1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde Yer Alan Nişanın Sona Ermesi ve Buna Bağlanan Sonuçlara İlişkin Hükümler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 39 - 56, 31.01.2023

Gözde Çağlayan Aygün

https://doi.org/10.54699/andhd.1229245

Öz

1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi gerek Osmanlı hukuku gerekse İslam hukuku bakımından önemli bir kanunlaştırma hareketidir. Osmanlı hukukunda 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ilk kez nişanlanmayı bir kurum olarak hüküm altına alan yasal düzenleme olması dolayısıyla büyük önem taşımaktadır.
Kararname’de nişanlanmakla nikâh akdinin meydana gelmeyeceği ifade edilmektedir. Nişan, tarafların istediği zaman sonlandırabileceği bir hukuki ilişkidir. Bunun dışında nişanlılardan birinin ölümü hâlinde de nişanın kendiliğinden sona erdiği kabul edilmektedir. Nişanın bozulması durumunda tarafların birbirine vermiş olduğu hediyelerle, mehre mahsuben verilen şeylerin durumunun ne olacağı ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır. Kararname açıkça veya zımnen tazminat hakkı ile ilgili düzenleme yapmamıştır. Çünkü İslam hukukunda nişanlanma bir sözleşme olarak kabul edilmediğinden nişanın bozulması dolayısıyla tazminat istenmesi de uygun görülmemiştir.
Günümüz hukukuna bakıldığında nişanlanmaya ilişkin hükümlerin Kararname ile genel anlamda paralellik gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bakımdan da Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen nişanlanmanın sona ermesi sebeplerinin ve ortaya çıkan sonuçların genel bir karşılaştırma yapılarak bir tespitte bulunulması çalışma açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nişanlanma, Nikâh Akdi, Nişanın Bozulması, Mehir, Tazminat

An Evaluation on the Provisions Regarding the End of the Engagement and the Consequences in the Law of 1917 Family Declaration

Öz

The 1917 Family Law Decree is an important codification movement in terms of both Ottoman law and Islamic law. In Ottoman law, the Family Law Decree of 1917 is of great importance as it is the first legal regulation that governs engagement as an institution.
It is stated in the decree that a marriage contract will not occur by getting engaged. Engagement is a legal relationship that the parties can terminate at any time. In addition, in the event of the death of one of the betrothed, it is accepted that the engagement ends automatically. There are regulations regarding the gifts given by the parties to each other and the status of the things given as a deduction for the mahr in case the engagement is broken. The decree did not explicitly or implicitly make any provision regarding the right to compensation. Because the engagement is not accepted as a contract in Islamic law, it was not considered appropriate to demand compensation due to the breaking of the engagement.
Looking at today’s law, it is understood that the provisions on engagement are in general parallel with the Decree. In this respect, it is important for the study to draw a conclusion by making a general comparison of the reasons for the termination of the engagement regulated in the Turkish Civil Code and the results.

Anahtar Kelimeler

Engagement, Marriage Contract, Break of Engagement, Mahr, Compensation

Kaynakça

• ABİK, Yıldız: “Nişanlanma ve Nişanlılık”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005, Cilt 54, Sayı 2, s. 65-152.
• ACAR, İbrahim: “İslam Hukuku Açısından Nişanlanma”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, Sayı 23, s. 71-93 (Nişanlanma).
• ACAR, İbrahim: “Mehrin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2011, Sayı 17, s. 367-388 (Mehir).
• AKGÜÇ, Mehmet Fatih: Evlilik Öncesi Sürecin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi, Mardin Artuklu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Mardin, 2021.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet: Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Diyarbakır, 1985.
• AKINTÜRK, Turgut / ATEŞ, Derya: Aile Hukuku, 24. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2021.
• AKTAN, Hamza: “Daman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 1993, s. 450-453.
• AKYÜZ, Jülide: “Evlenme Sözleşmesinin Önemli Bir Öğesi Olan “Mehir” Hakkında Bazı Düşünceler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 2005, Cilt 24, Sayı 37, s. 213-230.
• APAYDIN, H. Yunus: “İbra”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 21, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 2000, s. 263-266.
• ATAR, Fahrettin: “Sulh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 2009, s. 481-485.
• AYBAKAN, Bilal: “Zarar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 2013, s. 130-134.
• AYDIN, Mehmet Akif: “Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 1998, s. 314-318 (Kararname).
• AYDIN, Mehmet Akif: Osmanlı Aile Hukuku, 2. Baskı, Klasik Yayınları, İstanbul, 2018 (Osmanlı).
• AYDIN, Mehmet Akif: Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Hars yayıncılık, İstanbul, 2005.
• BARDAKOĞLU, Ali: “Hediye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 17, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 1998, s. 151-155.
• BARDAKOĞLU, Ali: “Hibe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1998, Cilt 17, İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, s. 421-426.
• BAYGIN, Cem: “Tanzimattan Günümüze Aile Hukukunun Gelişim Sürecine Kısa Bir Bakış”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2016, Cilt 22, Sayı 3, s. 453-462.
• BENLİ, Abdullah: İslam Hukukunda Manevi Tazminat, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 1997.
• BOZKURT, Gülnihal: Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
• CİN, Halil / AKYILMAZ, Gül: Türk Hukuk Tarihi, 4. Baskı, Sayram Yayınları, Konya, 2011.
• CİN, Halil: “İslam Hukukunda Mehr”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1972, Cilt 29, Sayı 1, s. 199-254 (Mehr).
• CİN, Halil: İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Konya, 1988 (Evlenme).
• ÇINAR, Hafize: İslam Hukukunda ve Medeni Hukukta Evlilik Engelleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008.
• DAĞCI, Şamil: “İslam Aile Hukukunda Evlenme Engelleri-I (Sürekli Evlenme Engelleri)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, Cilt 39, Sayı 1, s. 175-238.
• DALGIN, Nihat: “İslam Hukuku Açısından Boşanmanın Sonuçlarından Maddi Tazminat Üzerine Bir Değerlendirme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, Cilt 18, Sayı 18-19, s. 35-69.
• DİRİK, Mehmet: “İslam Hukuku Açısından Nişanı Bozma Tazminatı”, Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 2021, Sayı 13, s. 107-137.
• DOĞANGÜZEL, Semra Betül: Osmanlı Hukukunda Nişanlanma, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• DOĞRU, Halime: “XVI-XVII. Yüzyıllarda Şer’iye Sicilleri ve Kanunnamelere Göre Nişanlanma-Evlenme ve Boşanma”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1999, Cilt 1, Sayı 1, s. 39-54.
• DÖNDÜREN, Hamdi: Delilleriyle İslam Hukuku Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras, Erkam Yayınları, İstanbul, 1993.
• DURAL, Mustafa / ÖĞÜZ, Tufan / GÜMÜŞ, Mustafa Alper: Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku, 16. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2021.
• ERTUÇ, Hüseyin: İslam Hukuku Açısından Nişanlanma, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 1999.
• GÜNEŞ, Ahmet: “İslam Hukuku Açısından Nişanlanma”, Dini Araştırmalar Dergisi, 2007, Cilt 10, Sayı 29, s. 161-188.
• GÜVENÇ, Ahenk Çiçek / TURAN, Gözde Canan / ERGÜN, Buğrahan: “Nişanın Bozulması Nedeni İle Maddi ve Manevi Tazminat”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 2021, Cilt 8, Sayı 67, s. 723-732.
• HAS, Şükrü Selim: “Nişanın Bozulmasının Hukûkî ve Dînî/Ahlakî Neticeleri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, Sayı 30, s. 113-131.
• HATEMİ, Hüseyin: Aile Hukuku, 9. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• KAHVECİ, Nuri: İslam Aile Hukuku, Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2014 (İslam Aile).
• KAHVECİ, Nuri: İslam Hukuku Açısından Nişanlılık, Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2021 (Nişanlılık).
• KAMA, Sezen: “Osmanlı Hukukunda Evlilik Akdi ve Söz Konusu Akdin 1869 Tarihli Tabiiyyet-İ Osmaniyye Kanunnamesine Göre Osmanlı Tabiiyyetine Etkisi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2013, Cilt 71, Sayı 1, s. 673-708.
• KARAASLAN, Arzu: “Osmanlı Toplumunda Ailenin Teşekkülünde İlk Adım: Namzedlik”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 2015, Cilt 5, Sayı 2, s. 186-199.
• KARAMAN Hayrettin: Mukayeseli İslam Hukuku, Cilt I, Nesil Yayınları, İstanbul, 1991.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M.: Aile Hukuku, 5. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2020.
• KILINÇ, Ahmet / KILINÇ, Ayşe Nur: “Mehrin Türk Pozitif Hukuku Açısından Yeniden Değerlendirilmesi Gerekliliği”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019, Cilt 1, Sayı 10, s. 103-118.
• KILINÇ, Ahmet: “İslam Hukukunun Evrenselliği Bağlamında Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile Malezya İslam Aile Hukuku Kanunu 1984’ün Mukayesesi”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019, Cilt 14, Sayı 2, s. 623-662 (İslam Hukuku).
• KILINÇ, Ahmet: “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihun: Osmanlı Arabuluculuğu”, (Ed.) GEDİKLİ, Fethi: II. Türk Hukuk Tarihi Bildirileri Cilt 2, 2016, s. 54-55 (Muslihun).
• KOÇ, Nevzat: Türk-İsviçre Hukukunda Nişanlanma Sözleşmesi, DEÜ Rektörlük Matbaası, İzmir, 2002.
• KONAN, Belkıs: “Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde Kadının Hukuki Durumu İle İlgili Düzenlemeler”, (Ed.) GEDİKLİ, Fethi: II. Türk Hukuk Tarihi İslam Hukuku Kongresi Bildirileri Cilt 1, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016, s. 323-352 (Kadın).
• KONAN, Belkıs: “Konya 42 numaralı Şer’iyye Sicil Defterine Göre 18. Yüzyılın Başlarında Konya’da Aile Hukuku Davaları”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 4, Sayı 1, s. 103-122 (Konya 42).
• KÖPRÜLÜ, Bülent / KANETİ, Selim: Aile Hukuku, 1. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1986. KÜÇÜK, Fatih: İslam Hukukuna Hıtbe (Kız İsteme) ve Nişanlılık Dönemi, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan, 2018.
• KÜÇÜKTİRYAKİ, Ahmet Yasin: “Osmanlı Devletinde Tanzimat Sonrası Aile Hukuku Alanındaki Gelişmeler ve Hukuk-I Aile Kararnamesi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt 13, Sayı 26, s. 177-201.
• KÜÇÜKTİRYAKİ, Ahmet Yasin: Sadreddin Efendi’nin Hukuk-ı Aile Kararnamesine İlişkin Görüşlerinin Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009.
• OKUR GÜMRÜKÇÜOĞLU, Saliha: “İslam Aile Hukukunda Kadının Mehir Hakkına Toplumun Bakış Açısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2013, Cilt 17, Sayı 4, s. 223-256.
• ÖZEN ARSLAN, Damla: “Nişanlanmanın Sona Ermesi ve Sonuçları”, Namık Kemal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, Cilt 3, Sayı 1, s. 1-28.
• ÖZPOLAT, Leyla: 1 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (970-1019/1563-1610) (Değerlendirme ve Transkripsiyon), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2016.
• ÖZTAN, Bilge: Aile Hukuku, 6. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• PAÇACI, İbrahim: “Sosyal Hayattaki Değişim Sürecinde İslam Aile Hukuku (Evlenme ve Boşanma Örneği)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2008, Sayı 11, s. 59- 92.
• SAĞLAM, Hadi: “İslam Hukukunda Mehir Evlilik Sigortası Mıdır?”, Universal Journal of Theology, 2016, Cilt 1, Sayı 1, s. 1-19.
• SAK, İzzet / ÇETİN, Cemal: Konya Kadı Sicili 50 (1138-1139 / 1726-1727), Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya, 2014.
• SAK, İzzet: “Osmanlı Toplumunda Nâmzedin (Nişanın) Bozulması ve Sonuçları: Konya Örneği (18. Yüzyılın İlk Çeyreğine Âit Konya Şer’İye Sicillerine Göre)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, Sayı 16, s. 493-523.
• SAVADAGO, Abdaourahamane: İslam Aile Hukukunda Nişanlanma ve Evlilik Akdi Esnasında Ortaya Çıkan Çağdaş Problemler, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2018.
• SOLAK, İbrahim: Konya BŞB, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya, 2016.
• ŞAHİN ŞENGÜL, Eda / ÇELT, Damla Özden: “Yargıtay Kararları Işığında Nişanın Bozulmasında Manevi Tazminat”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 12, Sayı 2, s. 520-538.
• ŞENER, Abdülkadir: İslam Hukukunda Hibe, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1984.
• ÜNAL, Mehmet: “Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1977, Cilt 34, Sayı 1, s. 195-231.
• YAKUT, Esra: “Klasik Dönem Osmanlı Aile Hukukunda Kadının Konumu”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2015, Cilt 1, Sayı 1, s. 1-23 (Klasik Dönem).
• YAKUT, Esra: Osmanlı Devleti’nin Son Yıllarında Meşihat, Adliye Maarif ve Hilafet 1918-1922, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2020 (Meşihat).
• YAMAN, Ahmet: İslam Aile Hukuku, İstanbul, 2018.
• YURTSEVEN, Yılmaz: “1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Osmanlı Aile Hukukuna Getirdiği Yenilikler”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, Cilt 11, Sayı 1-2, s. 199-250.
• ZEYDAN, Abdülkerim: İslam Hukukuna Giriş, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2012.