Divriği Erkek Rüşdiye Mektebi (1882-1913)

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 8, 12 - 38

İbrahim Tamar

Öz

Osmanlı Devleti’nde modernleşme çabaları bilhassa 19. yüzyılın başlarında artış göstermeye başlamıştır. Böylelikle devleti ve toplumu ihya etmek için en önemli araçlardan birisi olan eğitim alanında da birçok yenilik yapılmış ve çok sayıda mektep açılmıştır. Yeni usule göre eğitim verecek mekteplerin başında rüşdiyeler gelmektedir. İlköğretim seviyesinde olan bu mektepler, Cumhuriyet Dönemi’ne kadar zengin müfredatı ve yetiştirdiği birçok talebeyle önemli bir işlev görmüştür. Bu çalışmada; yurdun birçok yerinde açılan rüşdiyelerden bir tanesi olan Divriği Erkek Rüşdiye Mektebi’nin tarihsel gelişimi, talebesi, mezunları ve personeli hakkında bilgi vermek amaçlanmıştır. Bu mektep 1882 yılında açılmış ve 6 Ekim 1913 tarihli Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkati’nin yürürlüğe girmesiyle ibtidai mekteplerinin çatısı altına girmiştir. Otuz yıllık süreçte yüzlerce talebeye eğitim imkânı sağlayan bu mektebin bünyesinde birçok muallim görev yapmıştır. Görev başındayken vefat eden veya başka bir mektebe tayin edilen muallimlere de zaman zaman rastlanmıştır. Ayrıca mektepte eğitim görmüş birçok talebenin lakaplarıyla birlikte zikredilmesi ve imtihanlardan aldıkları notların detaylı bir şekilde kayıt altına alınması, çok yönlü yorum yapılabilmesi açısından oldukça önemlidir. Bu tarz değerli bilgilerin kaydedildiği çok sayıda arşiv vesikasına ulaşılmıştır. Özellikle bu belgeler ve salnameler ışığında doküman analizi yöntemi kullanılarak mekteple ilgili birçok önemli bilgi aktarılacaktır. Böylelikle hem 19. yüzyılda açılan ilköğretim kurumlarının işleyişi hem de Sivas’taki eğitim-öğretim faaliyetleri hakkında daha fazla yorum yapabilmek mümkün hale gelecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Divriği, Eğitim, Talebe, Rüşdiye

Etik Beyan

Bu çalışmanın tamamen orijinal olduğunu ve her bir kelimesini kendimin yazdığını taahhüt ediyorum.

Divrigi Male Rushdiye School (1882-1913)

Öz

Modernisation efforts in the Ottoman Empire began to increase especially in the early 19th century. Thus, many innovations were made in the field education, which was one of the most important tools to raise the state and society, and many schools were opened. The schools that would provide education according to the new method were rushdiye. These schools, which were at the primary education level, served an important function with their rich curriculum and many students they trained until the Republican Period. This study aims to provide information about the historical development, students, graduates and staff of Divrigi Boys’ Rushdiye School, which is one of the rushdiye schools opened in many parts of the country. This school was opened in 1882 and with the enactment of the Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkati dated 6 October 1913, ibtidai schools came to dominate. Many teachers worked in this schools,which provided education to hundreds of students over a period of thirty years. From time to time, there were also teachers who died while on duty or were transferred to another school. In additon, the mention of many students who were educated at the school together with their nicknames and the detailed records of the grades they received in the examinatiıons are very important in terms of multidimensional interpretation. A large number of archival documents were found in which such valuable information was recorded. Especially in the light of these documents and yearbooks, many important information about the school will be conveyed by using the document analysis method. In this way, it will be possible to make more comments on both the functioning of primary education institutions opened in the 19th century and the educational activities in Sivas.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Divrigi, Education, Rushdiye, Student

Kaynakça

• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO) 2604/19527.
• Dahiliye Mektûbî Kalemi (DH. MKT.) 635/7, 1999/94.
• İrade Dahiliye (İ. DH.) 1228/96155.
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ. MVL.) 136/3693.
• Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF. MKT.) 105/98, 126/106, 167/86, 205/37, 205/46, 312/6, 355/4, 499/47, 587/19, 723/33, 732/49, 748/44, 893/55, 946/65, 1000/51, 1007/21, 1026/44, 1030/18, 1032/13.
• Maârif Nezâreti Tedrisat-ı İbtidaiye Kalemi (MF. İBT.) 21/113, 22/71, 27/40, 44/8, 48/70, 53/44, 55/59, 116/53, 117/69, 122/86, 126/83, 143/113, 152/135, 153/11, 172/83, 181/116, 188/39, 197/88, 202/105, 209/10, 210/50, 225/25, 231/88, 233/9, 284/42, 322/69, 336/31, 346/74, 402/19, 438/26, 488/5.
• Sadaret Mektûbî Kalemi (A. MKT.) 129/76.
• Şûra-yı Devlet (ŞD.) 220/32, 1048/65.
• Yıldız Perakende Evrakı Hariciye (Y. PRK. HR..) 24/54.
• Düstur, 1. Tertip C. II, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1289.
• Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi. Matbaa-i Âmire. İstanbul 1286.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, 1316, 1317, 1318, 1319, 1321.
• Salnâme-i Devlet-i Âliye-i Osmâniye, 1281, 1299, 1300, 1301, 1302, 1303, 1304, 1305.
• Sivas Vilayet Salnamesi, 1300, 1302, 1304, 1306, 1321.
• 1310-1311 Maarif İstatistikleri, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul.
• Akpınar, Cemil. “İcazet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21, TDV Yayınları, İstanbul, 2000, 393-400.
• Altınova, Ayşegül. "Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri," Doktora Tezi., Gazi Üniversitesi, 2010.
• Aydüz, Salim. Osmanlı Biliminin Öncüleri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
• Birbudak, Togay Seçkin. "Salnamelere Göre Sivas Vilayeti'nde Eğitim-Öğretim (1898-1903)," Kastamonu Eğitim Dergisi 15, S. 1 (Mart 2007): 303-316.
• Demirel, Muammer, "Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri", Türkler Ansiklopedisi. C. 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.2002, 44-60.
• Doğanay, Fatma Kaya. "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Rüşdiye Mektepleri," Doktora Tezi., Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Dumanoğlu, Sevim Ceylan. "Aziziye (Pınarbaşı) Rüştiye Mektebi ve Aziziye İbtidai Mektepleri", ed. Aziz Altı, Serpil Sevim Kartal, Kayseri: Kayseri Eğitim Tarihi Araştırmaları, 2021.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi C. I-II. İstanbul: Eser Yayınları, 1977.
• Fazlıoğlu, İhsan. "Hendese", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, TDV Yayınları, İstanbul, 1998, 199-208.
• Karademir, Zafer. "Merzifon Mekteb-i Rüşdiyesi." Geçmişten Günümüze Merzifon Sempozyumu, Amasya, 2009.
• Koçer, Hasan Ali. Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Küskü, Fırat. "Tokat Sancağında Eğitim Faaliyetleri (19. Yüzyıl Sonları ile 20. Yüzyıl Başları)," Geçmişten Günümüze Tokat'ta İlmi ve Kültürel Hayat Uluslararası Sempozyumu, Tokat, 2018.
• Mahmud Cevat İbnü'ş Şeyh Nâfi. Maârif-i Umûmiye Nezâret-i Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââti -XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi-. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2001.
• Öztürk, Cemil. "Rüşdiye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 35, TDV Yayınları, İstanbul, 2008, 300-303.
• Serin, Muhittin. "Sülüs". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 38, TDV Yayınları, İstanbul 2010, 128-130.
• Unat, Faik Reşit. Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1964.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti'nde İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Ünal, Uğur. II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Yücel, Hasan Ali. Türkiye'de Orta Öğretim, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Millî Kütüphane Yayınları, 1994.
• Öztürk, Cemil. "Rüşdiye," Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 35, TDV Yayınları, İstanbul, 2008, 300-303.
• Unat, Faik Reşit. Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1964. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti'nde İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Yücel, Hasan Ali. Türkiye'de Orta Öğretim, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Millî Kütüphane Yayınları, 1994.