II. Mehmed Devrinde Bolu Sancağı’nda Nesh Edilen Vakıflar ve Bunlara Ait Taşınmazlar Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 5, 71 - 106, 30.07.2022

Ömer Çam

https://doi.org/10.53838/ankarad.1129091

Öz

ÖZET: Bu makale, Sultan II. Mehmed saltanatının sonlarında, imparatorluk genelinde ve bazı vakıf topraklarına uygulanan devlet müdahalesini konu edinmektedir. Söz konusu vakıfların “nesh” (hükümsüz bırakma) edilmesi ve tasarruf ettikleri toprakların çeşitli şekillerle devletleştirilmesi ile gerçekleştirilen bu müdahalenin Bolu Sancağı’ndaki durumunu tespit etmek makalenin temel amacıdır. Ayrıca bu vakıfların kuruluş dönemleri, taşınmazlarının mülkiyet kökenleri, nesh edilme gerekçeler ve tımar düzeni ile ilişkileri hakkında değerlendirmeler yapılacaktır. Bu sayede nesh edilen vakıfların köken, işlev ve tasarruf biçimlerindeki değişikliklerin devlet müdahalesine neden olabilecek ortak bir zeminde bulunup bulunmadıkları hususuna dair özet bir cevap aranacaktır. İstanbul Atatürk Kitaplığı’nda bulunan Muallim Cevdet Yazmaları B/15 numara ile kayıtlı 1519 tarihli Bolu Evkaf Defteri bu makalenin ana kaynağını oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

II. Mehmed, Bolu Sancağı, Nesh/Mensuh, Vakıf

An Evaluation of the Abrogated Foundations and Their Real Estates in the Bolu Sanjak during the reign of Mehmed II

Öz

This article deals with the state intervention throughout the empire to some foundation lands at the end of the reign of Sultan Mehmed II. The main purpose of the article is to determine the situation in the Bolu Sanjak of this kind of intervention, which was carried out by the "abrogation" (annulment) of the aforesaid foundations and the nationalization of the lands they saved in various ways. In addition, evaluations will be made about the establishment periods of these foundations, the origins of ownership of their real estates, the reasons for abrogation and their relations with the timar system. In this way, a summary answer will be sought on whether the changes in the origin, function and disposition of the abrogated foundations have a common ground that may cause state intervention. The main source of this article is the Bolu Evkaf Book dated 1519, registered with the number B/15 of Muallim Cevdet Manuscripts in the Istanbul Atatürk Library.

Anahtar Kelimeler

Mehmed II, Abrogated, Foundation, Bolu Sanjak

Kaynakça

• - Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK, Ankara, 1988
• - Arıkan, Muzaffer, XV. Asırda Yaya ve Müsellem Ocakları (Toprak Tasarrufu, Vergi Muafiyetleri ve Hizmet), A.Ü.D.T.C.F. Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara, 1966, s. 198
• - Arıkan, Zeki, “Hamid Sancağı’ndaki Tımar Düzenine İlişkin Araştırmalar”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, S.12, İstanbul, 1982, s.101-126
• - Aşıkpaşaoğlu, Ahmed Aşıkî, Tevarih-i Âl-i Osman, Atsız Neşri, Osmanl Tarihleri, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1949, s.244-245.
• - Barkan, Ömer Lütfi, “"Osmanlı Imparatorluğu'nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler", Vakıflar Dergisi, II, Ankara, 1942, s.279- 387
• - Barkan, Ömer Lütfi, “İslam-Türk Mülkiyet Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğunda Aldığı Şekiller I: Şer'î Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar”, İÜHFM, C.6 S.1, İstanbul, 1940, s.156-181
• - Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı Devleti’nde Kuruluş Devrinin Toprak Meseleleri”, Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1, Gözlem Yay., İstanbul, 1980, s.281-290
• - Beldiceanu, Nicoara, “Recherces sur la réforme fonciére de Mehmed II”, Acta Historica 4:27-39, 1965
• - Cvetkova, Bistra, “Sur certaines reformes du régime fonciér au temps de Mehmed II”, Journal of the Economic and Social History of the Orient 6: 104-120, 1963
• - Gökbilgin, Tayyib, “Fatih’in Yaptığı Toprak Reformu”, Ulus, C.1, S.18, 1967.
• - İnalcık, Halil, “Bursa Şer’iye Sicillerinde Fatih Sultan Mehmed’in Fermanları”, Belleten, XI/44, TTK, Ankara, 1947, s.702
• - İnalcık, Halil, DİA, “Mehmed II”, 2003, Ankara c.28. s.405
• - Moutafchieva, Vera, Agrarian Relations in the Ottoman Empire in the 15th and 16th Centuries, Columbia University Press, New York, 1988
• - Özel, Oktay, “Limits of the Almighty: Mehmed II’s ‘Land Reform’ Revisited”, Journal of Social and Economic History of the Orient, 42/2, 1999, s.226-246,
• - Turan, Şerafettin, TDV.İA, c.5, İstanbul, 1992, s.234
• - Tursun Bey, Tarih-i Ebu’l-Feth, (Hz. Mertol Tulum), Fetih Cemiyeti Yay. İstanbul, 1977
• - Uzluk, Feridun Nafiz, Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları Fihristi, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara, 1958
• - Yörük, Doğan, “Karaman Eyaleti’nde Tımara Çevrilen Vakıf ve Mülkler (1476- 1483)”, HÜTAD, S.6, Ankara, 2007, s.61-72
• - Yücel, Yaşar, "Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona Dair Genel Gözlemler", Belleten, XXXVIII/152, TTK, Ankara, 1974, s.657-708