Gerçekten Mitolojiye Türk Kültüründe Antropomorfik Açıdan At ve Centaur

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 8, 58 - 72

Mevlüt Anıl Fidan

Öz

Birçok medeniyetin mitolojisinde ve efsanelerinde yer alan centaur/kentarus (horsemen) yarı insan yarı at figürü şeklinde karşımıza çıkan bir karakterdir. Bu varlıklar genellikle bir insanın üst bedeninde ve bir atın alt bedenine sahip şekilde tasvir edilirler.
Centaur/kentaruslar, insanın doğa ile ilişkisi, barbarlık ve medeniyet ilişkisi, cinsel arzular ve şehvet, bilgelik ve öğreticilik, savaş ve kaos, arketip olarak Jungcu perspektif ve mitolojik kahramanlık sembolizmi içerisinde kendisine yer bulmaktadır.
Dünya mitlerinde çokça görülen antropomorfik karakterler Türk kültür ve mitolojisinden de farklı rollere sahip birçok farklı karakterle karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada dünya mitlerinde farklı olay örgülerinden kaynaklanmak üzere vücudunun üst kısmı insan, alt kısmı ise at olarak karşımıza çıkan Centaur/Kentarus karakterinin Türk kültüründe nasıl meydana geldiğini ve Türk kültür tarihinde nerelerde görüldüğünü ortaya koymaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Kentarus, Antropomorfizm, At, İnsan, Türk Kültürü

From Myth to Reality: Human and Horse in Turkish Culture from an Anthropomorphic Perspective

Öz

The centaur (kentarus), often depicted as a half-human, half-horse figure, appears in the mythology and legends of numerous civilizations. These beings are typically illustrated with the upper body of a human and the lower body of a horse.
Centaurs/kentarus embody themes such as the human connection to nature, the contrast between barbarism and civilization, sexual desires and lust, wisdom and mentorship, as well as warfare and chaos. They also serve as archetypes within Jungian perspectives and symbolize mythological heroism.
Anthropomorphic characters, commonly seen in world mythology, also manifest in diverse roles within Turkish culture and mythology. In this study, we aim to explore the origins and manifestations of the centaur/kentarus figure—depicted with a human upper body and equine lower body—as influenced by various narrative structures in world myths, examining its representation and cultural significance within Turkish history and tradition.

Anahtar Kelimeler

Centaur, Anthropomorphism, Horse, Human, Turkish Culture

Kaynakça

• Akkaya, Necla, “Mardin Müzesindeki İslami Dönem Sikkelerden Örnekler,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Belek, Kayrat. “Eski Türklerde At ve At Kültürü.” Gazi Türkiyat 16 (2015): 111-128.
• Bilge, Evin. “Mardin Artuklu Sikkelerine Yansıyan Hellenistik Semboller.” Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 5, S. 2 (2022): 270-283.
• Black, J. Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü; Tanrılar - İfritler – Semboller. İstanbul: Köprü Kitapları, 2018.
• Bulfinch, Thomas. Klasik Yunan ve Roma Mitolojisi. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2012.
• Çaycı, Ahmet. Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
• Çekici, Mithat. “Pers Mitolojisi ve Despotizm Sembolü Zahhâk.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 6, S. 3 (2019): 1323-1339.
• Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Kabalcı Yayınevi, 2015.
• Çoruhlu, Yaşar. Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
• Dawson, Herbert. “Chiron the Centaur.” Journal of the History of Medicine and Allied Sciences 4, N. 3 (1949): 267-275.
• Dökeroğlu Tekdemir, Ö. “Bir Sanat Biçimi Olarak Antropomorfizm.” Sosyal Bilimler Dergisi 6, S. 38 (2019): 214-241.
• Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde At.” Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 5, S. 1 (2021): 1-12.
• Eberhard, Wolfram. Çin’in Şimal Komşuları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Esin, Emel. Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• Graves, Robert. The Greek Myths. Harmondsworth: Penguin Books, 1955.
• Green, Alan. Spanish Prograssive. 1933.
• Gömeç, Saadettin Yağmur. “Türkün Kanatı At.” içinde Eski Çağdan Modern Çağa At, ed. İshak Küçükyıldız, 2023.
• Gürçay, Serdar. “Mitolojilerde Uçan At Motifi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma.” Aydın Türklük Bilgisi Dergisi 5, S. 8 (2019): 37-54.
• Halaçoğlu, Yusuf. “At.” TDVİA, C. 4 (1991): 28-31.
• Homeros, İlyada – Odysseia. Translated çev. Mümin Semerci. İstanbul: MY Kitap, 2011.
• Kafesoğlu, İbrahim. “At.” TDVİA, C. 4 (1991): 26-28.
• Küçük, Mehmet Alparslan. “Geleneksel Türk Dini’ndeki ‘Ana / Dişil Ruhlar’a Mitolojik Açıdan Bakış.” Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2013): 105-134.
• Lawrence, Elizabeth Atwood. “The Centaur: Its History and Meaning in Human Culture.” The Journal of Popular Culture 27, N. 4 (1994): 57-69.
• Ögel, Bahaddin. İslamiyet Öncesi Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
• Ögel, Bahaddin. Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Özketen, Şerife. “Astroloji ve İnsan İradesi Üzerine Bir Değerlendirme.” Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, S. 16 (2021): 581-595.
• Scobie, Alex. “The Origins of ‘Centaurs’.” Folklore 89, N. 2 (1978): 142-147.
• Smith, Charles. P. The Path of the Centaur: Insights into Facilitating Partnership With Horses to Improve People’s Lives. Yayımlanmamış Doktora Tezi., Prescott College Sustainable Education, 2012.
• Şener, Habib. “David Hume’un Tanrı Anlayışı ve Antropomorfizm Eleştirisi.” Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11 (2017): 241-269.
• Tekaüt, Aslı, Öksüz, Emine., Güvenç Gülten, ve İyigün Emine. “Kavram Analizi: Yaralı Şifacı.” Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi 7, S. 2 (2024): 579-585.
• Temekoğlu, Ezgi. ve Baş, Ali. “Irak Merkezli Selçuklu Dönemi Minyatürlü Yazmalarında Melek Tasvirleri.” I. Uluslararası Selçuklu Tarihi Coğrafyası (Suriye - Irak - Filistin) Sempozyumu Bildiri Kitabı, 637-669. 2020.
• Turan, Hayrunisa. “İslam Sanatında Kantûrus (Kentaur) Tasviri.” Sanat Tarihi Dergisi 30, S. 1 (2021): 149-173.
• Türktaş, Metin. “Divani-i Lügatit-Türk’te Yer Alan ve XI. Yüzyılda Türkler Arasında Oynanan Oyunlar.” Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 5, S. 5 (1999): 61-65.
• Vickery, John. B. “The Centaur: Myth, History, and Narrative.” The Johns Hopkins University Press 20, No. 1 (1974): 29-43.
• Zimmer, Heinrich. Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Google. “Centaur.” Harry Potter Wiki. Ekim 28, 2024. https://harrypotter.fandom.com/wiki/Centaur.
• Google. “Seramik ve Bronz Centaur” Metropolitan Müzesi Websitesi. Kasım 15, 2024.
• https://www.metmuseum.org/art/collection/search/249228.
• https://www.metmuseum.org/art/collection/search/253582.
• Google. “Terracotta Parça” Metropolitan Müzesi Websitesi. Kasım, 15, 2024.
• https://www.metmuseum.org/art/collection/search/250470.
• Google. “Yay Burcu Centaur” Nasreddin Sivasi Tezkiresi. Kasım 15, 2024.
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8410888f/f104.item.
• Google. “Yay Burcu Centaur” Es Sufi’nin Sabit Yıldızları. Kasım 15, 2024.
• https://www.metmuseum.org/art/collection/search/446297.