YATAY ETKİ KAVRAMININ AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ SİSTEMİ BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 41 Sayı: 1, 367 - 441, 27.06.2024

Zeynep Hazar

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi bağlamında yatay etki, bireyler arası hukuki ilişkilerden doğan insan hakları ihlallerinin taraf devletlerin koruma yükümlülüğüne etkisi olarak tanımlanabilir. Çalışmada yatay etkinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sistemi içindeki anlam ve işlevinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu bağlamda öncelikle yatay etki kavramına ilişkin kuramsal tartışmalar incelenmiş ve Sözleşme sistemindeki dayanakları araştırılmıştır. İkinci olarak taraf devletlerin koruma yükümlülüğünün bir parçası olan pozitif yükümlülükler ele alınmıştır. Pozitif yükümlülük doktrini, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin insan haklarını “gerçek ve etkili koruma” hedefini, yatay ilişkiler nedeniyle ortaya çıkan ihlalleri de kapsayacak biçimde gerçekleştirmek için kullandığı en önemli araçtır. Söz konusu araç; özel hayata ve aile hayatına saygı, örgütlenme özgürlüğü, ifade özgürlüğü, yaşam hakkı, işkence yasağı ve ayrımcılık yasağı başta olmak üzere birçok hakkın yatay düzlemde gerçekleşen ihlallerin giderilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarına göre yatay düzlemde gerçekleşen ihlaller nedeniyle taraf devletlerden beklenen temel pozitif yükümlülükler; gerekli yasal standartların belirlenmesi, önleyici tedbirlerin alınması, etkili ve adil başvuru yollarının oluşturulması, yargı kararlarının uygulanması, özel hukuk araçlarının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne uygun yorumlanması ile çatışan hakların ve kamusal menfaatlerin dengelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Yatay etki , Drittwirkung , pozitif yükümlülükler , Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi , Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi.

Kaynakça

• AKANDJI-KOMBE, Jean-Françoise (2008). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Pozitif Yükümlülükler, İnsan Hakları El Kitapları, Strasbourg.
• ALEXY, Robert (2002). A Theory of Constitutional Rights, Oxford: Oxford University Press.
• ALGAN, Bülent (2007). Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Ankara: Seçkin Yayınevi.
• ANTALYA, Gökhan (2022). “Anayasal Temel Hakların İkincil Doğrudan Üçüncü-Taraf-Etkisi ve Anayasa Yargılamasında Hakimin Hukuku Uygulamasında Uyacağı On İki Metodolojik Temel İlke”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 28., S. 1., ss. 1-47.
• ARIKAN, Cengiz ve OKTAY, Ogün (2023). “Mülkiyet Hakkı Yönünden Devletin Pozitif Yükümlülükleri Kavramı (AİHM ve AYM’nin İçtihatlarına Eleştirel Bir Yaklaşım)”, KHM, C. 3., S. 1., ss. 109-137.