Lider-Üye Etkileşimi, Tükenmişlik ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki: Öğretmenler Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 5, 1611 - 1620, 14.10.2020

Sedat Alev , Deniz Taş

Öz

Bu çalışmada, okullarda lider-üye etkileşimi, tükenmişlik ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma ilişkisel modelde tasarlanmıştır. Araştırmanın örneklemi; 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Gaziantep’in Şahinbey ilçesindeki ilkokul ve ortaokullarda görev yapan 384 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın sonucuna göre, lider-üye etkileşimi ve örgütsel bağlılık arasında pozitif yönde; lider-üye etkileşimi ve tükenmişlik arasında negatif yönde; örgütsel bağlılık ile tükenmişlik arasında negatif yönde bir ilişki bulunmaktadır. Regresyon analizinden elde edilen bulgulara göre, lider-üye etkileşimi tükenmişliği negatif yönde, örgütsel bağlılığı ise pozitif yönde yordamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lider-Üye Etkileşimi, Tükenmişlik, Örgütsel Bağlılık, Öğretmen

The Relationship Between Leader-Member Exchange, Burnout and Organizational Commitment: A Research on Teachers

Öz

In this study, is to investigate the relationship between leader-member exchange, burnout and organizational commitment in schools. The research was designed as a correlational model. The sample of the study consists of 384 teachers working in primary and secondary schools in Şahinbey district of Gaziantep in 2018-2019 academic year. According to result of the research, there is a positively correlation between leader-member exchange and organizational commitment; negatively correlation between leader-member exchange; negatively correlation between organizational commitment and burnout. According to the findings obtained from regression analysis, leader-member exchange, negatively and significant predict burnout; positively and significant predict organizational commitment.

Anahtar Kelimeler

Leader-Member Exchange, Burnout, Organizational Commitment, Teacher

Kaynakça

• Alev, S. (2018). Öğretmenlerin genel öz yeterlilik algıları ile duygusal emek davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi: İzlenim yönetimi taktiklerinin aracılık rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Alev, S. (2020). Okullarda Örgütsel Sinizmin Yordayıcısı Olarak Lider-Üye Etkileşimi. Trakya Eğitim Dergisi, 10(2), 347-360.
• Allen, N. J., & Meyer, J. P. (1990). The Measurement and Antecedents of Affective, Continuance and Normative Commitment to the Organization. Journal of Occupational Psychology, 63, 1-18.
• Ansari, M. A., Kee Mui Hung, D., & Aafaqi, R. (2007). Leader-Member Exchange and Attitudinal Outcomes: Role of Procedural Justice Climate. Leadership & Organization Development Journal, 28(8), 690-709.
• Balay, R. (2000). Yönetici ve Öğretmenlerde Örgütsel Bağlılık. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Baş, T., Keskin, N., & Mert, İ. S. (2010). Lider Üye Etkileşimi (LÜE) Modeli ve Ölçme Aracının Türkçede Geçerlik ve Güvenilirlik Analizi. Ege Akademik Bakış, 10(3), 1013-1039.
• Baykoçak, C. (2002). Beden eğitimi öğretmenlerinin mesleki sorunları ve tükenmişlik düzeyleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Becker, J. A., Halbesleben, J. R., & Dan O'Hair, H. (2005). Defensive Communication and Burnout in The Workplace: The Mediating Role of Leader–Member Exchange. Communication Research Reports, 22(2), 143-150.
• Bogler, R., & Somech, A. (2004). Influence of Teacher Empowerment on Teachers’ Organizational Commitment, Professional Commitment and Organizational Citizenship Behavior in Schools. Teaching and Teacher Education, 20(3), 277-289.
• Bolat, O. İ. (2011). Öz Yeterlik ve Tükenmişlik İlişkisi: Lider-Üye Etkileşiminin Aracılık Etkisi. Ege Akademik Bakış, 11(2), 255-266.
• Burton, J. P., Sablynski, C. J., & Sekiguchi, T. (2008). Linking Justice, Performance, and Citizenship Via Leader-Member Exchange. Journal of Business and Psychology, 23(1-2), 51-61.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Cerit, Y. (2008). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Hizmet Yönelimli Liderlik Davranışlarının Öğretmenlerin Tükenmişliklerine Etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 55, 547-570.
• Chughtai, A.A., & Zafar, S. (2006). Antecedents and Consequences of Organizational Commitment Among Pakistani University Teachers. Applied H.R.M. Research, 11(1), 39-64.
• Çekmecelioğlu, H. G., & Ülker, F. (2014). Lider-Üye Etkileşimi ve Çalışan Tutumları Üzerindeki Etkisi: Eğitim Sektöründe Bir Araştırma. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KOSBED), 28, 35-58.
• Çetin, F., Basım, H. N., & Aydoğan, O. (2011). Örgütsel Bağlılığın Tükenmişlik ile İlişkisi: Öğretmenler Üzerine Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 61-70.
• Çoban, D., & Demirtaş, H. (2011). Okulların Akademik İyimserlik Düzeyi ile Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığı Arasındaki İlişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 3(3), 317-348.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Dağlı, A., Elçiçek, Z., & Han, B. (2018). Örgütsel Bağlılık Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1788-1800.
• Deluga, R. J. (1994). Supervisor Trust Building, Leader‐Member Exchange and Organizational Citizenship Behaviour. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 67(4), 315-326.
• Dienesch, R. M., & Liden, R. C. (1986). Leader-Member Exchange Model of Leadership: A Critique and Further Development. Academy of Management Review, 11(3), 618-634.
• Erdogan, B., Liden, R. C., & Kraimer, M. L. (2006). Justice and Leader-Member Exchange: The Moderating Role of Organizational Culture. Academy of Management Journal, 49(2), 395-406.
• Ergin, C. (1993). Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Uyarlanması. İçinde R. Bayraktar ve İ. Dağ (Der.), VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları (143-154). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Field, A. (2009). Discovering Statistics Using SPSS. Dubai: Oriental Press.
• Fraenkel, J. R., & Wallen, N. E (2006). How to Design and Evaluate Research in Education (6th Ed.). New York: McGraw-Hill.
• Gerstner, C. R., & Day, D. V. (1997). Meta-Analytic Review of Leader–Member Exchange Theory: Correlates and Construct Issues. Journal of Applied Psychology, 82(6), 827-844.
• Girgin, G. (1995). İlkokul öğretmenlerinde meslekten tükenmişliğin gelişimini etkileyen değişkenlerin analizi ve bir model önerisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Göksel, A., & Aydıntan, B. (2012). Lider-Üye Etkileşimi Düzeyinin Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi: Görgül Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 247-271.
• Graen, G. B., & Uhl-Bien, M. (1995). Development of Leader-Member Exchange (LMX) Theory of Leadership Over 25 Years: Applying a Multi-level Multi-domain Perspective. Leadership Quarterly, 6(2), 219-247.
• Gürler, M. (2018). Öğretmenlerin lider-üye etkileşimi ile işle bütünleşme ilişkisinde çalışan sesliliğinin aracılık etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Hu, L., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff Criteria for Fit Indexes in Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria Versus New Alternatives. Structural Equation Modelling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• Karataş, S., & Güleş, H. (2010). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin İş Tatmini ile Örgütsel Bağlılığı Arasındaki İlişki. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 74-89.
• Kaşlı, M. (2009). Otel işletmelerinde işgörenlerin kişilk özellikleri, lider-üye etkileşimi ve tükenmişlik ilişkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Kavuncu, M. (2019). Lider-üye etkileşimi ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Kline, R. B. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modeling. New York, NY: Guilford.
• Korkmaz, M. (2011). İlköğretim Okullarında Örgütsel İklim ve Örgüt Sağlığının Örgütsel Bağlılık Üzerindeki Etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 1(1), 117-139.
• Lee, J. (2005). Effects of Leadership and Leader-Member Exchange on Commitment. Leadership & Organization Development Journal, 26(8), 655-672.
• Lee, E. K., & Ji, E. J. (2018). The Moderating Role of Leader-Member Exchange in The Relationships Between Emotional Labor and Burnout in Clinical Nurses. Asian Nursing Research, 12, 56-61.
• Liden, R. C., & Maslyn, J. M. (1998). Multidimensionality of Leader-Member Exchange: An Empirical Assessment Through Scale Development. Journal of Management, 24(1), 43-72.
• Loi, R., Chan, K. W., & Lam, L. W. (2014). Leader-Member Exchange, Organizational Identification, and Job Satisfaction: A Social Identity Perspective. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 87(1), 42-61.
• Martin, R., Thomas, G., Charles, K., Epitropaki, O., & McNamara, R. (2005). The Role of Leader‐Member Exchanges in Mediating the Relationship Between Locus of Control and Work Reactions. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 78(1), 141-147.
• Maslach, C. (2003). Job Burnout: New Directions in Research and Intervention. Current Directions of Psychological Science, 12(5), 189-192.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Review of Psychology, 52(1), 397-422.
• Maslyn, J. M., & Uhl-Bien, M. (2001). Leader-Member Exchange and Its Dimensions: Effects of Self-Effort and Other’s Effort on Relationship Quality. Journal of Applied Psychology, 86(4), 697-708.
• Meyer, J. P., & Allen, N. J. (1997). Commitment in The Workplace: Theory, Research and Application. Thousand Oaks: Sage Publications.
• Meydan, C. H., & Şeşen, H. (2015). Yapısal Eşitlik Modellemesi AMOS Uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Nufer, S. (2012). The effects of locus of control and leader-member exchange predictors of stress and burnout in the workplace. Doctoral dissertation. Chicago, USA: Faculty of The Chicago School of Professional Psychology.
• Özdamar, K. (2003). Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Kaan Kitabevi.
• Öztürk, N. (2015). Eğitim örgütlerinde örgüt kültürü ve öğretmen liderliği: Lider-üye etkileşiminin aracılık rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Özutku, H., Ağca, V., & Cevrioğlu, E. (2008). Lider-Üye Etkileşim Teorisi Çerçevesinde, Yönetici-Ast Etkileşimi ile Örgütsel Bağlılık Boyutları ve İş Performansı Arasındaki İlişki: Ampirik Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 193-210.
• Runhaar, P., Konermann, J., & Sanders, K. (2013). Teachers’ Organizational Citizenship Behaviour: Considering The Roles of Their Work Engagement, Autonomy and Leader-Member Exchange. Teaching and Teacher Education, 30, 99-108.
• Settoon, R. P., Bennett, N., & Liden, R. C. (1996). Social Exchange in Organizations: Perceived Organizational Support, Leader-Member Exchange, and Employee Reciprocity. Journal of Applied Psychology, 81(3), 219-227.
• Schriesheim, C. A., Castro, S. L., & Cogliser, C. C. (1999). Leader-Member Exchange (LMX) Research: A Comprehensive Review of Theory, Measurement, and Data-Analytic Practices. The Leadership Quarterly, 10(1), 63-113.
• Serin, M. K., & Buluç, B. (2012). İlköğretim Okul Müdürlerinin Öğretim Liderliği Davranışları ile Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 3(3), 435-459.
• Sherony, K. M., & Green, S. G. (2002). Coworker Exchange: Relationships Between Coworkers, Leader-Member Exchange, and Work Attitudes. Journal of Applied Psychology, 87(3), 542-548.
• Thomas, C.H., & Lankau, M. (2009). Preventing Burnout: The Effects of LMX and Mentiring on Socialization, Role Stress, and Burnout. Human Resource Management, 48(3), 417-432.
• Usadolo, S. E., Usadolo, Q. E., & Makwambeni, B. (2019). Influence of Leader-Member Exchange on Teachers’ Workplace Outcomes at Vocational Colleges in South Africa. Journal of African Business, 1-24. https://doi.org/10.1080/15228916.2019.1641303
• Yerlikaya, A. (2000). Köy ve şehirde çalışan sınıf öğretmenlerinde tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Yu, D., & Liang, J. (2004). A New Model for Examining The Leader-Member Exchange (LMX) Theory. Human Resource Development International, 7(2), 251-264.