İSMAİL CEM: A UNIQUE IMPRINT IN TURKISH FOREIGN POLICY

Yıl 2024, , 151 - 163, 31.05.2024

Ayşe Ömür Atmaca

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1450926

Öz

The 1990s marked a significant turning point in international politics and Turkish foreign policy. İsmail Cem served as Türkiye's longest-serving foreign minister from 1997 to 2002 during this period of great change and transformation. Cem's historical perspective and realistic approach, which was peaceful but also based on interests, stood out from the first day he took office. He aimed to change the static structure of traditional Turkish foreign policy. During this period, İsmail Cem's vision shaped Türkiye's relations with its neighbours and allies, and this multidimensional foreign policy approach became a key motivation for Türkiye's post-Cold War foreign policy. This study will examine the foreign policy dynamics during İsmail Cem's tenure and his intellectual influence on Turkish foreign policy. It is argued that Cem aimed to create a multidimensional and realistic understanding of foreign policy, but his vision of Turkey's post-Cold War geopolitical posture differed from other visions, such as “neo-Ottomanism” or “Eurasianism”, which excluded the West.

Anahtar Kelimeler

geopolitics, İsmail Cem, multidimensionality, social democracy, Turkish foreign policy

İSMAİL CEM: TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA BENZERSİZ BİR İZ

Öz

1990'lı yıllar hem uluslararası siyasette hem de Türk dış politikasında önemli bir dönüm noktası olarak görülmektedir. Bu büyük değişim ve dönüşüm döneminde İsmail Cem 1997-2002 yılları arasında Türkiye'nin en uzun süre görev yapan dışişleri bakanı oldu. Göreve geldiği ilk günden itibaren geleneksel Türk dış politikasının statik yapısını değiştirmeye çalışan Cem, barışçıl ama aynı zamanda çıkarlara dayalı tarihsel perspektifi ve gerçekçi yaklaşımıyla öne çıktı. Türkiye'nin hem komşularıyla hem de diğer müttefikleriyle ilişkileri bu dönemde Cem'in vizyonuyla şekillenmiş ve bu çok boyutlu dış politika yaklaşımı Türkiye'nin Soğuk Savaş sonrası dış politikasının temel motivasyonlarından biri haline gelmiştir. Bu çalışma İsmail Cem dönemindeki dış politika dinamiklerini ve Cem’in Türk dış politikası üzerindeki entelektüel etkisini inceleyecektir. Çalışmada Cem'in çok boyutlu ve gerçekçi bir dış politika anlayışı yaratmayı amaçladığı, ancak Türkiye'nin Soğuk Savaş sonrası jeopolitik duruşuna ilişkin vizyonunun, Batı'yı dışlayan "yeni Osmanlıcılık" veya "Avrasyacılık" gibi diğer vizyonlardan farklı olduğu ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

çok boyutluluk, jeopolitik, İsmail Cem, sosyal demokrasi, Türk dış politikası

Kaynakça

• Altaylı, Fatih. “İsmail Cem Demirel’in Adayı Olur”. Hürriyet, 20.04.2000. https://www.hurriyet.com.tr/fatih-altayli-ismail-cem-demirelin-adayi-olur-39148648. Erişim 05.04.2024.
• Altunışık, Meliha. “Worldviews and Turkish foreign policy in the Middle East”. New Perspectives on Turkey, 40, (2009): 169-192. doi:10.1017/S0896634600005264. Erişim 19.10.2022.
• Atmaca, Ayşe Ömür. Old Game in a New World: Turkey and the United States from Critical Perspective. Doktora tezi, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Atmaca, Ayşe Ömür. “Soğuk Savaş Sonrası Yeni Jeopolitik Dengeler: 1990’lı Yıllarda Türk-Amerikan İlişkileri”, Der. Gökhan Erdem, A. Haluk Ülman’a Armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 2013.
• BBC Türkçe, Arşiv Odası: İsmail Cem, 1974. https://www.youtube.com/watch?v=uOaumh6p2nM. Erişim 05.04.2024.
• Bush, George H.W. “Address Before a Joint Session of Congress”. 11 Eylül 1990, https://millercenter.org/the-presidency/presidential-speeches/september-11-1990-address-joint-session-congress. Erişim 06.01.2023.
• Cem, İsmail. Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: Cem Yayınevi, 1975.
• Cem, İsmail. Siyaset Yazıları: “Geçiş Dönemi Türkiyesi” (1981–1984 Yılları). İstanbul: Cem Yayınevi, 1984.
• Cem, İsmail. Türkiye’de Sosyal Demokrasi: Engeller ve Çözümler. İstanbul: Cem Yayınevi, 1987.
• Cem, İsmail. Sosyal Demokrasi ya da Demokratik Sosyalizm Nedir, Ne Değildir… Ve Türkiye’de Olabilirliği. İstanbul: Cem Yayınevi, 1989.
• Cem, İsmail, Deniz Baykal. Yeni Sol. İstanbul: Cem Yayınevi, 1992.
• Cem, İsmail. “Turkey: Setting Sail to the 21st Century”, Perceptions: Journal of International Affairs, 2/3, (1997). Cem, İsmail. Soldaki Arayış. İstanbul: Cem Yayınevi, 2000.
• Cem, İsmail. “Turkey and Europe: Looking to the Future from a Historical Perspective”, Perceptions: Journal of International Affairs, 5/2, (2000).
• Cem, İsmail. Turkey in the New Century. Mersin: Rüstem Publishing, 2001.
• Cem, İsmail. Türkiye, Avrupa, Avrasya, Birinci Cilt: Strateji Yunanistan Kıbrıs. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Cem, İsmail. Türkiye, Avrupa, Avrasya, İkinci Cilt: Avrupa’nın “Birliği” ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Cem, İsmail. Gelecek İçin Denemeler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• CHP Program, 1994, http://library.fes.de/fulltext/ialhi/90111/chp_prog.htm. Erişim 22.01.2023.
• Democratic Left Party 1999 Election Manifesto, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/696. Erişim 22.01.2023.
• Dündar, Can. Ben Böyle Veda Etmeliyim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008.
• Gençer, Sedat. “Az Gelişmişlik, Geri Kalmışlık ve Kalkınma: İsmail Cem Örneğinde 1960’lı Yıllarda Solun Tarih Kurgusu”. İnsan ve Toplum, 3/6, (2013): 155-192. dx.doi.org/10.12658/human.society.3.6.M0068. Erişim 11.09.2022.
• Gökçe, Emrah Utku. Dış Politikada İki Entelektüel: İsmail Cem ve Ahmet Davutoğlu. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
• Huntington, Samuel P. “The Clash of Civilizations?”, Foreign Affairs. 72/ 3, (1993): 22-49. doi.org/10.2307/20045621. Erişim 05.03.2022.
• Oran, Baskın. Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II: 1980-2001. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Örmeci, Ozan. Portrait of a Turkish Social Democrat: İsmail Cem. Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2011. Örmeci, Ozan. Bir Türk Sosyal Demokratı İsmail Cem. Uşak: AKY Basım Yayın, 2011.
• Tuğtan, Mehmet Ali. “Kültürel Değişkenlerin Dış Politikadaki Yeri: İsmail Cem ve Ahmet Davutoğlu”. Uluslararası İlişkiler, 13/49, (2016): 3-24. doi.org/10.33458/uidergisi.463054. Erişim 02.11.2022.