ERKEN MODERN DÖNEMDE BİR YETKİ ALANI OLARAK EDİRNE BOSTANCIBAŞILIĞI: “KIRKAYAK” EDİRNE BOSTANCIBAŞISI

Yıl 2022, , 161 - 192, 30.07.2022

Hülya Taş

https://doi.org/10.53838/ankarad.1131150

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti, bilindiği üzere yönetim anlayışı gereği taşrada klasik tarzda bey ve kadı denetiminde sancak ve kazalarda oluşan bir örgütlenme oluşturmuştur. Modern dönem öncesi Osmanlı taşra yönetimi ve mekân organizasyonu bağlamında Edirne üzerine yapılmış belli başlı çalışmalar incelendiğinde Edirne ile ilgili bir kavram karmaşasının varlığı dikkatleri çekmektedir. Bilinen mevcut bilgi; Edirne’nin fetihle birlikte payitaht ve Rumeli eyaletinin merkezi olduğu, İstanbul’un fethinden sonra bile siyasi ve idari önemini koruduğu, teşkilatlanma açısından da Çirmen sancağına bağlandığıdır. Bu noktada Çirmen sancağına bağlı olduğu dile getirilen Edirne’nin yönetiminde ya doğrudan Çirmen sancakbeyi/sancak mutasarrıfının ya da onun vekili olan mütesellimin etkin olması beklenirken, öne çıkan görevlinin neden Edirne Bostancıbaşısı olduğu; bunun Türk idare tarihi ve Osmanlı mekân örgütlenmesi açısından ne ifade ettiği sorgulanmamıştır. Bu nedenle makalenin odak noktasına; 1580’lerden 1826’da Edirne Bostancı Ocağı’nın kaldırılışına kadar geçen süreçte, Edirne Bostancıbaşılığının nasıl bir yetki alanı olduğu sorusu oturtulmuştur. Bu bağlamda Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sindeki anlatısının, arşiv belgelerindeki izdüşümleri üzerinden Edirne Bostancıbaşısının nasıl bir yönetici profili çizdiğini ortaya koymak, makalenin hedeflerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

Yetki Alanı, Osmanlı İdare Tarihi, Osmanlı Mekân Organizasyonu, Edirne, Edirne Bostancıbaşılığı

THE OFFICE OF “THE COMMANDER OF GARDENERS” OF EDİRNE AS AN EARLY-MODERN SPHERE OF AUTHORITY: “KIRKAYAK” (CENTIPEDE) THE COMMANDER OF GARDENERS OF EDİRNE

Öz

The Ottoman State is known to have administered the provinces according to the classical province-kadiship (sancak-kaza) organization under the authority of bey and kadi. Looking into major studies on Edirne in the context of late Medieval Ottoman provincial administration and spatial organization, one notices a confusion as per related concepts. According to established knowledge; Edirne became the capital and the center of the province of Rumelia, maintained its political and administrative significance even after the conquest of Istanbul, and was under the administrative rule of the Çirmen sancak. Nevertheless, the fact that Edirne was administered by the commander of gardeners (Edirne Bostancıbaşısı) instead of the provincial governor of Çirmen (sancakbeyi/mutasarrıf) or his deputy governor (mütesellim) was never questioned from the perspective of Ottoman administrative history and spatial organization. For this reason, this article focuses on the nature of the sphere of authority of Edirne Gardeners Corps (Bostancı Ocağı) between the 1580’s until the abolishing of the office in 1826. In this context, the article portrays the profile of the Edirne Commander of Gardeners as an administrator, based on Evliya Çelebi’s travel narrative cross-read with relevant archival documents.

Anahtar Kelimeler

Sphere of Authority, Ottoman Administrative History, Ottoman Spacial Organization, Edirne, Edirne Commander of Gardeners

Kaynakça

• A.DVNSMHM.d.104; s. 78/349, 77/344, Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• A.DVNSMHM.d.111; s. 96/328, Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• A.DVNSMHM.d.98; s.185/626, Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• A.DVNSŞKT.d 112, s.20/1, 283/2, 348/3, 364/3, 462/2, Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• AE.SMHD.I.81/5458 (15 Safer 1146/28 Temmuz 1733), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• AE.SMST.III.140/11070 (Evâsıt-ı Şaban 1183/Aralık ortaları 1769), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• AE.SMST.III.304/24296 (Selh-i Şaban 1185/7 Aralık 1771), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• C.NF.17/831 (Evâsıt-ı Safer 1214/Temmuz sonları 1799), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• C.NF.3/103 (11 Zi’l-ka’de 1225/8 Aralık 1810), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• HAT.279/16450 (29 Zi’l-hicce 1238 / 6 Eylül 1823), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• HAT.290/17364 (29 Zi’l-hicce 1242/24 Temmuz 1827), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• HAT.720/34318 (25 C.Evvel 1225/28 Haziran 1810), Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rum-ili Defteri, cilt. I, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2001.
• 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572), c. II, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1996.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ, c.IV, Hazırlayan: Mehmet İpşirli, TTK Yayınları, 2007.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, III. Kitap: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu – Dizini, YKY, Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, 1. Baskı, 1999.
• BÜYÜK, Orhan, Şer’iyye Sicillerine Göre 17. Yüzyılın Ortalarında Edirne’de Sosyo-Ekonomik Hayat, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• EMECEN, Feridun M., “Tarih Koridorlarında Bir Sınır Şehri: Edirne”, Edirne: Serhattaki Payitaht, Hazırlayan: E.N. İşli - M. Sabri Koz, YKY, 1998, s.49-69.
• EMECEN, Feridun-İlhan Şahin, Osmanlılarda Divân-Bürokrasi-Ahkâm: II. Bâyezid Dönemine Ait 906/1501 Tarihli Ahkâm Defteri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1994.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı’da ‘Serbest Dirlik’ Uygulamasının Boyutları ve Bunun Mâlî-İktisadî Faaliyetlerin Düzenlenmesindeki Yeri”, Osmanlı Tarihi Yazıları: Şehir-Toplum-Devlet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012, s.204-214.
• ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılda Bursa, TTK Yayınları, 2006.
• GÖKBİLGİN, Tayyib, “Edirne”, DİA, c.10, 1994, s.425-431.
• GÖKBİLGİN, Tayyip, XV ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası: Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İstanbul 1952.
• KARAGEDİKLİ, Gürer, “Osmanlı Şehrinde İrva ve İska: Edirne Şehrinde Su ve Suyolları Üzerine Bazı Bilgiler (17. Yüzyıl Sonu ve 18. Yüzyıl Başları)”, XVII. Türk Tarih Kongresi, (15-17 Eylül 2014, Ankara), IV/4, s.1382-1387.
• KARAKUŞ, Sadık Emre, Osmanlı İdaresinde Edirne (1789-1939), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 2018.
• YILDIZ, Murat, “15-19. Yüzyıllarda Edirne’de Asayişi Sağlayan Bir Kurum: Edirne Bostancı Ocağı”, History Studies, 3/3 (2011), s.383-394.
• YILDIZ, Murat, Osmanlı Devlet Teşkilatında Bostancı Ocağı, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2008.
• YİĞİT, Ahmet, XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne Kazası, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Eğitimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Muğla 1998.