. ve Viswanath, K. (2015). Addressing the Vaccine Hesitancy Continuum: An Audience Segmentation Analysis of American Adults Who Did Not Receive the 2009 H1N1 Vaccine, Vaccines, 3, 556-578. doi: 10.3390/vaccines3030556
• Repalust, A., Šević, S., Rihtar, S. ve Štulhofer, A. (2017). Childhood vaccine refusal and hesitancy intentions in Croatia: insights from a population-based study, Psychology, Health & Medicine, 22(9), 1045-1055. doi: 10.1080/13548506.2016.1263756
• SAGE (2014). Report of the SAGE Working Group on vaccine hesitancy. Erişim adresi: http://www.who.int/immunization/sage/meetings/2014/october/1_Report_WORKING_GROUP_vaccine_hesitancy_final.pdf
• SAGE Review. (2014). WHO SAGE working group dealing with vaccine hesitancy. In: Strategies for addressing vaccine hesitancy: a systematic review. Erişim adresi: https://www.who.int/immunization/sage/meetings/2014/october/3_SAGE_WG_Strategies_addressing_vaccine_hesitancy_2014.pdf
• Silva, E.C. ve Mazzon, J.A. (2015). Social marketing for women's health campaigns, Journal of Public Administration and Policy Research, 7 (5), 89-97. doi: 10.5897/JPAPR2015.0310
• Smith, P. J., Humiston, S. G., Marcuse, E. K., Zhao, Z., Dorell, C. G., Howes, C. ve Hibbs, B. (2011). Parental Delay or Refusal of Vaccine Doses, Childhood Vaccination Coverage at 24 Months of Age, and the Health Belief Model, Public Health Reports, 126, 135-146. doi: 10.1177/00333549111260S215
• Suggs, S., Evans, D. ve Hsu, C. (2017, September). Social Marketing and vaccination acceptance: Understanding and addressing determinants of behaviors and mechanisms of change in context. Les Pensières Center for Global Health. Erişim adresi: https://www.fondation-merieux.org/wp-content/uploads/2017/01/vaccine-acceptance-2017-suzanne-suggs.pdf
• Tafuri, S., Gallone, M. S., Cappelli, M.G., Marinelli, D., Prato, R. ve Germinario, C. (2014). Addressing the anti-vaccination movement and the role of HCWs, Vaccine, 32, 4860-4865. doi: 10.1016/j.vaccine.2013.11.006
• Taner, Ş. (2018). Bağışıklamayı Kim Tehdit Ediyor: Aşı Karşıtları? Aşı Piyasası, Toplum ve Hekim, 33(3), 165-174.
• Topçu, S., Almış, H., Başkan, S., Turgut, M., Orhon, F. Ş. ve Ulukol, B. (2019). Evaluation of Childhood Vaccine Refusal and Hesitancy Intentions in Turkey, The Indian Journal of Pediatrics, 86(1), 38-43. doi: 10.1007/s12098-018-2714-0
• WHO, TIP. (2013). The guide to tailoring immunization programmes.WHO Regional Office for Europe 2013. Erişim adresi: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/187347/The-Guide-to-Tailoring-Immunization-Programmes-TIP.pdf
• Yavuz, M. (2018). Aşı Karşıtlığı Dosyası, Toplum ve Hekim, 33(3).
• Yavuz, M. (2018). Aşı Karşıtlığının Tarihçesi, Toplum ve Hekim, 33(3), 187-194.
• İnternet Adresleri
• http://apps.who.int/immunization_monitoring/globalsummary/coverages?c=TUR
• http://asicalistayi.org/gun2.html
• http://www.diken.com.tr/650-bin-cocuk-10-yillik-gozlem-cocuk-asilariyla-otizm-arasinda-iliski-yok/