A Glimpse into Urban Life and Society in the Principality Era: Birgi

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 8, 87 - 97

Zeynep Temel

Öz

The Aydınoğulları Principality is a principality founded by Aydınoğlu Mehmed, one of the Turkmen emirs settled in frontier regions by the Anatolian Seljuk State in the early 13th century. Centered in Birgi, the Aydınoğulları Principality gained control over important cities of the period such as Ayasuluğ (Selçuk) and Tire. During their reign, they undertook various construction activities, many of which have not survived to the present, to consolidate their presence. The Aydınoğulları constructed structures essential for urban life and utilized decorative elements such as brick, stone, wood, and tile, characteristic of Anatolian Seljuk art. Additionally, they incorporated symbols reflecting influences from Ancient Greece, Byzantium, Iran, Syria, and even regions beyond the Mediterranean, thereby preserving and transmitting cultural and artistic interactions to subsequent periods.
In addition to their architectural and artistic contributions, which reflect cultural life, the Aydınoğulları supported literary and scientific endeavors. They provided patronage to scholars from Anatolia and other regions, contributing significantly to the production of the first works in Turkish and the development of the Turkish language. This study aims to present the reflections of science and art in Aydınoğulları Principality cities, particularly in Birgi, by examining the settlement and urbanization patterns in Anatolia before the Turkish presence and the spatial organization that emerged following the region's Turkification after the Anatolian Seljuks.

Anahtar Kelimeler

Principalities Era, Aydınoğulları, Birgi, Urbanization, Life

Beylikler Dönemi Şehir ve Yaşamından Bir İz: Birgi

Öz

Aydınoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti’nin 13. yüzyılın başlarından itibaren uç bölgelere yerleştirilen Türkmen emirlerinden Aydınoğlu Mehmed tarafından kurulan beyliktir. Birgi merkezli bir beylik olan Aydınoğulları, Ayasuluğ (Selçuk), Tire gibi dönemin önemli merkezlerine hakim olmuş ve bu sırada varlıklarını sağlamlaştırmak için tamamı günümüze ulaşmasa da çeşitli imar faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Şehir yaşamının gerektirdiği yapılar inşa eden Aydınoğulları, bu dönemde Anadolu Selçukluları sanatına özgü tuğla, taş, ahşap, çini gibi süslemeleri miras alarak kullanmış, bunun yanında Antik Yunan, Bizans, İran, Suriye, hatta yer yer Akdeniz ötesi izleri barındıran sembollere yer vererek kültür ve sanat etkileşimini sonraki döneme aktarmayı başarmıştır.
Kültürel yaşamın yansıması olan mimari ve sanat eserlerinin yanında edebi ve ilmi faaliyetleri de destekleyen Aydınoğulları, Anadolu ve farklı coğrafyalardan gelen ilim adamlarını himayesine alarak ilk Türkçe eserlerin yazılmasına ve Türk dilinin gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Bu araştırma ile Anadolu’da Türk varlığından önceki yerleşim ve kentleşme düzenini, coğrafyanın Türkleşmesi sonucu ortaya çıkan mekânsal organizasyonlarda Anadolu Selçukluları sonrası, Aydınoğulları Beyliği şehirlerinde gerçekleşen ilim ve sanat yansımalarını Birgi üzerinden sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Beylikler Dönemi, Aydınoğulları, Birgi, Şehirleşme, Yaşam.

Kaynakça

• Ahmed Eflâkî. Ariflerin Menkıbeleri I\II. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1987.
• Akın, Himmet. Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1968.
• Altınoluk, Ülkü. Geleneksel Kent Dokusu Birgi. İstanbul: Ege Yayınları, 2007.
• Bakırer, Ömür. On Üç ve On Dördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihraplar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Baktır, Mustafa. “Tireli İbni Melek, Hayatı, Eserleri ve Menar Şerhi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, (Erzurum 1990): 40-66.
• Baltacı, Cahid. XV.-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseler. İstanbul: 1976.
• Baykara, Tuncer, Aydınoğlu Gazi Umur Bey. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• El-Ömerî. Mesâlik'ul Ebsâr fi Memâlik'il-Emsâr. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Enveri. Le Destân D’umûr Pacha (Düsturnâme-i Enveri). çev Irene Melikoff Sayar. Paris: Presses Unıverstaıres De France, 1954.
• Erdağı, Binnur, “Anadolu’da yazılmış İlk Tıp Kitabı”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi II, (Ankara 2001): 46- 54.
• Ertuğrul, Selda Kalfazade. “Anadolu’da Aydınoğulları Dönemi Mimarisi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi., İstanbul Üniversitesi, 1995.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi (Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine) IX\I. çev. Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Güney, Gül. “Batı Anadolu Bölgesi’nde (Aydın, İzmir, Manisa) Beylikler Dönemine ait özellikli Altı Camiinin Süslemeleri.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir 1998.
• Gürhan. Sevinç Gök, ‘‘Beylikler ve Erken Osmanlı Devri Çini Sanatına Kısa Bir Bakış.’’ içinde Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, ed. Gönül Öney, Zehra Çobanlı, İstanbul: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
• İbn Battûta. İbn Battûta Seyahatnâmesi I. çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: 1980.
• Merçil, Erdoğan. “Aydınoğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 4, TDV Yayınları, Ankara 1991, 239-241.
• Naumann, Rudolf. Eski Anadolu Mimarlığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Öney, Gönül, Beylikler Devri Sanatı XIV-XV. Yüzyıl (1300-1453). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
• Özcan, Koray. “Anadolu Türk-Kent Tarihinden Bir Kesit: Selçuklu Döneminde Anadolu Türk-Kent Model(ler)i.”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 9, (Ankara 2006): 160-182.
• Özcan, Koray. ‘‘Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekansal Kademelenme.’’, METU JFA\2, (Ankara 2006): 23-61.
• Özmen, Kerim ve Yahya Başkan. “Birgi Ulu Camii ve İç Mekân Kitâbelerindeki Hadis Varlığı.”, Uluslararası Cami Sempozyumu Sosyo-Kültürel Açıdan I, (08-09 Ekim 2018): 661-675.
• Sarıkaya, Hamza. “T.T. 0008 Numaralı Tapu Tahrir Defteri’nin Transkripsiyonu ve Tahlili.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Adnan Menderes Üniversitesi, 2014.
• Sümer, Faruk. Eski Türklerde Şehircilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, 1984.
• Tanoğlu, Ali. “İskân Coğrafyası (Esas Fikirler, Problemler ve Metod).”, Türkiyat Mecmuası 11, (İstanbul 1954): 1-32.
• Tanyeli, Uğur. “Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11-15. Yy).”, Yayımlanmamış Doktora Tezi., İstanbul Teknik Üniversitesi, 1987.
• Telci, Cahit. Halil Beğ Defteri 1425-1430. İzmir: 2015.
• Temel, Zeynep. “Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ve Aydınoğulları Şehirleri.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., İnönü Üniversitesi, 2020.
• Texier, Charles. Küçük Asya (Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi) II. çev. Ali Suat. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002.
• Umar, Bilge. Türkiye'deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 1993.
• Uslu, Kübra. “Aydınoğulları Beyliği’nde Güzel Sanatlar.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Kafkas Üniversitesi, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1969.
• Yazıcı, Muhammed. “XVI. Yüzyılda Batı Anadolu Bölgesi’nde (Muğla, İzmir, Aydın, Denizli) Türkmen Yerleşimi ve Demografik Dağılım.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Muğla Üniversitesi, 2002.
• Yurdakök, Murat. “Tuhfe-i Mubârizî’de Çocuk Hekimliği Bilgileri.”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 3, (Temmuz-Eylül 2004): 233-236.
• Yücel, Yaşar. Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar - Çobanoğulları Beyliği-Candaroğulları Beyliği Mesalikü’l Ebsar’a Göre Anadolu Beylikleri I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.