SELANİK ÖRNEĞİYLE TÜRK ŞEHİR GELİŞİMİNİN BALKANLARA YANSIMASI

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 11, 15 - 52, 31.07.2025

Betül Özcan Balkır

https://doi.org/10.53838/ankarad.1735977

Öz

Bu çalışmada, Anadolu’da uygulamalarını hemen bütün kentlerde gördüğümüz şehir gelişiminin, Balkanlardaki yansımaları Selanik örneği üzerinden incelenmektedir.
Selanik, Kuzey Yunanistan’ın Termaikos Körfezi’ne açılan bir liman kenti olarak, antik çağlardan beri ticari olarak önem arz etmektedir. İlk defa 1380’de Türklerin eline geçen şehir, zaman zaman Bizans’la el değiştirse de 1430 yılında II. Murat tarafından kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. Fetih sonrasında Osmanlı Devleti’nin iskân politikaları doğrultusunda Anadolu’dan gönüllü veya zorunlu göçler sayesinde tipik bir Osmanlı-Türk şehri kimliği kazanmıştır.
Şehrin tanımı, “cuması kılınmalı, kadısı bulunmalı, pazarı kurulmalı ve hamamı olmalıdır”. Bu düstur Anadolu’daki gibi Osmanlı’nın fethettiği diğer bölgelerde, özellikle de Balkanlarda da uygulanmıştır. Balkanlarda Türk kent gelişimi, Anadolu’daki diğer kentlerden farksızdır. Selanik, kozmopolit yapısına rağmen, özellikle kuzey kesimlerinde, bu gelişimi yansıtan tipik Türk kenti görünümündedir. Osmanlı şehrinin çekirdeğini meydana getiren büyük camiler, bedestenler, hamamlar gibi kamusal yapılar etrafında mahalleler gelişmiştir. Her mahallenin de cami, dükkân, çeşme, hamam gibi yapıların bulunduğu kendi merkezleri vardır. Selanik’te, kamu yapılarında 19. yüzyılın ortalarına kadar Erken ve Klasik Osmanlı mimari üslubu hâkimdir. Konutlar ise klasik Anadolu iç sofalı Türk evi plan şemasında inşa edilmiştir. 1870’lerden itibaren Batılı şehircilik unsurlarını bünyesine katmıştır. Selanik’in Türklerin elinden çıkması ve mübadele sonrası Türklere ait birçok eser devlet eliyle yok edilmiştir. Selanik’te inşa edilmiş yaklaşık 411 yapıdan günümüze ulaşabilen az sayıdaki eser, Selanik’in Türk Şehri olarak gösterdiği gelişimi evreleri hakkında fikir vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Selanik , Türk Şehir Gelişimi , Mimari , Osmanlı İskân Politikası , Balkanlar

TURKISH CITY DEVELOPMENT IN THE BALKANS WITH THE EXAMPLE OF THESSALONIKI

Öz

In this study, the reflections of urban development, which we see in almost all cities in Anatolia, in the Balkans are examined through the example of Thessaloniki.
As a port city opening onto the Thermaikos Gulf of Northern Greece, Thessaloniki has been of commercial importance since ancient times. The city, which first fell into Turkish hands in 1380, changed hands with Byzantium from time to time, but was definitively annexed to Ottoman territory by Murat II in 1430. After the conquest, it gained the identity of a typical Ottoman-Turkish city thanks to voluntary or forced migrations from Anatolia in line with the settlement policies of the Ottoman Empire.
The definition of the city is "it must have a grand mosque, a judge, a market and a bathhouse". This principle was applied in other regions conquered by the Ottomans, especially in the Balkans, as well as in Anatolia. Turkish urban development in the Balkans is no different from other cities in Anatolia. Despite its cosmopolitan structure, Thessaloniki, especially in its northern parts, has the appearance of a typical Turkish city reflecting this development. Neighborhoods developed around public buildings such as large mosques, covered bazaars, and baths, which formed the core of the Ottoman city. Each neighborhood has its own center with structures such as mosques, shops, fountains, and baths. In Thessaloniki, until the mid-19th century, the Early and Classical Ottoman architectural styles dominated public buildings. The houses were built in the classical Anatolian interior sofa Turkish house plan scheme. From the 1870s onwards, it incorporated Western urban elements. After Thessaloniki lost control of the Turks and after the population exchange, many works belonging to the Turks were destroyed by the state. The few works that have survived to the present day from the approximately 411 buildings built in Thessaloniki provide an idea about the stages of Thessaloniki’s development as a Turkish city.

Anahtar Kelimeler

Thessaloniki , Turkish Urban Development , Architecture , Ottoman Settlement Policy , Balkans.

Kaynakça

• AKIN, Nur, Balkanlarda Osmanlı Dönemi Konutları, İstanbul 2001.
• AKPOLAT, Mustafa S., “Selanik Atatürk Evi’nin Tarihi Önemi ve Balkanlar Geleneksel Konut Mimarlığı Bağlamında Değerlendirilmesi”, Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 17-19 Mayıs 2000, c.1, Ankara 2001, 23-36.
• AKTEPE, Münir, “XIV. ve XV. Asırlarda Rumeli’nin Türkler Tarafından İskânına Dair”, Türkiyat Mecmuası, sy.10, (1951-53), ss.299-312.
• ANASTASSİADOU, Meropi, Selanik 1830-1912, çev. Işık Ergüden, İstanbul 2001.
• AYVERDİ, E.H., Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri: Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, c. IV, İstanbul 1982.