Reklam ve Çocuk: Uluslararası Hukuk ile Türk Hukukunda Çocuklara Yönelik Reklam Düzenlemelerine İlişkin Değerlendirmeler

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 407 - 425, 18.02.2025

Ece Atak

https://doi.org/10.54699/andhd.1575513

Öz

Reklam; bir ürünü, hizmeti veya etkinliği tanıtan kamuya açık bir ortamda yapılan duyuru veya bildiridir. Ticaretin gelişmesiyle birlikte ürün çeşitliliğinin artmış olması reklamın önemini de arttırmıştır. Zira üreticiler kendi ürün, hizmet veya etkinliğinin diğerlerinden daha fazla satın alınmasını isterler. Bu yüzden reklam yoluyla tüketicileri etkilemeye çalışırlar. Hem bugünün hem de geleceğin tüketicileri olan çocuklar ise çoğunlukla hedef kitle olarak seçilir. Çocukların, yetişkinlere oranla daha kolay etki altına alınabilmeleri reklamverenlerin onları hedef kitle olarak seçmeleri açısından önem taşımaktadır.
Hayatın her alanında reklama maruz kalan çocuklar bazen reklamlardan olumsuz etkilenebilmektedir. Çocukları reklamın olumsuz etkilerinden korumak için çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler hem uluslararası hukukta hem de Türk hukukunda yer almaktadır. Bu çalışma kapsamında önce reklam kavramı ve reklamın unsurları ele alınarak reklam ve çocuk ilişkisi incelenecektir. Bunun akabinde uluslararası hukuk ve Türk Hukukunda çocuklara yönelik reklam düzenlemeleri hakkında bilgi verilerek Türkiye’deki uygulamadan örneklerle bunlar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Reklam, Çocuk, Hedef Kitle, Reklam Düzenlemeleri, Mevzuat, Uluslararası Hukuk, Türk Hukuku

Advertisement and Children: Evaluations on Regulations on Advertising to Children in International and Turkish Law

Öz

Advertisement is a notice or announcement in a public medium promoting a product, service or event. With the development of trade and the increase in product diversity, the importance of advertisement has also increased. Because manufacturers request their product, service or event to be purchased more than others. That’s why they try to influence consumers through advertising. Children, who are the consumers of both today and the future, are often chosen as the target audience. The fact that children could be influenced more easily than adults is important in terms of choosing them as the target audience by advertiser.
Children who are exposed to advertising in every aspect of life could be negatively affected by advertising sometimes. Various regulations have been made to protect children from the negative effects of advertising. These regulations are included in both international law and Turkish law. Within the scope of this study, the relationship between advertising and children will be examined by first considering the concept of advertising and the elements of advertising. Following this, information will be provided on advertising regulations targeting children in international and Turkish law, and the regulations will be evaluated with examples from the practice in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Advertisement, Children, Target Group, Advertising Regulations, Legislation, International Law, Turkish Law

Kaynakça

• AVŞAR, Zakir / ELDEN, Müge: Reklam ve Reklam Mevzuatı, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Ankara, 2004.
• AVŞAR, Zakir / ÖZENİRLER, Işıl: “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çocuklara Yönelik Reklam Düzenlemeleri”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, Cilt 8, Sayı 1, s. 285-310.
• AZİZ, Hakim / ÖZCAN, Hüsnü Akın: “Türk Hukuk Sisteminde Uygulamalar ile Aldatıcı Reklamlar”, Dicle Üniversitesi Adalet Yüksekokulu Dicle Adalet Dergisi, 2020, Cilt 4, Sayı 1, s. 1-29.
• BAĞDATLI, Selahattin: Hukuk Sözlüğü, Derin Yayınları, İstanbul, 2015.
• CALVERT, Sandra L.: “Children as Consumers: Advertising and Marketing”, The Future of Children, 2008, Cilt 18, Sayı 1, s. 205-234.
• CEYLAN, Levent / BARUÖNÜ LATİF, Özge / ÖRS, Müge: “Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin ‘Çocuklara Yönelik Reklamlar’ Başlıklı Maddesine Aykırılıktan Ceza Almış Reklamların Tüketicideki Algısı”, Selçuk İletişim, 2018, Cilt 11, Sayı 2, s. 374-396.
• ÇAKIR, Hamza: “Düzenleyici Kurullar Olarak RTÜK ve CSA”, Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, 2006, Sayı 8, s. 37-56.
• ÇAKIR, Vedat: “Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türkiye’de Televizyon Reklamlarına Yönelik Düzenlemeler”, Selçuk İletişim, 2007, Cilt 5, Sayı 1, s. 198-209.
• ÇATALOĞLU, Burcu Bahar: “Reklama Hukuki Açıdan Bir Bakış”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2020, Sayı 2, s. 599-632.
• ÇİFTCİ, Ahmet / KIRGIL, Sevinç: Türk Basın-Yayın Mevzuatı (İçtihatlı), Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• DEVECİ, Akın: “Çocuğun Tüketici Olarak Tanımlanışı, Reklamlarda Tüketen Çocuk”, Çalışma Ortamı Dergisi, 2009, Sayı 106, s. 18-19.
• DİŞBUDAK, Aylin: Türk Hukukunda Aldatıcı Reklamlar, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007.
• ELDEN, Müge / ULUKÖK, Özkan: “Çocuklara Yönelik Reklamlarda Denetim ve Etik”, Küresel İletişim Dergisi, 2006, Sayı 2, s. 1-22.
• EROL, Arzu: Türk Hukukunda Örtülü Reklam, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• ERTUNÇ, Filiz: Çocuk Dünyasında Reklamın Rolü: Televizyon Reklamlarında Çocuklara Yönelik Düzenlemeler, Uzmanlık Tezi, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Ankara, 2011.
• GEÇER, Sema: Avrupa Birliği Ülkelerinde Ticari İletişimi Yasaklı Ürünlerin Ülkelere Göre Karşılaştırılması (İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya Ve İskandinav Ülkeleri), Uzmanlık Tezi, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Ankara, 2022.
• GÜRDİN, Bahar: “Sağlık Hizmetleri Sektöründe Reklam Yasağı: Uygulama Örnekleri”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2017, Cilt 9, Sayı 2, s. 17-30.
• HOFFMANN, Beata: “The Role of Advertising in Shaping Children’s Preferences of Consumption”, Trakia Journal of Sciences, 2019, Cilt 17, Sayı 2, s. 115-124.
• IŞIK, Metin: “Görsel-İşitsel İletişim Alanının Düzenlenmesinde Yeni Eğilimler ve RTÜK”, Selçuk İletişim, 2008, Cilt 5, Sayı 2, s. 199-205.
• İÇEL, Kayıhan / ÜNVER, Yener: Kitle Haberleşme Hukuku Basın- Radyo- Televizyon-Sinema- Video-İnternet, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• İNAL, Emrehan / BAYSAL, Başak: Reklam Hukuku ve Uygulaması, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• KAFADAR, Onur: “RTÜK’ün Çocuklara Yönelik Kararlarının Çocuk ve Televizyon İlişkisi Yönüyle İçerik Analizi Yöntemi ile İncelenmesi”, Kesit Akademi Dergisi, 2017, Sayı 10, s. 810-837.
• KARACA, Yusuf / PEKYAMAN, Asuman / GÜNEY, Hatice: “Ebeveynlerin Televizyon Reklam İçeriklerinin Çocuklar Üzerindeki Etkilerini Etik Açıdan Algılamalarına Yönelik Bir Araştırma”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2007, Cilt 9, Sayı 2, s. 233-249.
• KONTSEVAYA, Anna / IMAEVA, Asiia / BALANOVA, Yulia / KAPUSTINA, A. / BREDA, Joao / JEWELL, J.M. / SALAKHOV, ER. / DRAPKINA, Oxana M. / BOYLAND, Emma J.: “The Extent and Nature of Television Food Advertising to Children and Adolescents in the Russian Federation”, Public Health Nutrition, 2020, Cilt 23, Sayı 11, s. 1868-1876.
• KUYUCU, Mihalis: “Çocuk Dergileri ve Reklam: Türkiye’de Yayınlanan Çocuk Dergilerinde Kullanılan Reklamlara Yönelik Bir İnceleme”, Sosyal Bilimler Dergisi, 2016, Sayı 8, s. 145-170.
• OLIVER, Andrew: “The Proposed European Union Ban On Television Advertising Targeting Children: Would It Violate European Human Rights Law?”, New York Law School Journal of International and Comparative Law, 2000, Cilt 20, Sayı 3, s. 501-526.
• ÖZCAN, Gizem: “Çocuk Hakları İhlali ve Çocuk İstismarı Açısından Çocuk Youtube Kanalları”, Disiplinlerarası Çocuk Hakları Araştırması Dergisi, 2023, Cilt 3, Sayı 5, s. 64-72.
• ÖZDEMİR, Hayrunnisa: “Aldatıcı Reklamlara Karşı Tüketicilerin Korunması”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2004, Cilt 53, Sayı 3, s. 61-90 (Aldatıcı Reklam).
• ÖZDEMİR, Semih Sırrı / DOĞANAY, Muhammed Zahid: “Bir Mecra Olarak Sosyal Medyanın Reklam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2019, Sayı 13, s. 295-337.
• ÖZDEMİR, Semih Sırrı: Haksız Rekabet Kavramı Açısından Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013 (Haksız Rekabet).
• ÖZKAN, Abdullah / TANDAÇGÜNEŞ, Nilnur / ÖNAYDOĞAN, Betül: Yeni Medya ve Reklam, Derin Yayınları, İstanbul, 2015.
• ÖZTÜRK, Muammer: “Avrupa’nın Bütünleşmesi İçin Kültürün Önemi ve Televizyonun Avrupalılaşması”, Selçuk İletişim, 2004, Cilt 3, Sayı 2, s. 122-125.
• ŞAHİNCİ, Dilek: “6502 Sayılı Yeni Tüketici Kanunundaki Reklam Hükümlerine Eleştirel Bir Bakış”, Terazi Hukuk Dergisi, 2014, Cilt 9, Sayı 89, s. 97-103.
• TEKELİOĞLU, Numan: Tüketicinin Korunması Açısından Hukuka Aykırı Reklamlar, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• TİRYAKİ, Refik: “Bağımsız İdari Kurum Olarak RTÜK”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2002, Cilt 51, Sayı 4, s. 169-205.
• ULUĞ, Ali Sedat: AB ve Türk Hukukunda Reklam Uygulama Esasları Bakış Açısıyla Tüketicilerin Reklama Karşı Tutumu ve Satın Alma Davranışı Arasındaki İlişki, Dora Yayıncılık, Bursa, 2020.
• YAĞMUR, Özgür: AB ve Türk Hukuku Uygulamalarında Karşılaştırmalı Reklam, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• YAMAN, Fikret: “Türkiye’de Çocuklara Yönelik Reklamlar Açısından Reklam Mevzuatının Değerlendirilmesi”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 2021, Cilt 7, Sayı 52, s. 2971-2979.
• YAŞAR, Ali: Televizyon Reklamlarının Hukuki Niteliği ve Televizyon Reklamları Üzerinde Hak Sahipliği, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• YILDIZ, Sevil: Medya ve Hukuk, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2010.
• YILMAZ, Yalçın: “Televizyon Reklamlarında Çocuklara Yönelik Yayın İlkelerinin İhlallerine Karşı İçerik Denetimleri”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 2020, Sayı 52, s. 46-68.
• ZEVKLİLER, Aydın / AYDOĞDU, Murat: Tüketicinin Korunması Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2004.
• ZİYLAN, Çetin: “Türkiye’de Reklam Düzenlemeleri, Denetimi, Kurumlar ve İşleyiş”, (Ed.) ELÇİN, Gülçin: Uluslararası Reklam Hukuku Sempozyumu (8-9 Mayıs 2008), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2009, s. 1-18.