«Görüldüğünde Ödenecek» Bonolarda İbraz ve Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı ile İlgili Bazı Sorunlar ve Görüşler

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 439 - 457, 01.08.2024

Tamer Bozkurt

https://doi.org/10.54699/andhd.1396975

Öz

Vade kaydı taşımayan her bono (ve poliçe) “görüldüğünde ödenecek” sayılır (TTK m. 777/2). Bu tür bir bono (poliçenin), düzenleme tarihinden itibaren bir yıl içinde düzenleyene (veya kabul eden muhataba) ödenmek üzere ibraz edilmesi gerekir (TTK m. 704). Aksi takdirde tüm başvuru hakları düşer (TTK m. 730/1-a). Görüldüğünde ödenecek bonolarda vade “ibraz” sayesinde ortaya çıkmakta, bu andan itibaren de üç yıllık zamanaşımı süresi işlemeye başlamaktadır. Bonoda düzenleyen asli borçlu olduğu için başvuru hakları düşse bile, kendisi vadeden itibaren üç yıl boyunca sorumlu olmaya devam eder (TTK m. 749/1). Ancak bono, bir yıl içinde ödenmek üzere ibraz edilmediğinde, senedin “görülmesi”, dolayısı ile borcun muaccel olması; bundan sonra da asli borçlu için üç yıllık zamanaşımı süresinin başlaması konusunda sorun ortaya çıkmaktadır. Tam bu noktada, öğreti ve yargı uygulamasında böyle bir bonoda üç yıllık zamanaşımı süresinin, bir yıllık ibraz süresinin “bitimi” ile başlayacağı savunulmakta ve bir yılın son günü adeta “vade” olarak değerlendirilmektedir. Bu görüşün arkasında genelde “görüldüğünden belirli süre sonra ödenecek poliçe (ve bono) için öngörülen TTK m. 705 hükmünün “kıyasen” uygulanması yatmakta; bir yılın son gününün “görülme tarihi” sayılacağı ifade edilmektedir. Türk, Alman ve İsviçre öğretisinde konu ile ilgili olarak bir yasa boşluğu olduğu belirtilmektedir. Bazı yazarlar ise bir yıllık sürenin dolmasını vadenin geçmesi ile eş değer görmektedir. Öncelikle bu sorunda bir yasal boşluk olup olmadığının, varsa bu boşluğun “kıyas” yoluyla doldurulup doldurulamayacağının irdelenmesi gerekmektedir. Yoksa bir yıllık ibraz süresini geçiren hamil bakımından, bir külfet olarak nitelendirilebilecek ibrazın yapılmamasının kendisi bakımından bir hak kaybına yol açıp açmayacağı, “kimsenin kendi kusuruna dayanarak bir hak iddia edemeyeceği” şeklindeki evrensel hukuk ilkesinin konu karşısındaki durumu da ayrıca incelenmeye değerdir.

Anahtar Kelimeler

Bono, Görüldüğünde Ödenecek Bono, Görüldüğünde Ödenecek Poliçe, Zamanaşımı Süresi, Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı

Etik Beyan

Bu çalışmanın yazımında bilimsel yöntemleri kullandığımı, alıntı yaptığım tüm kaynaklara atıf yaptığımı ve bunları kaynakçada gösterdiğimi, bilim etiği ilkelerine uygun davrandığımı beyan ederim.

Destekleyen Kurum

YOK

Teşekkür

İlginiz ve emeğiniz için teşekkür ederim.

Some Issues and Opinions Concerning Commencement of Presentation and Statute of Limitations Period «on Sight» Promissory Notes

Öz

Each promissory note and bill of exchange not bearing maturity provision is deemed to be “sight” (TCC Art. 777/2). Such a bill of exchange/promissory note must be presented to the drawer/the acceptor within one year following its issuance date in order to be paid (TCC Art. 704). Otherwise, all rights of recourse shall be forfeited (TCC Art. 730/1-a). The maturity at sight promissory notes arises by means of “presentation”. The statute of limitation period of three years shall start to run from this moment. However, in case where a promissory note is not presented to be paid within one year, the “appearance” of the bill, therefore the debt’s becoming due; and then for the commencement of the statute of limitation period of three years for the main debtor will not be possible. Exactly at this point, at the doctrine and jurisdiction practice it is argued that at such a promissory note the statute of limitation period of three years will commence with the “expiration” of the presentation term of one year and the last day of one year is almost considered as “maturity”. Behind this point of view the provision of TCC Art. 705 to be applied to “a specified after sight bill of exchange (and promissory notes) is applied “by analogy”; it is expressed that the last day of a year shall be considered as “appearance date”. In the Turkish, German and Swiss doctrine, it is stated that there is a “gap in the law” on the subject, and some authors consider the expiry of the one-year period to be equivalent to the expiry of the term. Firstly, it is necessary to examine whether there is a legal gap in this issue, and if there is, whether this gap can be filled by “analogy”. Otherwise, it is also worth analyzing whether the failure to present the document, which may be considered as a burden for the bearer who has exceeded the one-year presentation period, will lead to a loss of right for the bearer, and the status of the universal legal principle that “no one can claim a right based on his own fault” in the face of the issue.

Anahtar Kelimeler

Promissory Note, A Sight Promissory Note, A Sight Bill, Period of Limitation, The Beginning of Period of Limitation

Kaynakça

• ALTAŞ, Hüseyin: Medeni Hukuk Başlangıç Hükümleri (TMK m. 1-7), Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• ANTALYA, Gökhan / TOPUZ, Murat: Medeni Hukuk, Giriş, Temel Kavramlar, Başlangıç Hükümleri, Cilt I, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• BAHAR SAYIN, Hediye: “Banka İhbarnamesine Dayanan Protesto”, Ankara Barosu Dergisi, 2023, Sayı 4 (Cumhuriyet Özel Sayısı), s. 352-399.
• BAUMBACH, Adolf / HEFERMEHL, Wolfgang / CASPER, Matthias: Wechselgesetz, Scheckgesetz, Recht der Zahlungverkehr, 24. Baskı, C. H. Beck Verlag, München, 2020.
• BOZER, Ali / GÖLE, Celal: Kıymetli Evrak Hukuku, 9. Baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2020.
• BOZGEYİK, Hayri: Poliçede Müracaat Hakkı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2003.
• BOZKURT, Tamer: Kıymetli Evrak Hukuku, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• BÜLOW, Peter: Wechselgesetz, Scheckgesetz Kommentar, 5. Baskı, C. H. Beck Verlag, München, 2013.
• CİNBAŞ, Mustafa Eser: Bonoda Ödeme, Adalet Yayınları, Ankara, 2020.
• COŞKUN, Mahmut: Kıymetli Evrak Hukuku, Bono-Poliçe-Çek, 7. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• DOMANİÇ, Hayri: Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1975.
• EDGÜ, Ekrem: Ticaret Hukuku III, Kıymetli Evrak, Sevinç Matbaası, Ankara, 1965.
• EDİS, Seyfullah: Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 4. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1989.
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 26. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• ERİŞ, Gönen: Türk Ticaret Kanunu Hükümlerine Göre Kıymetli Evrak, Poliçe- Bono- Çek Makbuz Senedi Varant, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• EROL, Nevzat: Takip Hukukunda Kambiyo Senetleri, Poliçe-Bono-Çek ve Bankalar Kanunu, Doğuş Matbaacılık, Ankara, 1971.
• GÖZLER, Kemal: Hukuka Giriş, 19. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2022.
• GÜRBÜZ, Hulusi: Yargıtay Uygulaması Işığında Ticarî Senetlerin İptali Davaları ve Ticarî Senetlere Özgü Sorunlar, Cem Ofset, İstanbul, 1985.
• HONSELL, Heinrich (Hrsg.): Kurzkommentar Obligationenrecht Art. 1-1186 OR, Helbing & Lichtenhahn Verlag, Basel, 2014.
• HONSELL, Heinrich / VOGT, Nedim Peter / WATTER, Rolf (Hrsg.): Basler Kommentar, Wertpapierrecht, Art. 965-1186, Helbing & Lichtenhahn Verlag, Zürich, 2012 (Yazar, BSK- Wertpapierrecht).
• HUECK, Alfred / CANARIS, Claus-Wilhelm: Recht der Wertpapiere, 11. Baskı, Verlag Franz Vahlen, München, 1977.
• İMREGÜN, Oğuz: Kıymetli Evrak Hukuku (Genel Hükümler- Kambiyo Senetleri – Makbuz Senedi- Varant), Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998.
• JACOBI, Ernst: Wechsel- und Scheckrecht, unter Berücksichtigung des ausländischen Rechts, De Gruyter, Berlin, 1955.
• JÄGGI, Peter / DRUEY, Jean Nicolas / von GREYERZ, Christoph: Wertpapierrecht unter besonderer Berücksichtigung von Wechsel und Check, Helbing & Lichtenhahn Verlag, Basel-Frankfurt am Main, 1985.
• KAÇAK, Nazif: İçtihatlarla Bono, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2001.
• KARAYALÇIN, Yaşar: Ticaret Hukuku III, Ticarî Senetler (Kambiyo Senetleri), Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1970.
• KENDİGELEN, Abuzer / KIRCA, İsmail: Kıymetli Evrak Hukuku, Genel Esaslar- Kambiyo Senetleri, 6. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• KINACIOĞLU, Naci: “Görüldüğünde Ödenecek Poliçeler”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 1968, Cilt 4, Sayı 3, s. 477-492.
• KOSTKIEWICZ, Jolanta Kren / WOLF, Stephan / AMSTUTZ, Marc / FANKHAUSER, Roland (Hrsg.): OFK- Orell Füssli Kommentar, Kommentar zum Schweizerischen Obligationenrecht, 4. Baskı, Orell Füssli Verlag, Zürich, 2022 (Yazar, OFK- OR).
• MEIER-HAYOZ, Arthur / VON DER CRONE, Hans Caspar: Wertpapierrecht, 2. Baskı, Stämpfli Verlag, Zürich, 2000.
• OĞUZMAN, M. Kemal / BARLAS, Nami: Medenî Hukuk, Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar, 27. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• ÖĞÜTÇÜ, Tahir / ALTIN, Mehmet: Ticarî Senetler (Poliçe, Bono, Çek) ve Özel Takip Yolları, Ulucan Matbaası, Ankara, 1979.
• ÖZDAMAR, Mehmet / GÖKTÜRK, Kürşat / CAN, Mehmet Çelebi / KAŞAK, Esra: Kıymetli Evrak Hukuku, 3. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• ÖZTAN, Fırat: Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 1997.
• PEKCANITEZ, Hakan / ATALAY, Oğuz / ÖZEKES, Muhammet: Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, 8. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• POROY, Reha / TEKİNALP, Ünal: Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 24. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2021.
• PULAŞLI, Hasan: Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, 9. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• ROBERTO, Vito / TRÜEB, Hans Rudolf (Hrsg.): CHK- Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, GmbH, Genossenschaft, Handelsregister und Wertpapiere – Bucheffektengesetz, Art. 772-1186 OR und BEG, 3. Baskı, Schulthess Verlag, Zürich, 2016 (Yazar, CHK).
• SOMUNCUOĞLU, Ünal: “Bonoların İbraz ve Protestosuna İlişkin Bazı Sorunlar”, İstanbul Barosu Dergisi, 1978, Sayı 4, s. 229-245.
• STRANZ, Martin: Wechselgesetz Kommentar, 14. Baskı, De Gruyter, Berlin, 1952.
• SUSUZ, Kağan: Kambiyo Senetlerinde Zamanaşımı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2008.
• ŞİMŞEK, Edip: Hukukta ve Cezada Ticarî Senetler (Poliçe, Bono, Çek), Yonca Matbaası, Ankara, 1982.
• TANRIVER, Süha: Medenî Usul Hukuku, Cilt I, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• TEKİL, Fahiman: Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1994.
• TÜRK, Hikmet Sami: “Kambiyo Senetlerinde Temerrüt Faizi”, XI. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu (Bildiriler-Tartışmalar), 13-14 Mayıs 1994, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1994, s. 211-255.
• ÜLGEN, Hüseyin / HELVACI, Mehmet / KAYA, Arslan / NOMER ERTAN, Füsun N.: Kıymetli Evrak Hukuku, 13. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2021.