Peter Chelkowski, Hamid Dabashi, Bir Devrimi Sahnelemek: İran İslam Cumhuriyeti’nde Propaganda Sanatı, çev. Anıl Biber, İstanbul: The Kitap Yayınları, 2018.

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 10, 133 - 143, 28.12.2024

Murat Yümlü

Öz

İran tarihi binlerce yıllık uygarlık mirası, imparatorluklar geçmişi, Persepolis, İsfahan, Şiraz, Meşhed, Erdebil, Tebriz, Reşt, Rey, Merv gibi tarihsel süreçlerin ürünü ve imparatorluklara başkentlik yapmış pek çok şehir, olgu ve kavramları ihtiva eden zengin bir birikimi yansıtmaktadır. İran, Farsça kültür dünyasının zengin bir örneği olarak baştanbaşa göz dolduran, sadece uluslararası ilişkiler ve nükleer silahlanma süreçlerine yönelik gündemlerle sınırlandırılamayacak derinliği ve iddiayı taşımaktadır. 20. yüzyıl, İran’ın karmaşık siyasi tarihinin anlaşılması açısından önemli bir dönemeci oluşturmuştur. Ülkenin siyasal ve toplumsal döngüleri üzerinde, tarih katmanlarının yepyeni bir çehresini oluşturan İran İslam Devrimi’nin sosyolojik incelemelere konu olan yönlerine kadar 1906’da Meşrutiyet Devrimi’nden başlayan siyasal, toplumsal ve ekonomik süreçler etkili olmaya devam etmiştir.

1971’de, kesintisiz 2500 yıllık imparatorluk mazisini kutlayan bir ülke olmasının ötesinde, İran, Şahlık rejimine son veren ve halk ayaklanmalarıyla ivme kazanan İran Devrimi (1979) ve İran İslam Cumhuriyeti’ne yol açan yepyeni bir toplumsal travma sürecini 1980’lerde, savaş ortamında yaşamaya devam etmiştir. Irak-İran arasında yaşanan ve yaklaşık sekiz yıl süren bu savaşın toplumsal ve ekonomik bilançosu modern Ortadoğu tarihinin en ağır savaş bilançoları arasında ilk sıralarda yer almıştır. Ortadoğu tarihinin ihtilaller, isyanlar ve devrimler sürecinde savaşla harmanlanan sosyal siyasi ve ekonomik boyutu açısından İran tam bir laboratuvar özelliği taşımıştır.

Bu anlamda zamandizinde İran tarihinin, binlerce yıllık etüdünün güçlüğü dikkate alındığında, 20. yüzyıl tarihine dair bazı kalıplaşmış dönüm noktalarına vurgu yapıldığı ve 1980-1988 yılları arasında yaşanan ve Basra’nın iki yakasını ağır olaylarla etkileyen savaşın sosyal boyutları arasında propagandanın da önemli bir rol oynadığı görülmektedir.

Devrimlerin savaşları, askeri darbeleri, ekonomik bunalımları takip ettiği tarihsel süreçlerin tam bir sinopsisini yapmak üzere araştırılan önemli bir kesit toplumsal hayata yön veren ve siyasal iktidarın geçiş süreçlerinde, rejimi pekiştirmek üzere başvurduğu propagandadır. Bu çerçevede “İran Çalışmaları” alanında Türkçe yazına kazandırılan eserin devrimin sahnelenmesinde nasıl uygulamaların hayata geçirildiğini anlamak açısından temel bir başvuru kaynağı olduğu belirtilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Modern İran Tarihi, 1979 İran Devrimi, Pehlevi Hanedanlığı, İran-Irak Savaşı, Propaganda

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

Doktora çalışmaları ve sonrasında akademik çalışmalarımıza katkıları dolayısıyla Sayın Prof. Dr. Recep Boztemur'a teşekkür ederim.

Staging a Revolution: The Art of Persuasion in the Islamic Republic of Iran, Peter Chelkowski and Hamid Dabashi, New York: New York University Press, 1999, ISBN 0–8147–1597–4, 312 pp.

Öz

The history of the country reflects a rich accumulation of facts and concepts including the heritage of civilizations of thousands of years, the past of empires, and many cities that were the products of historical processes and capitals of empires such as Persepolis, Isfahan, Shiraz, Mashhad, Ardabil, Tabriz, Rasht, Rey, Merv. Iran, as a rich example of the Persian cultural world, has a depth and claim that is eye-catching from beginning to end and cannot be limited to agendas related to international relations and nuclear armament processes only. The 20th century has constituted an important turning point in terms of understanding Iran's complex political history. The political, social and economic processes that started with the Constitutional Revolution in 1906 have continued to be effective on the political and social cycles of the country, up to the aspects of the Iranian Islamic Revolution that have become the subject of sociological studies, which have created a brand new face of the layers of history. In 1971, beyond being a country that celebrated its uninterrupted 2,500-year imperial past, Iran continued to experience a brand new social trauma process in the 1980s, in an environment of war, which led to the Iranian Revolution (1979), which ended the Shah's regime and gained momentum with popular uprisings, and the Islamic Republic of Iran. The social and economic toll of this war between Iraq and Iran, which lasted approximately eight years, ranked among the heaviest war tolls in modern Middle Eastern history. Iran has been a laboratory in terms of the social, political and economic dimensions of Middle Eastern history, which were blended with war during the process of coups, rebellions and revolutions.

In this sense, when the difficulty of studying thousands of years of Iranian history in chronology is taken into account, it is seen that some stereotyped turning points in 20th century history are emphasized and propaganda also played an important role in the social dimensions of the war that took place between 1980-1988 and affected both sides of Basra with serious events.
In order to make a complete synopsis of the historical processes in which revolutions follow wars, military coups and economic crises, an important section that is researched is the propaganda that directs social life and is used by political power in transition processes to reinforce the regime. In this context, it is stated that the work brought to Turkish literature in the field of “Iran Studies” is a basic reference source in terms of understanding what kind of practices were implemented in staging the revolution.

Anahtar Kelimeler

History of Modern Iran, 1979 Iranian Revolution, Pahlavi Dynasty, Iran-Iraq War, Propaganda