Alâeddin Keykubad ve Moğollar: Savaş ve Barış Arasında Stratejik Bir Denge

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 10, 1 - 17

Galip Bingöl , Hasan Çopur

Öz

XIII. yüzyılda Anadolu’nun siyasi ve askerî yapısını derinden sarsan Moğol istilaları, Türkiye Selçuklu Devleti’ni büyük bir varoluşsal tehditle karşı karşıya bırakmıştır. Cengiz Han’ın ölümünden sonra hız kazanan Moğol yayılması, Azerbaycan üzerinden Doğu Anadolu’ya kadar ulaşmış ve bölgedeki Müslüman-Türk devletlerini ciddi biçimde zorlamıştır. Bu dönemde Selçuklu tahtına çıkan Sultan Alâeddin Keykubad, karşı karşıya olduğu Moğol tehlikesine karşı doğrudan askerî çatışma yolunu tercih etmek yerine, temkinli ve çok boyutlu bir strateji geliştirmiştir. Keykubad’ın bu süreçte sergilediği liderlik, Anadolu’daki siyasi istikrarın korunmasında belirleyici bir rol oynamıştır. Sultan, hem iç politikada merkezî otoriteyi güçlendirmeye hem de dış politikada diplomatik dengeyi sağlamaya öncelik vermiştir. Eyyûbî Meliki el-Melikü’l-Eşref ve Abbâsî Halifesi Nâsır Lidinillah ile tesis ettiği dostane ilişkiler, Selçuklu Devleti’ne önemli bir diplomatik manevra alanı kazandırmıştır. Bununla birlikte, Anadolu’nun farklı bölgelerinde kalelerin tahkimi, stratejik noktaların yeniden inşası ve askerî teşkilâtın disiplin altına alınması gibi uygulamalarla olası bir saldırıya karşı caydırıcılık artırılmıştır. Bu makale, dönemin tarihî kaynakları ile modern araştırmalar ışığında Alâeddin Keykubad’ın Moğol tehdidine karşı geliştirdiği siyasî ve askerî yaklaşımları analiz etmeyi amaçlamaktadır. Sonuç olarak, Keykubad dönemi, Moğol istilalarına karşı Anadolu’da izlenen akılcı, barışçıl ve önleyici devlet siyasetinin istisnai bir örneği olarak değerlendirilmektedir. Böylece Türkiye Selçuklu Devleti, olası bir yıkımın eşiğinden dönmüş ve görece bir istikrar süreci içerisine girmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçuklu Devleti , Alaeddin Keykubad , Moğollar , Orta Doğu , Eyyubiler.

Etik Beyan

Bu çalışmada etik kurul onayı gerektirecek herhangi bir konuya değinilmemiştir.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK 2219

Teşekkür

Bilimsel üretimi teşvik eden vizyoner yaklaşımı ve sunduğu destek sayesinde bu çalışmanın gerçekleşmesine olanak tanıyan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’na (TÜBİTAK) en içten şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Abu’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, I-II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• Ahmed b. Mahmud, Selçuk-nâme, haz. E. Merçil, II, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1977.
• Ahmed b. Muhammed Nesevî, Celâleddin Harzemşah’ın Biyografisi, çev. Necip Asım, Yayınlayan ve dipnotlandıran: Mustafa Demirci, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2021.
• Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000. Anonim, Moğolların Gizli Tarihi, çev. Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
• Bingöl, Galip ve Hasan Çopur. “Alâeddin Keykubad Döneminde Türkiye Selçuklu Devleti İle Kilikya Ermeni Krallığı Arasındaki İlişkiler”. Anadolu Mecmuası 4, sy. 9 (Haziran 2025), ss. 1-13.
• Bingöl, Galip ve Ömer Aslan. “XIII. Yüzyılda Anadolu’da Türkmen Direnişi: Denizli Ve Çevresindeki İsyanlar”. Çekmece Sosyal Bilimler Dergisi 13, sy. 26 (Haziran 2025): 58-69.
• Bingöl, Galip ve Hasan Çopur. “Alâeddin Keykubad’ın Abbasî Halifeleri ile İlişkileri: Siyasi, Askeri ve Manevi Bağlar”. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 10, sy. 1 (Haziran 2025): 17-26.
• https://doi.org/10.56252/turktarars.1625896
• Bingöl, Galip, Moğol/İlhanlı Hâkimiyeti Altındaki Anadolu’da Çıkan İsyanlar (1243-1335) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Isparta 2023.
• Bozan, Oktay. “Celâleddin Harezmşah’ın Ahlat’ı Muhasarası ve Yankıları”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (Güz 2012).
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı, İstanbul 2002. Cüveynî, Alâüddin Atâ Melik. Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, KTBY, Ankara 1999.
• Çopur, Hasan, Sultan I. Alaeddin Keykubad’ın Komşu Devletler İle İlişkisi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa 2012.
• Demirci, Mustafa. “Yassıçemen Savaşına Giden Süreçte Alâeddin Keykubad İle Celâleddin Harzemşah Arasındaki Diplomatik Münasebetler, Elçiler Ve Mektuplar”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, sy. 7 (Aralık 2022), ss. 18-36. https://doi.org/10.47702/sema. 2022.21.
• Ebu’l-Fida İmadüddin Ömer İbn Kesir, el-Bidâye ve’n-Nihâye, XII, thk. A.A. Feth, Beyrut 1990.
• Eryılmaz, İsa. “Emir Kemâleddîn Kamyar’ın Ahlat ve Çevresindeki Faaliyetleri”, The Journal of Academic Social Sciences, 5/60 (Aralık 2017), s. 583-590
• Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Uzmen, İstanbul 1980.
• İbn Bibi, el-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-Umûri’l-Alaiyye, Selçukname, çev. Mürsel Öztürk, I, T.C. Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser, Ankara 1996.
• İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, XIII, Matbaatü’s-Saâde, Mısır.
• İbn’ül Esir, el-Kâmil fi’t-Tarih, çev. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın, XII, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• Jansky, Herbert. “Selçuklu Sultanlarından Birinci Alâeddin Keykubad’ın Emniyet Politikası”, Zeki Velidi Togan’a Armağan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
• Kafesoğlu, İbrahim. Harezmşahlar Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
• Kaymaz, Nejat. Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-dîn Keyhüsrev ve Devri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009.
• Koca, Salim. “Moğol İstilasına Karşı Sultan I.Alâeddin Keykubad’ın Güvenlik Politikası”, Gazi Türkiyat, 5.sayı, (2009), s. 187-216.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, Konya Tarihi, Yeni Kitap Basımevi, Konya 1964.
• Köprülü, M. Fuad, Tarih Araştırmaları I, Akçağ Yayınları, Ankara 2006.
• Minorsky, V., “Mugan”, İA, VIII, s. 446-450.
• Müneccimbaşı, Câmiü’d-Düvel, Selçuklular Tarihi, yayınlayan ve çeviren A. Öngül, I-II, Kabalcı Yayınevi, İzmir 2000/2001.
• Nesevî, Şehâbü’d-dîn. Celâleddin Harezmşah, çev. Necip Asım, Diyanet Yayınları, İstanbul 1934.
• Nüveyri, Nihâyetü’l-Ereb fî Fununi’l-Edeb, Cilt: XXVII, thk: Mufîd Kumayha, Darü’l Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
• Roux, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket, İstanbul 2001.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi, çev. Fikret Işıltan, I-III, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2008.
• Şen, Mehmet Emin, ve Galip Bingöl. “Anadolu’da Moğol Tahakkümüne Karşı Aykırı Bir Ses: Beylerbeyi Hatiroğlu Şerafeddin”. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 5, sy. 2 (Aralık 2022): 381-92. https://doi.org/10.48120/oad.1171449
• Togan, Zeki Velidi. Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitapevi, İstanbul 1981.
• Turan, Osman. “Keykubâd I”, İslâm Ansiklopedisi MEB Yayınları, İstanbul 1971, VI/649-650.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat, İstanbul 2010.
• V.V. Barthold, Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, yay. haz. Kazım Yaşar Kopraman-İsmail Aka, Ankara 2006.
• Yınanç, M. Halil, “Celaleddin Harezmşah”, İA, III, s. 49-53.
• Zehebi, el-İber fi-Haber Men Gaber, Tahk. Selahaddin el-Müncid, V, Mektebetü Hayyat, Kuveyt 1966.