KURAMDAN UYGULAMAYA ÖLÇÜLÜLÜK İNCELEMESİ: TÜRK ANAYASA MAHKEMESİNİN MÜLKİYET HAKKINA İLİŞKİN KARARLARI ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Cilt: 42 Sayı: 1, 155 - 191, 06.08.2025

Özgür Aydın , Markus Johannes Theodorus Schrijer

Öz

Makalede öncelikle ölçülülük ilkesinin kuramsal boyutu sorgulanmaktadır. Kuramsal boyutta ortaya atılan soru işaretleri ve bulgular üzerine Türk Anayasa Mahkemesinin mülkiyet hakkı kararlarındaki tutumu tahlil edilmektedir. Adil denge arayışında mülkiyet hakkının diğer haklara nazaran matematiksel açıdan daha belirgin olduğu varsayımından hareketle ölçülülük ilkesinin kuramsal sorgulamasından sonra Türk Anayasa Mahkemesinin mülkiyet hakkındaki kararları uygulama örneği olarak tercih edilmiştir.
Kuramsal sorgulamada ölçülülük ilkesinin terminolojik boyutu ve öznellik problemi üzerinde durulmuştur. Terminolojik boyutta ölçülülük ilkesinin tarihsel gelişimi dikkate alınarak ölçülülüğe işaret eden kelimeler ele alınmaktadır. Öznellik probleminde, insan haklarına getirilecek sınırlamada yoğun olarak tartışılan orantılılık testinde objektif olunabilirlik tahlil edilmektedir. Ölçülülük ilkesine ilişkin uygulama örneklerinde Türk Anayasa Mahkemesinin mülkiyet hakkına dair bireysel başvurularda test ettiği elverişlilik, gereklilik ve orantılılık incelemeleri sırasıyla ele alınmıştır. Karar örnekleri seçilirken uygulamada en çok karşılaşılan kamulaştırma, imar uygulamaları, geçici hukuki koruma, sosyal güvenlik ödemeleri ve iyi yönetim ilkesi dikkate alınmıştır.
Ölçülülük ilkesine dair kuramsal sorgulamada ortaya konulan bilgiler ile Türk Anayasa Mahkemesinin mülkiyet hakkına dair ihlal iddiasında bulunan bireysel başvurulardaki incelemelerinin uyumu, makalenin sonuç bölümünde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ölçülülük , mülkiyet hakkı , kamusal müdahale , bireysel başvuru , yargısal inceleme.

Kaynakça

• BEATTY, David (2004). The Ultimate Rule of Law, New York: Oxford University Press.
• BULUT, Nihat (2006). “Mülkiyet Konusundaki Temel Yaklaşımlar ve Türk Anayasasında Mülkiyet Hakkı”, EÜHFD, C. 10., S. 3-4., ss. 15-26.
• BUNDESMINISTERIUM DER JUSTIZ. Verhältnismäßigkeit als Rechtstaatsprinzip, https://www.bmj.de/DE/rechtsstaat_kompakt/rechtsstaat_grundlagen/verhaeltnismaessi gkeit/verhaeltnismaessigkeit_node.html (Erişim Tarihi: 21/4/2025).
• GABRIEL, Gottfried (2015). Erkenntnis, Berlin/Boston: de Gruyter.
• GEMALMAZ, Burak (2018). Mülkiyet Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-6, Ankara: Avrupa Konseyi Yayını.