Morisko İsyanları ve Osmanlı Devleti’nin Fetihlerine Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 8, 39 - 48

İsmail Toraman

Öz

İspanya ve Portekiz’de İslam hâkimiyeti 711 yılında Müslüman fatihlerin ilk fetihleriyle başlamıştır. Kastilya kraliçesi İsabella ile amcasının oğlu Aragon kralı V. Ferdinand’ın evlenip bu iki devleti birleştirmelerinin ardından 2 Ocak 1492 tarihinde Gırnata’yı ele geçirmeleriyle de Müslümanların hâkimiyeti bu bölgede son bulmuştur. Ben-i Ahmer Devleti diye de anılan Gırnata Emirliği’nin son hükümdarı XII. Abdullah (Batılıların kullandığı ismiyle Boabdil) şehri Katolik düşmanlarına teslim ettikten sonra İslam’ın bir devlet anlamında İber Yarımadası’nda hâkimiyeti kalmamıştır. Bölgedeki son devletlerini de kaybeden Müslümanlar, bu tarihten itibaren İspanya’da sistematik bir Katolik zulmüne maruz kalmışlardır. XII. Abdullah ile Katolikler arasında imzalanan teslim antlaşmasında İsabella ve Ferdinand Müslümanlara can ve mal güvenliği, inanç ve ibadet özgürlüğü gibi birçok konuda taahhütte bulunmuşlardır. Fakat bu taahhütlerin yerine getirilmeyeceği kısa bir süre sonra anlaşılmıştır. İslam hâkimiyeti altında yaşayan Hristiyanların ve Yahudilerin maruz kalmadıkları baskı ve zulüm, Hristiyan hâkimiyetindeki Müslümanlara ve Yahudilere reva görülmüştür. Bu baskı ve zulüm doğal olarak beraberinde isyan hareketlerini getirmiştir. İlerleyen yıllarda Müslüman halk çok defa Katolik krallığa başkaldırmıştır. İşte bu başkaldırılar hem Kıbrıs’ı ve Tunus’u fethetmesinde hem de Akdeniz’de İspanyollara karşı üstünlük kurmasında Osmanlı Devleti’nin lehine olmuştur. Katolik İspanyol krallığı bu isyanlar sebebiyle Kıbrıs’a o dönem hâkim olan Venediklere vadettiği yardımı tam olarak gönderememiş, Tunus’u Osmanlı Devleti’ne kaptırmak durumunda kalmış ve Akdeniz’de güç kaybetmiştir. Osmanlı Devleti’nin bu fetihlerinden ötürü Müslüman halkın Katolik krallığa başkaldırıları kimileri tarafından beşinci kol faaliyeti olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Morisko, beşinci kol, Endülüs, Osmanlı, İspanya.

Kaynakça

• Arıkan, Muzaffer. “XIV-XVI. Asırlarda Türk-İspanyol Münasebetlerine Toplu Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 23, S. 3-4 (Ocak 1965): 245-246.
• Bilgin, Feridun. “Bahçıvan Devletin Ayrık Otları: Moriskolar -Son Savunma-”, Milel ve Nihal, 12 S. 1(Nisan 2016): 123-125.
• Bilgin, Feridun. “Endülüs’te Kalan Son Müslümanların (Moriskolar) İspanya’dan Sürgünü (1609-1614)”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13, S.2 (Nisan 2013): 39-43.
• Bilgin, Feridun. “Gırnata İsyanı (1568-1570) Çerçevesinde Osmanlı-Endülüs İlişkileri”, Usul İslam Araştırmaları Dergisi 9, S. 11 (Haziran 2009): 118-131.
• Bilgin, Feridun. “Tunus Üzerinde Osmanlı-İspanyol Hâkimiyet Mücadelesi (xvı. Asır)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 12, S. 44 (Eylül 2013): 184-192.
• Braudel, Fernand. Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Eren Yayınları, 1990.
• Demirci, Kürşat, “Engizisyon”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11 TDV Yayınları, Ankara 1995, 240.
• Gökalp, Hüseyin “Sosyo-Kültürel ve Dînî Açılardan Moriskoların Tarihi,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Selçuk Üniversitesi, 2010.
• Hacci, Ali Abdurrahman. İslamî Fetihten Gırnata’nın Düşüşüne Kadar Endülüs Tarihi (711-1492). çev. Kadir Kınar. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2017.
• Harvey, Leonard Patrick. Islamic Spain 1250 to 1500. Chicago: The University of Chicago Press, 1990.
• Harvey, Leonard Patrick. Muslims in Spain 1500 to 1614. Chicago: The University of Chicago Press, 2006.
• Hess, Andrew C. “The Moriscos: An Ottoman Fifth Column in The Sixteenth Century”, The American Historical Review 74 S. (Ekim 1968): 24.
• İnân, Muhammed Abdullah. Nihâyetü'l-Endelüs ve Târîhu'l-‘Arabi'l-Mutenassırîn. Kahire: Mektebetü'l-Hâncî, 1987.
• Janer, Don Florencio. Condicion social de los moriscos de España. Madrid: Imprenta De La Real Academıa De La Historia, 1857.
• Kabasakal, Hüseyin. Kıbrıs’ın Fethi (1570-1571). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1986.
• Kalkan, Mehmet Talha. “Akdeniz’de Osmanlı-İspanya Mücadelesi (1516-1571)”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.111 (Aralık 2020): 249-250.
• Lea, Henry Charles. The Moriscos of Spain Their Conversion and Expulsion. London: Forgotten Books, 2015.
• Mendoza, Diego Hurtado. Guerra de Granada Contra Los Moriscos, Paris: Garnier Hermanos, Libreros-Editores, 1840.
• Özdemir, Mehmet, “Moriskolar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 30 TDV Yayınları, Ankara 2020, 286-287.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları (Siyasi Tarih). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs’ten İspanya’ya. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Özdemir, Mehmet. “İspanya Krallığı’nın XVI. Yüzyılda Endülüs Müslümanlarını Hristiyanlaştırma Politikası (I)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35, S. 1-4 (Ağustos 1996): 268-269.
• Özdemir, Mehmet. “Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi mi?”, İslâmî Araştırmalar 12 S. 3-4 (1999): 285-286.
• Rıos, P. P. Rodrıguez de Vera. “Moriskolar: Bir Arada Yaşama Projesinin Başarısızlığı,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., İstanbul Üniversitesi, 2018
• Şeyban, Lütfi. Endülüs. İstanbul: Albaraka Türk Yayınları, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi: İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultân Süleyman’ın Ölümüne Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1983.
• Watt, William Montgomery ve Pierre Cachia, Endülüs Tarihi. çev. Cumhur Ersin Adıgüzel, Qiyas Şükürov. İstanbul: Küre Yayınları, 2018.