SOIL AND WHEAT METAPHOR IN MASNAVI

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 44 - 63, 26.06.2025

Asuman Kerkez Seraceddin Gürbüz

https://doi.org/10.70756/anameud.1571634

Öz

The Mathnawī-i maʿnawī, written by Mawlānā Jalāl al-Dīn Muḥammad ibn Muḥammad al-Balkhī l-Rūmī in the 13th century, it has had a great influence not only in the Islamic world but also in world literature. The Masnavi is considered one of the most important texts of Islamic mysticism and has been a source of inspiration for centuries in regions such as the Ottoman Empire, Iran, and the Indian subcontinent. It is seen that Mevlana frequently uses food-themed metaphors and earth-wheat metaphors to express his ideas. In rhetoric, metaphors are created to strengthen the expression and make it more vivid. It is predicted that the metaphors that are concentrated on the axis of spiritual values such as maturation and maturation in the Masnavi work were not chosen randomly by Hz. Mevlana and that the soil and wheat metaphors used in today's modern world should be noticed, read and understood more in the psychological, social and cultural context and that they can respond to the individual's belonging needs. For this purpose, when the metaphors were categorized and compiled, it was seen that the word soil was mentioned in 368 places and wheat in 79 places. The Mesnevi work was analyzed in terms of soil and wheat metaphors using the document analysis method, and the veiled expressions of the images used were tried to be made more understandable without changing their essence. In the study, through content analysis, which is a systematic technique for determining the presence of certain words and concepts in a text or group of texts, the common themes of metaphorical expressions on wheat and soil were tried to be identified. Wheat was used as a metaphor symbolizing dependence on earthly life. The fact that it symbolizes man's separation from paradise points to the transient nature of worldly life and the need for a spiritual transformation. Another important symbolic meaning of wheat in Sufism is found in the theme of trust, death, and rebirth. In Mevlevism, soil and wheat are powerful sources of metaphor, symbolizing the process of human spiritual maturation and the journey to divine love. It is seen that Hz. Mevlana provides valuable guidance that supports universal values while describing the process of human evolution. When the metaphors are analyzed, it is seen that these meanings, which are thought to add value to the individual and society, which will better understand the “human” philosophy of Masnavi, are not used incidentally. As a result of the study, different metaphors can be examined in the Mesnevi work, and it can be suggested to study the metaphors in the works of Sufi greats such as Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Hacı Bayram Veli.

Anahtar Kelimeler

Masnaviī , Sufi Metaphor , Spiritual Transformation , Soil , Wheat

Etik Beyan

Bu makale III. Uluslararası Aşçı Dede Ateşbâz-ı Velî Sempozyumunda özet olarak sunulan bildirinin yeniden yazılmış halidir.

MESNEVİ’DE TOPRAK VE BUĞDAY METAFORU

Öz

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî tarafından 13. yy’da yazılan Mesnevî adlı eser, sadece İslam dünyasında değil, dünya edebiyatında da büyük bir etkiye sahiptir. Mesnevi, İslam tasavvufunun en önemli metinlerinden biri olarak görülür ve Osmanlı, İran ve Hint alt kıtası gibi bölgelerde yüzyıllardır ilham kaynağı olmuştur. Mevlana’nın fikirlerini ifade ederken sıkça gıda temalı metaforları ve toprak-buğday metaforları kullandığı görülmektedir. Söz sanatlarında ifadeyi güçlendirmek ve daha canlı hale getirmek için metaforlar oluşturulmaktadır. Mesnevi eserinde tekâmül, olgunlaşma gibi manevi değerler ekseninde yoğunlaşan metaforların Hz. Mevlâna tarafından rastgele seçilmediği ve kullanılan toprak ve buğday metaforlarının günümüz modern dünyasında psikolojik, sosyal ve kültürel bağlamda daha çok fark edilmesinin, okunmasının ve anlaşılmasının bireyin aidiyet ihtiyaçlarına cevap verebileceği öngörülmektedir. Bu amaçla metaforlar kategorize edilerek derlendiğinde 368 yerde toprak, 79 yerde buğday kelimesi geçtiği görülmüştür. Mesnevi eseri doküman analizi yöntemi kullanılarak Toprak ve Buğday metaforları açısından incelenmiş kullanılan imgelerin perdeli anlatımları özünü değiştirmeden daha anlaşılabilir kılınmaya çalışılmıştır. Çalışmada bir metin ya da metinler grubunda belirli kelime ve kavramların varlığını tespit etmeye yönelik sistematik bir teknik olan içerik analizi aracılığıyla buğday ve toprak konulu metaforik anlatımların ortak temaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Buğday, dünya hayatına bağımlılığı simgeleyen bir metafor olarak kullanılmıştır. İnsanın cennetten kopuşunu simgelemesi, dünya hayatının geçici doğasına ve manevi bir dönüşüm ihtiyacına işaret eder. Buğdayın tasavvufta bir diğer önemli sembolik anlamı ise, tevekkül, ölüm ve yeniden doğuş temasında karşımıza çıkar. Mevlevilikte toprak ve buğday, insanın manevi olgunlaşma sürecini ve ilahi aşka olan yolculuğunu simgeleyen güçlü metafor kaynaklarıdır. Hz. Mevlana’nın insanın tekâmüle giden sürecini anlatırken evrensel değerleri destekleyen kıymetli yönlendirmeler yaptığı görülmektedir. Metaforlar incelendiğinde Mesnevi’nin “insan” felsefesi daha iyi anlaşılacak bireye ve topluma değer kattığı düşünülen bu anlamlandırmaların tesadüfi olarak kullanılmadığı görülmektedir. Çalışma sonucunda Mesnevi eserinde farklı metaforlar incelenebilir, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Hacı Bayram Veli gibi tasavvuf büyüklerinin eserlerindeki metaforlar çalışılması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Mesnevi , Tasavvufi Metafor , Manevi Dönüşüm Toprak , Buğday

Kaynakça

• Anonim. (2017). Mevlevi Somadı. 743. Şeb-i Aruz Münasebetiyle, 7-30 Aralık 2016. http://www.matbahrestaurant.com/pdf/mevlevi_menu.pdf, (erişim tarihi: 17.01.2025).
• Arslan, S. (2023). Mevlânâ’nın Mesnevî Adlı Eseri Örneğinde Sûfî Şahsiyet Eğitimi Doktora Tezi. Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 5-6.
• Aslanoğlu, O. (2018). İran Şiirin Kraliçesi Pervîn-i İ’tisâmi Divan Tahlili (Vol. 1). 343-344.
• Aydın, İbrahim Hakkı. (2006). Bir Felsefî Metafor Yolda Olmak. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c.6. 116-125.
• Baldick, J. (1989). MysticalIslam: An Introduction to Sufism. I.B. Tauris.
• Barks, Coleman. (2003) Rumi: The Book of Love. HarperOne.
• Baykal, Özgün, “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Hayvan Hikâye ve Motifleri”, Şarkiyat Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Enstitüsü, İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, V/1964.115-191.
• Cameron, L. (2010). Discoursecontext and the development of metaphor in children. CurrentIssues in Language and Society, 3(1), 49-64. https://doi.org/10.1080/13520529609615452
• Cebecı̇oğlu, Ethem. (2009), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul, Ağaç Kitabevi Yayınları 243.
• Celâleddin, M. (1992). Divân-ı Kebîr III. (Hzr. Abdülbâki Gölpınarlı), Kültür Bakanlığı Yayınları, Klasik Türk Eserleri Dizisi/ 17, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Ceylan, F. ve Yaman, M. (2018). Ritüele dönüşen mutfak: Mevlevi mutfağı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(3), 2172-2179.
• Chittick, W. C. (1983). The SufiPath of Love: The SpiritualTeachings of Rumi. StateUniversity of New York Press. 176-177.
• Çatak, Adem. (2012). Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’nin Nefs Kavramına Getirdiği Metaforik Yaklaşımlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TAED, sayı:48, Erzurum.
• Çetin, A. (2018). Tasavvuf ve Sembolizm: Manevi Yolculuğun Dilindeki Simgeler. İstanbul: Dergah Yayınları. 144.
• Çiçek, Hasan. (2012). “Mevlâna’nın Mesnevi’sinde Soyut Kavramların İfade Aracı Olarak Metafor”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 / 2012.
• Demirci, M. (2008). “İnsan Eğitimi Açısından Mevlevi Çilesi”. Mevlâna ve İnsan Sempozyumu; Sempozyum Bildirileri, III. Oturum, İzmir.
• Doğan O, Gülmez H, Ketenoğlu C, Kılıçkap Z, Özbek H, Akyüz G. (1995). Ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi, Sivas, Dilek Matbaası.
• Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, 2/67.
• Ertaş, M., Solak, B. B. ve Kılınç, C. Ç. (2017). Konya’da Mevlevi Mutfağı Yiyeceklerinin Gastronomi Turizminde Canlandırılması. Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, (1), 52-70.
• Gökcan, M. (2018). Tasavvufta tevekkül anlayışı. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 18(1), 131-165.
• Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevilik. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gülen, S., ve Dönmez, İ. (2020). Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Küresel Isınma Kavramına Yönelik Metafor ve Çizimlerinin Belirlenmesi; Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Mediterranean Educational Research Journal/Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(33).
• Gürcan, İ. (2023). Risâletü’n-Nushiyye adlı eserde açgözlülük ve kanaat kavramlarına ilişkin metaforik anlatımın değerlendirilmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (35), 334-344.
• Gürer, B.& Ulupınar, H. Tasavvufî Sembolizm Açısından Mevlevî Semâ Âyini. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 59/1 110-119.
• Hacıgökmen, M. A. (2017). Ateşbaz-I Veli ve Mevlevilikteki Önemi. Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (2), 161-168.
• Halıcı, Nevin. (200). Mevlevi Mutfağı. Metro Yayınları.
• https://www.trthaber.com/foto-galeri/semazenlerin-rituelleri-allaha-yolculugu anlatiyor/41371/sayfa-1.html (erişim tarihi 12.10.2024).
• Kara, M. (2003). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. Dergah Yayınları.
• Kara, M. (2004). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları. 215-244.
• Karaca, A., Turgay, O. (2012). Toprak Kirliliği. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi. 1(1), 13-19.
• Karaismailoğlu, Adnan. (2010). Mevlana Celaleddin-i Rûmi. Amasya Belediyesi Yayınları, s, 22.
• Karasar, N., Bilimsel Araştırma Yöntemi (Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2009), 183.
• Keklik, Nihat, “Mevlânâ’da Metafor Yoluyla Felsefe”, 1. Millî Mevlânâ Kongresi (Tebliğler), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1986. 74-86.
• Kollektif. (2023). Kuran-ı Kerim Meali, TDV, s. 312.
• Konur, Himmet. (2005), “Mesnevî‟de Mürîd-Mürşid İlişkisi”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, c.6, sayı:14.
• Lewis, F. D. (2000). Rumi: Past and Present, East and West. Oneworld Publications. 44-48.
• Maslow, A. H. (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review, 50, 370-396.
• McGlone, M. S. (2007). What is the explanatoryvalue of a conceptualmetaphor? Language and Communication, 27(2), 109-126, https://doi.org/10.1016/j.langcom.2006.02.016
• Mevlâna, C. R. (2015). Mesnevî-i ma’nevî. (Çev.: Derya Örs ve Hicabi Kırlangıç). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Nesterova, S. (2011). Mevlana’nın Mesnevi İsimli Eserinde Metaforik Anlatımın Metafizik Boyutu, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. 44.
• Nicholson, R. A. (2002). The Mathnawi of Jalaluddin Rumi (Vol. 1-3). GibbMemorialTrust. 11-17.
• Öge, Sinan. (2007). “Mesnevi‟de Kader Anlayışı”, Uluslararası Mevlana ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildirileri-II, Şanlıurfa.
• Ögke, Ahmet. (2005). Vâhib-i Ümmî’den Niyâzî-i Mısrî’ye Türk Tasavvuf Düşüncesinde Metaforik Anlatım, Ahenk Yayınları, Van. 155-176.
• Özbuğutu, E. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının evrim kavramına ilişkin metaforik algıları. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 31(1), 28-43.
• Özçakıl, F. (2021). Semazenlerin ritüelleri "Allah'a yolculuğu" anlatıyor TRT Haber.
• Rûmî, Mevlânâ. (1996). Celâleddîn-i, Mesnevî. Çeviri: Veled Çelebi İzbudak, MEB Yayınları.
• Schimmel, A. (1975). Mystical Dimensions of Islam. University of North Carolina Press. 44-47.
• Schimmel, Annemarie. (1993). The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi. State University of New York Press, 101-104.
• Seçim, Y. ve Koru, M. (2024). Mevlevilikte tuzun yeri ve önemi. NEUGastro, 3(1).
• Soydan, S. (2005). Nevâdirü’ş-Şebâb’ta Anâsır-ı Erbaa’dan Toprak. Günce Filoloji Çalışmaları II, 118.
• Szokolszky, A. (2019). Perceivingmetaphors: An approach from developmentalecologicalpsychology. Metaphor and Symbol, 34(1), 17-32, https://doi.org/10.1080/10926488.2019.1591724
• Şahı̇noğlu, M. (1993) Nazif “Unsur”, İA., C.13, s. 40-41.
• Şefik, Can. (2006). Mevlânâ'nın Rubaileri ve Şerhi. Ötüken Neşriyat. 100-186.
• T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Mevlevi Âyini, https://guzelsanatlar.ktb.gov.tr/TR-3706/mevlevi-ayini.html (erişim tarihi 12.09.2024).
• Uysal, A, Sola Özgüç, C., ve Uzunkol, E. (2019). Sınıf öğretmeni adaylarının Rehberlik ve Araştırma Merkezlerine ilişkin metaforik algıları. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 2(1), 48-63. https://doi:10.33400/kuje.554572
• Yazçiçek, R. (2012). “Metafizik Alanda Sörf ya da Mecaz ve Semboller Üzerinden Anlamlandırma: Bir Anlatım Yöntemi Olarak Metafor”, Milel ve Nihal, 9 (1).
• Yıldırım, A, Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 141-227.