İNSAN HAKLARININ KORUNMASINDA YATAY ETKİ VE ANAYASA MAHKEMESİNİN KAVRAMA BAKIŞI

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 2, 159 - 213, 28.12.2023

Seyithan Kaya

Öz

İnsan hakları günümüzde devletlerin ve kültürlerin sınırlarının ötesinde bütün insanlık tarafından kabul gören ve ortak koruma mekanizmalarına sahip olan değerler sisteminin ve hukuk mekanizmalarının meşru zeminini oluşturmaktadır. Bu işlevi ile insan hakları tek tek bireyleri koruyarak aslında aynı zamanda değerleri, hukuk sistemini ve toplum düzenini korumakta ve gelişmesine katkı sunmaktadır. Bu itibarla insan haklarının önemi ve etkisi ihmal edilmemeli ve sürekli olarak gelişimi konusunda daha fazla gayret gösterilmelidir. Ancak tarihsel süreç içerisinde kimi dönemlerde insan hakları ihlal ya da ihmal edilmiştir. Bu ihlal ve ihmaller çoğunlukla dikey, ancak bazen de yatay şekilde gerçekleşmiştir. İnsan haklarının dikey olarak ihlal edilmesi durumunda olayın taraflarından biri hep devlet olmuştur. İnsan haklarının yatay ihlallerinde ise devlet doğrudan olmasa bile dolaylı olarak taraf olmuştur. Bilhassa savaş ve ekonomik bunalım gibi olağanüstü dönemlerde insan hakları daha fazla görmezden gelinmiş, yani ihmal ve hatta doğrudan ihlal edilmiştir. Fakat bütün olumsuzluklara rağmen insan hakları hem teorik hem de koruma mekanizmaları anlamında gelişmiş ve güçlendirilmiştir. Nihai olarak bütün insanlığın üzerinde uzlaştığı temel husus, insan haklarını daha fazla geliştirmek ve daha iyi bir biçimde güvence altına almak olmuştur. Bu amaç doğrultusunda ulusal ve uluslararası kurumlar oluşturulmuştur. Ulusal düzeydeki önemli kurumlardan biri de Anayasa Mahkemesidir. Türk Anayasa Mahkemesi, özellikle bireysel başvuru mekanizmasının kabul edilmesinden sonra, insan haklarını koruma ve geliştirme konusundaki işlevini titizlikle yerine getirmektedir. Çalışmada, insan haklarının yatay ve dikey etkileri açıklanmak suretiyle, Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru ile ilgili önemli bazı kararları doğrultusunda insan haklarının korunmasında yatay etkinin önemi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yatay ve Dikey Etki , İnsan Hakları , Bireysel Başvuru , Anayasa Mahkemesi , İdare.

Kaynakça

• ALEXY, Robert (2002). A Theory of Constitutional Rights, Rivers, Julian, (İngilizceye Çev.), Oxford: Oxford University Press.
• BOYAR, Oya (2013). “Devletin Pozitif Yükümlülükleri ve Dolaylı Yatay Etki”, içinde İnceoğlu, Sibel, (Ed.), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa (Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme) (ss. 53-80), İstanbul: Beta Yayınları.
• BOYAR, Oya (2008). Anayasal Uyuşmazlıklarda Yorum, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• BOYAR, Oya (2019). Anayasa ve Özel Hukuk, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• CHIRWA, Danwood Mzikenge (2006). “The Horizontal Application of Constitutional Rights in a Comparative Perspective”, Journal of Uwc Faculty of Law, C. 10, S. 2, ss. 21-48.