Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlarından Biri Olarak Genel Ahlaka Aykırılık

Yıl 2024, , 747 - 774, 01.08.2024

Mehmet İlarslan , Oğuzhan Esen

https://doi.org/10.54699/andhd.1468612

Öz

İrade özerkliği ilkesinin borçlar hukuku alanındaki yansıması olarak kabul edilen sözleşme özgürlüğü ilkesi, modern liberal hukuk sistemlerinin temel prensiplerinden biridir. Ancak her özgürlük gibi sözleşme özgürlüğünün de kendi içerisinde birtakım sınırlandırmaları bulunmaktadır. Bu sınırlandırmalardan biri, sözleşmenin içeriğinin ahlaka aykırı olmasıdır. Gerçekten, TBK m. 27’ye göre; ahlaka aykırı sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür. Burada ahlaktan anlaşılması gereken ise genel ahlaktır. Türk borçlar hukuku öğretisinde sözleşme özgürlüğünün sınırlarından biri olan genel ahlaka aykırılık tartışılagelen bir husus olmuştur. Bu tartışmanın güncel teknolojik ve hukuki gelişmeler ışığında devam ettirilmesi de kaçınılmazdır. Bu bağlamda yapmış olduğumuz çalışmada, sözleşme özgürlüğü kavramı ve bu kavramın TBK m. 27 uyarınca yasal sınırlamaları, söz konusu sınırlamalardan birisi olan ahlaka aykırılık müessesesi ve hangi durumların genel ahlaka aykırılık teşkil ettiği meseleleri detaylı olarak incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözleşme Özgürlüğü, İrade Özerkliği, Genel Ahlaka Aykırılık, Karar Alma Özgürlüğü, Ekonomik Özgürlük.

Incompatibility with General Morality as One of the Limits of Freedom of Contract

Öz

The principle of freedom of contract is a fundamental aspect of modern liberal legal systems, reflecting the principle of autonomy of will in the law of obligations. However, as it is sound in other forms of freedom, this freedom is also not absolute and is subject to certain limitations. For instance, immoral contracts are considered null and void, as stated in Article 27 of the Turkish Code of Obligations. This legal provision ensures that contracts that violate moral principles are not enforceable in court. It is crucial to note that our discussion of morality refers to general morality. The debate on general immorality, which has been going on for a long time in the Turkish Law of Obligations doctrine, has to be elaborated in the light of current technological and legal developments. In this paper, we tried to examine the concept of freedom of contract and the Turkish Code of Obligations Article 27, the concept of immorality -which is one of these limitations-, what this concept means, and which situations constitute a violation of general morality.

Anahtar Kelimeler

Freedom of Contract, Autonomy of Will, Violation of Public Morality, Freedom of Decision-Making, Economic Freedom.

Kaynakça

• AKALIN, Güneri: Türkiye’de Piyasa Ekonomisine Geçiş Süreci ve Ekonomik Kriz, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Yayınları, Ankara, 2001.
• AKINTÜRK, Turgut: “Şart ve Mükellefiyet Kavramları Üzerinde Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1970, Cilt 27, Sayı 3, s. 219-247.
• AKİPEK, Jale G. / AKINTÜRK, Turgut / ATEŞ KARAMAN, Derya: Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, 18. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• ANTALYA, Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt V/1-1 (Temel Kavramlar/Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri), 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• ARAL, Vecdi: Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine, 7. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• ARAT, Ayşe: Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006.
• ARIK, Kemal Fikret: “Ahlaka Aykırı Muamele ve Şart Kavramı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 1961, Cilt 16, Sayı 1, s. 252-256.
• ATAMER, Yeşim M.: Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesinde Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2001.
• ATEŞ, Derya / SÜLEYMANLAR, Gülin: “Sözleşmelerde Amaç ve Genel Ahlaka Aykırılık Değerlendirmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, Cilt 71, Sayı 4, s. 1619-1652.
• ATEŞ, Derya: Borçlar Hukuku Sözleşmelerinde Genel Ahlaka Aykırılık, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007.
• AYRANCI, Hasan: “Sözleşme Kurma Zorunluluğu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, Cilt 52, Sayı 3, s. 229-252.
• BAŞPINAR, Veysel: “Kişilik Hakkı Açısından Kelepçeleme Sözleşmeleri”, Ankara Barosu Dergisi, 1999, Cilt 8, Sayı 1, s. 17-34.
• BAŞPINAR, Veysel: Borç Sözleşmelerinin Kısmi Butlanı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1998 (Kısmi Butlan).
• BATTAL, Ahmet: “Ticari İşletme Kıstasları Karşısında Genelevlerin Durumu”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1992, Cilt 5, Sayı 5, s. 207-224.
• BAYSAL, Başak: Sözleşmenin Uyarlanması (BK. m. 138 Aşırı İfa Güçlüğü), 4. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• DEMİRSATAN, Barış: Türk Borçlar Hukukunda Sözleşme Yapma Zorunluluğu, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2022.
• ERCOŞKUN ŞENOL, H. Kübra: “Sözleşmenin İçeriğini Belirleme Özgürlüğü ve Bunun Genel Sınırı: TBK m. 27”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2016, Cilt 74, Sayı 2, s. 709-738.
• EREN, Fikret / DÖNMEZ, Ünsal: Eren Borçlar Hukuku Şerhi Cilt 1 m. 1-48, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022.
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 27. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022 (Genel Hükümler).
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 8. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020 (Özel Hükümler).
• ERMAN, Hasan: “Borçlar Hukukunda Akit Serbestisi ve Genel Olarak Sınırlamaları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1973, Cilt 38, Sayı 1-4, s. 601-620.
• FURRER, Andreas / MULLER-CHEN, Markus / ÇETİNER, Bilgehan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• GÖZLER, Kemal: Hukuka Giriş, 17. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa, 2020.
• GÜMÜŞ, Mustafa Alper: Borçlar Hukukunun Genel Hükümleri, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• GÜRİZ, Adnan: Hukuk Felsefesi, 16. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2021.
• GÜRZUMAR, Osman Berat: Zorunlu Unsur Doktrinine Dayalı Sözleşme Yapma Yükümlülüğü- Hakim Durumun Rakiple Anlaşma Yapmaktan Kaçınmak Suretiyle Kötüye Kullanılması, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006.
• HATEMİ, Hüseyin / GÖKYAYLA, Emre: Borçlar Hukuku Genel Bölüm, 4. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2017.
• HATEMİ, Hüseyin: Hukuka ve Ahlaka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları Özellikle BK. m. 65 Kuralı, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1976.
• IŞIKTAÇ, Yasemin: Hukukun Kaynağı Olarak Örf ve Adet Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2009.
• İNAN, Ali Naim: Borçlar Hukuku Genel Hükümleri-Birinci Kitap, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1971.
• KARABAĞ BULUT, Nil: Medeni Kanun’un 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• KAŞAK, Fahri Erdem: Sözleşme Özgürlüğünün Sınırı Olarak Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 26. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2022 (Genel Hükümler).
• KILIÇOĞLU, Ahmet M.: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 5. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2023).
• KILLIOĞLU, İsmail: Ahlak-Hukuk İlişkisi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip: Borçlar Hukuku Genel Bölüm-Birinci Cilt-Borçlar Hukukuna Giriş Hukuki İşlem Sözleşme, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2017.
• MARKESINIS, Sir Basil / UNBERATH, Hannes / JOHNSTON, Angus: The German Law Of Contract A Comparative Treatise, 2. Baskı, Hart Publishing, Oxford, 2006.
• NOMER, Haluk Nami: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 18. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• OĞUZMAN, M. Kemal / ÖZ, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler-Cilt 1, 20. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2022.
• OKUR, Sinan: “Roma, Türk-İsviçre ve Avrupa Sözleşme Hukukunda Koşul (Şart) Kavramı ve Hukuki Sonuçları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019, Cilt 14, Sayı 1, s. 31-101.
• SEROZAN, Rona: “Kişilik Haklarının Korunmasıyla İlgili Bazı Düşünceler”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, 1977, Cilt 11, Sayı 14, s. 93-112.
• SİRMEN, Lale: Türk Özel Hukukunda Şart, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1992.
• TAŞAR, Mehmet Okan: “Ekonomik Özgürlük Kavramı ve Türkiye’de Ekonomik Özgürlüklerin Gelişimi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, s. 143-167.
• TEKİNAY, Selahattin / AKMAN, Sulhi Sermet / BURCUOĞLU, Haluk / ALTOP, Atilla: Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993.
• ÜNAL, Akın: Kelepçeleme Sözleşmeleri, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2017.
• VON TUHR, Andreas: Borçlar Hukukunun Umumi Kısmı- Cilt: 1 ve 2, 2. Baskı, Yargıtay Yayınları, Ankara, 1983.