Yolculuğun Başlamasına veya Devamına Engel Olan Sebepler Yüzünden Navlun Sözleşmesinin Feshi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 515 - 542, 01.08.2024

Fevzi Fırat Gözüyeşil

https://doi.org/10.54699/andhd.1479351

Öz

Sözleşme nazariyesi ve tatbikatında, bir sözleşmenin ifa ile sona ermesi ve tasfiyesi beklenir. Bununla birlikte bazı hâllerde, tarafların sözleşme ile bağlı kalmaları mümkün olmaz veya kendilerinden beklenemez. Haklı sebepler olarak tavsif edilen bu hâller, bittabî navlun sözleşmeleri bakımından da cârîdir. Türk Ticaret Kanunu’nun 1218 ilâ 1227’nci maddelerinde, navlun sözleşmesinin feshine sebep olabilecek haklı sebepler düzenlenmiştir. Bu sebeplerin başında bir kamu tasarrufuna bağlı olarak gemiye el konulması ve ticaretin yasaklanması gelir; bundan başka savaş hâline bağlı olarak geminin zapt ve müsadere edilmesi de Kanun’da zikredilmiştir. Hakeza tabiî bir olay veya umulmayan hâllerden kaynaklanan gecikmelerin ise, sözleşmenin belli amacının kaybolmasına sebep olması hâlinde bir fesih sebebi sayılacağı ifade edilmiştir. Bu makale, iş bu haklı sebepler ve yine aynı bapta fesih sebebi olmayacağı öngörülmüş hâller ile bu baptaki hükümlerin tatbikine dair usul, esas ve neticelerin incelenmesine hasredilmiştir. Mamafih inceleme konusu olan bu baptaki hükümlerin, TTK m. 1243 ilâ 1245 hükümleri kapsamında emredici mahiyette olmadığı dikkate alındığında, tatbikatta kahir ekseriyette standart sözleşmelerin kullanıldığı görülmektedir. Hâkezâ bu standart sözleşmelere, haklı sebeplere dair standart klozlar da dercedilerek bunların hukukî neticeleri kararlaştırılabilmektedir. Bu makalede de yeri geldiğince, bu klozlardan da örnekler verilerek sözleşme serbestîsine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Navlun Sözleşmesi, Haklı Sebepler, Fesih, Ambargo, Ticaret Yasağı, Savaş Tehlikesi

Teşekkür

Bu makale, 2219-Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Burs Programı kapsamında TÜBİTAK-BİDEB tarafından sağlanan burs desteği ile hazırlanmıştır. Bu esastan olmak üzere TÜBİTAK ile değerli yönetici ve çalışanlarına çok teşekkür ederim.

Termination of the Affreightment Contract for Reasons Preventing the Commencement or Continuation of Voyage

Öz

In the contract theory and practice, it is expected that a contract will be terminated and settled by performance. In some cases, however, it is not possible or not expected from parties to be bound by the contract. These circumstances, which are defined as good causes, are also apply to affreightment contracts. Articles 1218 to 1227 of the Turkish Commercial Code regulate the good causes that can lead to the termination of the affreightment contracts. The most important of these reasons is seizure of the vessel and the prohibition of trading, by order of a public authority; the risk of seizure and confiscation of the vessel due to a state of war is also mentioned in the Code. It also states that delays caused by a natural event or unforeseen circumstances shall be considered as grounds for termination if they result in the loss of the specific purpose of the contract. This article is devoted to the examination of these good causes and of the circumstances that are not considered as grounds for termination in the same section, as well as to the procedures, principles and consequences of the application of the provisions of this section. In view of the fact that the provisions of this section are not mandatory, it is noted that in practice standard contracts are used in the overwhelming majority of cases. These standard contracts also include standard clauses on good cause and regulate their legal effects. In this article, the freedom of contract is emphasized by giving examples also from these clauses when the occasion arises.

Anahtar Kelimeler

Affreightment Contract, Good Causes, Termination, Embargo, Prohibition of Trade, War Risk

Kaynakça

• ABRAHAM, Hans Jürger: Schaps - Abraham, Das deutsche Seerecht, Zweiter Band, Walter de Gruyter & Co., Berlin, 1962.
• ACAR, Hüseyin: Türk Ceza Hukukunda Müsadere Kurumu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• AKALIN, Şükrü Halûk (Ed.): Türkçe Sözlük, 11. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• AKINCI, Sami: Deniz Ticareti Hukuku Dersleri Navlun Mukaveleleri, Türkiye Ticaret Postası Matbaası, İstanbul, 1968.
• AKKUTAY, Berat Lale: “Birleşmiş Milletler Andlaşması Çerçevesinde Ekonomik Yaptırımların Hukuki Niteliği ve Yargısal Denetimi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2014, Sayı 111, s. 411-446.
• AKYILMAZ, Bahtiyar / SEZGİNER, Murat / KAYA, Cemil: Türk İdare Hukuku, 17. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2023.
• ALEXANDER, Kern: Economic Sanctions: Law and Public Policy, Palgrave Macmillan, London, 2009.
• ANTALYA, O. Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Marmara Hukuk Yorumu, Cilt V/1, 3, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019 (Cilt V/1, 3).
• ANTALYA, O. Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Marmara Hukuk Yorumu, Cilt V/1, 2, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• ARKAN, Sabih: Ticarî İşletme Hukuku, 22. Baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2016.
• ASADA, Masahiko: Economic Sanctions in International Law and Practice, Routledge, New York, 2020.
• ATAMER, Kerim: Deniz Ticareti Hukuku Cilt: IV Deniz İcra Hukuku, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• ATAY, Ender Ethem: İdare Hukuku, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• AYGÜL, Musa / VURAL ÇELENK, Belkıs: “Ekonomik Yaptırımlar Ve Akreditif”, Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi, 2018, Cilt 4, Sayı 1, s. 1-18.
• BAATZ, Yvonne: “Charterparties”, (Ed.) BAATZ, Yvonne: Maritime Law, 4. Baskı, Informa Law from Routledge, Oxon, 2018, s. 251-311.
• BAHTİYAR, Mehmet: Ticari İşletme Hukuku, 19. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• BAL, Abhinayan Basu: “Maritime Lawfare: The Impact of Unilateral Sanctions on Law and Practice on Navigation and Seaborne Trade”, (Ed.) SUBEDI, Surya P.: Unilateral Sanctions in International Law, Hart Publishing, London, 2021, s. 255-276.
• BAUER, R. Glenn: “Effects of War on Charter Parties”, Tulane Maritime Law Journal, 1988, Cilt 13, Sayı 1, s. 13-24.
• BAUGHEN, Simon: Shipping Law, 6. Baskı, Routledge, Oxon, 2015.
• BAYSAL, Başak: Sözleşmenin Uyarlanması, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• BÜYÜKKAYA, Muhammed Hüseyin: Göçmen Kaçakçılığı (TCK m. 79), Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• CAN, Mertol: Navlun Sözleşmesinin Sona Ermesi, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1998.
• CANCA, Hakan Selim: Devletlerin gemilere müdahale yetki ve yükümlülükleri: Deniz Kamu Hukuku: Deniz Savaş Hukuku: Deniz Güvenliği: PSI Prensipleri: San Remo Rehberi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2015.
• CANDAN, Tolga / HALHALLI, Ozan Emin: “A Brief Analysis Of The Grain Corridor Agreement In Terms Of Internatıonal Law”, Ankara Barosu Dergisi, 2022, Cilt 80, Sayı 4, s. 363-404.
• CONNELL, Raymond A.: “Charter Party Termination and the Approach Voyage”, Tulane Maritime Law Journal, 2001, Cilt 25, Sayı 2, s. 469-490.
• COOKE, Julian / YOUNG, Tim / ASHCROFT, Michael / TAYLOR, Andrew / KIMBALL, John / MARTOWSKI, David / LAMBERT, LeRoy / STURLEY, Michael: Voyage Charters, 4. Baskı, Informa Law, London, 2014.
• CURRIE, John H.: Public International Law, 2. Baskı, Irwin Law, Toronto, 2008.
• ÇAĞA, Tahir: Deniz Ticareti Hukuku 2: Navlun Sözleşmesi, 7. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• DAVEY, Michael / Davey, James / CAPLIN, Oliver: Miller’s Marine War Risks, 4. Baskı, Informa law from Routledge, London, 2020.
• DOCKRAY, Martin: Cases and Materials on the Carriage of Goods by Sea, 3. Baskı, Routledge-Cavendish, London, 2004.
• DOĞAN, Koray: Göçmen Kaçakçılığı Suçu, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• DOST, Süleyman / KORKMAZ, Zehra: “Savaşa Varmayan Zorlama Yolu Olarak Zararla Karşılık ve Bazı Uygulamalar”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016, Cilt 5, Sayı 2, s. 111-157.
• DRESCHER, Ingo / FLEISCHER, Holger / SCHMIDT, Karsten (Hrsg.): Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch, Band 7: Transportrecht, 5. Baskı, Verlag C. H. Beck, München, 2023 (Yazar, Münchener Kommentar).
• EREN, M. Yusuf: “Uluslararası Hukukta Savaşa Varmayan Kuvvet Kullanma Yolları”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016, Cilt 3, Sayı 2, s. 229-260.
• EVİK, Ali Hakan: “Göçmen Kaçakçılığı Suçu”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005, Cilt 9, Sayı 3-4, s. 125-179.
• GOLLIARD, Mélanie Marilyne: Economic Sanctions: Embargo on Stage. Theory and Empirical Evidence, University of Tampere, Department of Economics and Accounting, 2013.
• GORDON, Richard John Francis / SMYTH, Michael / CORNELL, Tom: Sanctions Law, Hart Publishing, Portland Oregon, 2019.
• GÖKNİL, Mazhar Nedim: Deniz Ticareti Hukuku, 2. Tabı, Alaeddin Kıral Basımevi, Ankara, 1942.
• GÜLTEKİN, Galip: “Deniz Hukuku. Çatma, Kurtarma ve Yardım”, Cemil Bilsel’e Armağan, Kenan Basımevi, İstanbul, 1939, s. 609-642.
• HAPPOLD, Matthew: “Economic Sanctions and International Law: An Introduction”, HAPPOLD, Matthew / EDEN, Paul (Ed.): Economic Sanctions and İnternational Law, Bloomsbury Publishing, London, 2016, s. 1-12.
• HILL, Christopher: Maritime Law, 6. Baskı, Informa law from Routledge, Oxon, 2014.
• HILLIER, Tim: Sourcebook on International Law, Cavendish Publishing, London, 1998.
• KALABALIK, Halil: İdare Hukuku Dersleri Cilt II, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• KARA, Hacı: Deniz Ticareti Hukuku, 1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• KEITH, Michel: War, Terror and Carriage by Sea, Informa Law from Routledge, London, 2004.
• KIZILARSLAN, Hakan: Tüzel Kişilere Özgü Koruma ve Güvenlik Tedbirleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• KOCA, Mahmut / ÜZÜLMEZ, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 15. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• KURU, Baki: İstinaf Sistemine Göre Yazılmış İcra ve İflâs Hukuku, 1. Baskı, Legal Yayınevi, İstanbul, 2016.
• MACMILLAN, Catharine: “English Contract Law and the Great War: The Development of a Doctrine of Frustration”, Comparative Legal History, 2014, Cilt 2, Sayı 2, s. 278-302.
• ORMANCI ALTINOK, Pınar: Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeple Feshi, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2011.
• ÖZTÜRK, Bahri / EKER KAZANCI, Behiye / SOYER GÜLEÇ, Sesim: Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbirleri, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• PEKCANITEZ, Hakan / ATALAY, Oğuz / SUNGURTEKİN ÖZKAN, Meral / ÖZEKES, Muhammet: İcra ve İflâs Hukuku Ders Kitabı, 6. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• PLOMARITOU, Evi / PAPADOPOULOS, Anthony: Shipbroking And Chartering Practice, 8. Baskı, Informa Law from Routledge, London, 2018.
• POSTACIOĞLU, İlhan E.: İcra Hukuku Esasları, 4. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982.
• RAMBERG, Jan: Cancellation of Contracts of Affreightment on Account of War and Similar Circumstances, Eländers Boktryckerı Aktiebolag, Göteborg, 1970.
• SELİÇİ, Özer: Borçlar Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1976.
• SHAW, Malcolm N.: International Law, 6. Baskı, Cambridge University Press, Cambridge, 2008.
• SÖZER, Bülent: Deniz Ticareti Hukuku - I, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2019.
• ŞİMŞEK, Galip Engin: “Uluslararası Hukuk Açısından Ekonomik Yaptırımlar ve ABD’nin Tek Taraflı Yaptırımlarının Kısa Bir Değerlendirilmesi”, İstanbul Hukuk Mecmuası, 2021, Cilt 78, Sayı 4, s. 2049-2078.
• TEKİNAY, Selahattin Sulhi / AKMAN, Sermet / BURCUOĞLU, Haluk / ALTOP, Atilla: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993.
• TOK, Ozan: “İcra İşleminin Yapısı ve Hukuki Rejimi”, Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 9, Sayı 1, s. 57-85.
• ÜLGEN, Hüseyin / HELVACI, Mehmet / KAYA, Arslan / ERTAN NOMER, N. Füsun: Ticari İşletme Hukuku, 5. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• ÜSTÜNDAĞ, Saim: İcra Hukukunun Esasları, 8. Baskı, Yazarın Kendi Yayını, İstanbul, 2004.
• VON HEINEGG, Wollf Heintschel: “The Current State of The Law of Naval Warfare: A Fresh Look at the San Remo Maunal”, International Law Studies, The Law of War in the 21st Century: Weaponry and the Use of Force, 2006, Sayı 82, s. 269-296.
• YAZICIOĞLU, Emine: Deniz Ticareti Hukuku, 15. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2020.
• YENGİNAR, Altuğ: “Rusya-Ukrayna Savaşının Bir Sonucu Olarak İmzalanan Tahıl Koridoru Anlaşmasının Montrö Boğazlar Sözleşmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Journal of Marine and Engineering Technology, 2022, Cilt 2, Sayı 2, s. 101-110.
• YETİŞ ŞAMLI, Kübra: “COVID-19 Pandemisinin Taşıyanın Sorumluluğu ve Navlun Alacağı Üzerindeki Etkileri”, İstanbul Hukuk Mecmuası, 2020, Cilt 78, Sayı 2, s. 299-331.
• YILMAZ, Onur: Gemilerin İhtiyati Haczi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2023.