MUHASIB-I MESUL IN THE OTTOMAN EMPIRE FINANCE AND HIS CONNECTION WITH THE COURT OF ACCOUNTS

Yıl 2022, , 295 - 322, 30.12.2022

Kübra Erdil , Salih Kış

https://doi.org/10.53838/ankarad.1208427

Öz

A new era has begun in the Ottoman Empire with the Tanzimat. While the financial administration of the state and the tasks assumed by this administration were being reconsidered, various institutions were established during this period. Upon the failure of these institutions to achieve the desired success, today’s Court of Accounts was established in 1862 under the name of Divan-ı Ali-i Muhasebe. The Court of Accounts, which started its working life in 1879 and has various duties, has been given the authority to audit those who are employed to use state property through the documents that serve to prove the goods they use. While fulfilling this duty of the Court, its main interlocutor has been the muhasib-i mesul. The aim of the study; who is muhasib-i mesul, what is his connection with Court of Accounts? Based on the questions, to ensure that the officer is introduced in the general framework in the light of the decisions of the general court of accounts and archive documents and to reveal his relationship with the Court. The existence of the muhasib-i mesul, who appeared as an account officer in parallel with the establishment of the Court in Ottoman finance, was of great importance as it allowed the Court to carry out its financial supervision in a much more systematic way thanks to its accounts and provided information about the financial transactions of the institutions of the period.

Anahtar Kelimeler

Muhasib-i Mesul, Court of Accounts, Personal and Time Account, Ottoman Empire, Auditing

OSMANLI DEVLETİ MALİYESİNDE MUHASİB-İ MESUL VE DİVAN-I MUHASEBAT İLE İLİŞKİSİ

Öz

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat ile birlikte yeni bir dönem başlamıştır. Devletin mali idaresi ve bu idarenin üstlendiği görevler yeniden ele alınırken bu dönemde çeşitli kurumlar oluşturulmuştur. Bu kurumların istenen başarıyı yakalayamaması üzerine 1862’de Divan-ı Ali-i Muhasebe adıyla günümüz Sayıştayı teşkil edilmiştir. 1879’da çalışma hayatına başlayan ve çeşitli görevleri bulunan Divan-ı Muhasebat’a devlet malını kullanmaya memur olanları, kullandıkları malları ispata yarayan belgeler üzerinden denetleme yetkisi verilmiştir. Divan’ın bu vazifesini yerine getirirken asıl muhatabı ise muhasib-i mesul olmuştur. Çalışmanın amacı; muhasib-i mesul kimdir, Divan-ı Muhasebat ile bağlantısı nedir? Sorularından yola çıkılarak memurun, Divan-ı Muhasebat heyet-i umumiye kararları ve arşiv belgeleri ışığında genel çerçevede tanıtılmasını sağlamak ve Divan ile ilişkisini ortaya koymaktır. Osmanlı maliyesinde Divan’ın kurulmasına paralel bir şekilde hesap memuru olarak ortaya çıkan muhasib-i mesulün varlığı, hesapları sayesinde Divan’ın mali denetimini çok daha sistemli bir şekilde yürütmesine olanak tanıdığı ve dönemin kurumlarının mali işlemleri hakkında bilgi sunduğu için büyük bir önem taşımıştır.

Anahtar Kelimeler

Muhasib-i Mesul, Divan-ı Muhasebat, Zat ve Zaman Hesabı, Osmanlı Devleti, Denetim

Kaynakça

• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 2035/152568, 3697/277242, 3785/283841, 3832/287365.
• Dahiliye Mektûbi Kalemi (DH.MKT), 112/22.
• Divan-ı Muhasebat Zabıt Cerideleri (DMZC),
• BOA, DMZC, 3 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 4 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 6 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 7 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 8 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 9 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 10 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 11 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 12 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 13 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 14 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 15 Numaralı Defter.
• BOA, DMZC, 16 Numaralı Defter.
• Meclis-i Vükelâ (MV), 71/66, 142/37.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 350/14, 621/11, 2489/8, 2529/7, 2543/24, 2597/46, 2724/52, 2730/25.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV), 71/19.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sayıştay (Divan-ı Muhâsebât), OSAV, İstanbul 2012.
• AKKUŞ, Yakup, Osmanlı Taşra Maliyesinde Reform: Merkez-Taşra Arasındaki İdarî-Malî İlişkiler ve Vilayet Bütçeleri (1864-1913), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2011.
• CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• GÜRHAN, H. Hüseyin, “Sayıştay’ın Tarihsel Gelişimi”, Sayıştay Dergisi, S.25, Nisan- Haziran 1997, s.37-42.
• KIŞ, Salih, Divan-ı Muhasebat Osmanlı Devleti’nde Mali Denetim (1862-1908), TTK Yayınları, Ankara 2016.
• KÖSE, H. Ömer, Dünya’da ve Türkiye’de Yüksek Denetim, 2. Basım, T.C. Sayıştay 145. Kuruluş Yıldönümü Yayınları, Ankara 2007.
• ÖNER, Erdoğan, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Malî İdare, Genişletilmiş 2. Baskı, Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları, Ankara 2005.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.II, MEB Yayınları, İstanbul 1993.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, haz. Raşit Gündoğdu- Niyazi Adıgüzel- Ebul Faruk Önal, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2011.
• ŞENER, Abdüllatif, “Tanzimat ve Osmanlı Maliyesi”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.VII/ S.2, 1990, s.49-76.
• VELAY, A. Du, Türkiye Maliye Tarihi, der. Maliye Tetkik Kurulu, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayınları, Ankara 1978.