Gazzâlî’nin Eleştiriye Yaklaşımı ve Mezheb İmâmlarına Yönelik Eleştiri Üslûbu

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: İDEKTA, 161 - 168, 31.07.2021

Sadrettin Buğda

https://doi.org/10.18506/anemon.906716

Cited By: 1

Öz

Şerʻî delillerin büyük bir kısmının sübût ve delâlet bakımından zannî olmasının yanında fıkhî meselelerin çözümünde kıyas gibi istidlâlî yöntemlerin çokça kullanılmış olması, fıkhî mezhepler arasında ihtilaf ve eleştiri geleneğinin yerleşmesine yol açmıştır. Fıkhî mezhepler arasındaki eleştiri, mezheplerin teşekkülüyle başlayıp günümüze kadar devam etmiştir. Mezhep imamları, kurucu olmaları hasebiyle kendilerine mensup fakîhlere nazaran eleştirilerden daha fazla pay almışlardır. Başta kurucu imamlar olmak üzere her müçtehid ve fakîh, yaptığı istinbât ve içtihatta doğru gördüğünü savunmuş, muhalif davrananları da eleştirmiştir. Gazzâlî (öl. 505/1111) de kimi saiklerden ötürü bazı mezhepleri ve uygulamalarını eleştirmiştir. Bu çalışmada genel anlamda Gazzâlî’nin eleştiri üslûbu özelde ise hayatının ilk dönemlerdeki mezhep imamlarına yönelik eleştiri üslubu ile daha sonraki eleştiri üslubunun keyfiyeti ele alınıp değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İslâm hukuku, Eleştiri, Gazzâlî, Mezhep İmamlarına eleştiri

Al-Ghazalı’s Approach To Crıtıcısm And Hıs Crıtıcısm Style Towards The Madhhab Imams

Öz

In addition to the fact that a large part of the Sharii dalils’ certainty and guidance is zanni, the frequent use of inference methods like qiyas for the solution of fiqh issues has been the reason for the ikhtilaf and criticism among the fiqhi madhhabs/sects. Criticism among the fiqhi madhhabs/sects started with the formation of the madhhabs and have continued so far. The imams of madhhabs have been exposed to criticism much more than the faqihs who followed their madhhabs as they were the founders. All mujtahids and faqihs, especially the founding imams, defended their righteousness in their istinbat and ijtihad and criticized those who acted as mukhalifs. Al-Ghazali (d. 505/1111) also criticized some madhhabs/sects and their practices in his works for some reasons. In this study, the quality of criticism style of Ghazali in general, and his criticism style towards the madhhab imams in the first periods of his life and the nature of his later criticism style in particular were dealt with and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Islamic jurisprudence, Criticism, Al-Ghazali, Criticism of the imams of madhhabs

Kaynakça

• Afîfî, Muhammed Sâdık. (1400/1980) el-Muctemeʻu’l-İslâmî ve usûlu’l-hukm. Kahire: Dâru’l-İʻtisâm.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. (1420/2000) el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. (1414/1994). es-Sünenü’l-Kübrâ. (I-XI) thk. Muhammed Abdulkâdir ʻAtâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Bilgin, A. (2019). Anlam Değişmeleri Bağlamında “Eleştiri” Kavramının Eleştirisi. M. Aytepe (Ed.) İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı (I/45-53), İstanbul: Ensar Yayınları.
• Buğda, S. (2020). Fıkıh Usûlü Geleneğinde Münâzara (Ebü’l-Velîd el-Bâcî’nin el-Minhâc fi Tertîbi’l-Hicâc Eseri Bağlamında), Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 2, 1745-1773.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. (1422/2001). Câmiʻu’s-Sahîh. I-IX. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır. b.y.: Dâru Tavki’n-Ncât.
• Cessâs, Ahmed b. Alî Ebû Bekr er-Râzî. (1415/1994). Ahkâmu’l-Kur’ân. I-III. thk. Abdusselâm Muhammed Alî Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. (1418/1997). el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh. I-II. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Mansûriyye: Dâru’l-Vefâ.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. (1418/1997). Ğıyâsü’l-ümem fî’t-tiyâsi’z-zulem. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Mansûriyye: Dâru’l-Vefâ.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʻas. (1430/2009). es-Sünen. I-VII. thk. Şuʻayb el-Arnaût – Muhammed Kâmil. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-İlmiyye.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eşʻas. (1414/1993). ez-Zühd. thk. Ebû Temâm Yâsir b. İbrâhîm vd. Halvân: Dâru’l-Mişkât.
• Eşit, D. (2013). “Gazzâlî'nin Ebû Hanîfe Eleştirisi”. Ümit Güneş (Ed.) II. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı. (987-997). İstanbul: Star Ajans Matbaacılık.
• Eşit, Y. (2019). Kavleyn Literatürü Bağlamında Şafiî Savunusu. Ankara: Fecr Yayınları.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1431/2010). Eyuhe’l-veled. thk. Ali Muhyiddîn Ali Karadâğî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1438/2017). Hakîkatu’l-kavleyn. Kuveyt: Esfâr.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (ts.a). İhyâu ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (ts.b). el-Menhûl min taʻlîkâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1414/1991). el-Munkiz mine’d-dalâle. Beyrut: Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1423/2004). el-Muntahal fi’l-cedel. thk. Ali Abdulazîz el-Umeyrînî. Riyad: Dâru’l-Verrâk.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1417/1997). el-Mustasfâ min ʻİlmi’l-Usûl. I-II. thk. Muhammed Süleymân el-Eşkar. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1390/1971). Şifâu’l-ğalîl fi beyân’ş-şubehi ve’l-muhîli ve mesâliki’t-taʻlîl. thk. Hamed el-Kebîsî. Bağdat: Mektebetu’l-İrşâd.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1439-2018). Tahsînu’l-Meâhiz. I-IV. thk. Abdulhamîd b. Abdullâh b. Nasır el-Muclî - Muhammed b. Alî b. Semhân Musfir. Kuveyt: Mektebetu’l-İmâmi’z-Zehebî.
• Gülaçar, İ. (2019). Gazzâlî’de Eleştirel Yöntem -El-Munkiz Mine’ddalâl Örneği. M. Aytepe (Ed.) İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı (III/503-511), İstanbul: Ensar Yayınları.
• Haskefî, Alâuddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. (1423/2002). ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr ve câmiʻi’l-bihâr, thk. Abdülmün’im Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed. (1405/1985). Şerhu Fethi’l-Kadîr. I-X. thk. Abdurrezzâk Gâlib el-Mehdî, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye.
• Karasu, T. (2019) Din Eğitiminde Eleştirel Düşünme ve Eleştiri. M. Aytepe (Ed.) İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı (I/443-456), İstanbul: Ensar Yayınları.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr. (1406/1986). Bedâ’iʻu’s-sanâ’iʻ fî tertîbi’ş-şerâ’iʻ. I-VII. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Korkut, R. (2019). Fıkıh Düşüncesinde Münazara Sistematiği (Hatip Bağdâdî’nin el-Fakîh ve’l-Mütefakkih Esrinin Bağlamında), Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 14, 79-97.
• Muttakî el-Hindî, Alî b. Husâmuddîn. (1401/1981). Kenzü’l-ʻummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efʻâl. thk. Bekrî Heyânî – Safvve es-Sekâ. b.y.: Müessesetu’r-Risâle.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. (ts.). el-Câmiʻu’s-sahîh. I-V. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî.
• Sen’ânî, Muhammed b. İsmâʻîl. (1405/1985). İrşâdu’n-nukkâd ilâ teysîri’l-ictihâd. thk. Selâhaddîn Makbûl Ahmed. Kuveyt: ed-Dâru’s Selefiyye.
• Yıldız, R. (2019). Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakına Fıkhî Yaklaşım. M. Aytepe (Ed.) İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı (III/387-401), İstanbul: Ensar Yayınları.