TÜRK ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞUNU SİYASETİN YARGISALLAŞMASI ÜZERİNDEN AÇIKLAMAK

Yıl 2024, Cilt: 41 Sayı: 2, 425 - 469, 02.01.2025

Enis Duman

Öz

Siyasal karar alıcılar, niçin kendilerini sınırlayabilecek bir anayasa mahkemesini kurar ve ona yetki aktarır? “Siyasetin yargısallaşması” kavramı kapsamında yapılan çalışmaların cevap aradığı en temel sorulardan birisi budur. Bu çalışma, söz konusu soruya Türkiye örneği üzerinden cevap aramaktadır. Siyasetin yargısallaşması, temelde: Anayasa Mahkemelerinin siyasal karar alım süreçlerindeki artan gücünü, siyasal niteliği haiz sorunların giderek Anayasa Mahkemelerine taşınmasını ve hukuki söylemin ve retoriğin siyasal alana nüfuz etmesini nitelemektedir. Türkiye'de Anayasa Mahkemesi, bir askerî darbenin ardından hazırlanan Anayasa'yla ihdas edilmiş olup anayasa yapım sürecinde Mahkemenin gerekliliği ile ilgili herhangi bir tartışma olmamıştır. Bahse konu dönemde siyasetin yargısallaşmasının anayasal söylemin yoğunlaşmasıyla şekillendiği görülmektedir. Anayasal söylemden kasıt, hukuki söylemin ve retoriğin siyasal söylemlere ve stratejilere hâkim olmaya başlamasıdır. Bu söylemin oluşmasında, kendi içlerinde homojen olmayan aktörlerin mücadelelerinin payı bulunmaktadır. Çalışmada bu söylemi tespit edebilmek amacıyla; muhalefet partilerinin programları, seçim beyannameleri ve bildirileri 1961 Anayasası’na temel oluşturan Anayasa tasarıları ve Kurucu Meclis görüşmeleri incelenmiştir. 1961 Anayasası'yla bir Anayasa Mahkemesinin tartışmasız bir şekilde ihdas edilmesinin ardında 1950'lerin ortalarından itibaren muhalefet partileri ve aydınlar aracılığıyla şekillenen siyasal söylemin anayasal söylem tarafından belirlenmesinin payı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışma; Mahkemenin kurulmasının sebebini, siyasetin yargısallaşması ve bu olgunun söylem düzeyindeki yansımasını ele alması bakımından literatüre katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Siyasetin yargısallaşması , yargının güçlendirilmesi , Türk Anayasa Mahkemesi , Anayasa yapımı , 1961 Anayasası.

Kaynakça

• AÇIKEL, Fethi (2006). “Entegratif toplum ve muarızları: ‘Merkez-çevre’ paradigması üzerine eleştirel notlar”, Toplum ve Bilim, S. 105., ss. 30-69.
• AHMAD, Feroz (2020). Demokrasi Sürecinde Türkiye: 1945-1980, İstanbul: Hil Yayınları.
• AHMAD, Feroz ve TURGAY AHMAD, Bedia (2020). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• AKSOY, Muammer (1958). “Muhalefetin Birleşmesi Zaruridir”, Forum, S. 110.
• ALPBAZ, Mustafa Mert (2020). Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kemalizm ve Otoriterlik: Analitik Bir İnceleme, İstanbul: On İki Levha Yayınları.