A SHORT EVALUATION ON THE ESTABLISHMENT, FUNCTIONING, AND TRIAL PROCEDURES OF THE EASTERN INDEPENDENCE COURT

Yıl 2024, , 215 - 225, 31.05.2024

Kadri Unat

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1475785

Öz

The Independence Courts, which carried out trials within the framework of ensuring the authority of the Turkish Grand National Assembly during the years of the War of Independence, continued their activities to ensure the establishment of the Turkish Revolution after the adoption of the Republican regime. As a matter of fact, in an environment where disagreements about developments such as the abolition of the Sultanate, the proclamation of the Republic and the abolition of the Caliphate deepened, the Sheikh Said Rebellion, which led to the establishment of the Eastern Independence Court, broke out. Fethi (Okyar), who was criticized for being passive in taking measures against the rebellion, resigned and İsmet (İnönü) Pasha was appointed to form the new government. On March 4, 1925, when the new government was formed, the Law on Recognition of Sukuk, which gave extraordinary powers to the government, was passed by the Parliament. After the approval of the Takrir-i Sükûn Law, the government's proposal to establish two separate Independence Courts, one in Ankara and the other in the rebellion zone, was also accepted. On March 7, 1925, the election of the president, prosecutor and member was held for both Independence Courts by the Turkish Grand National Assembly. As a result of the election, Hacim Muhiddin (Çarıklı) became the President of the Eastern Independence Court, Ahmed Süreyya (Örgeevren) became the Prosecutor, Ali Saib (Ursavaş), Avni (Doğan) and Lütfi Müfid (Özdeş) set off to Diyarbakır on 12 April 1925 and started their work. The court, according to the Law of Takrir-i Sükûn, was going to make judgments about reaction, rebellion, movements and publications that wanted to disrupt the peace and security of the country. The Eastern Independence Court, which continued its duty by traveling around the region, especially in Diyarbakır, Elazığ, Malatya and Urfa, had the authority to implement its decisions. The task of the Eastern Independence Court, which continued its activities for around two years with six-month extensions, was terminated with the Assembly Decision dated March 7, 1927.

Anahtar Kelimeler

Independence Courts, Eastern Independence Court, Takrir-i Sükûn Law, Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü

ŞARK İSTİKLAL MAHKEMESİNİN KURULUŞU, İŞLEYİŞİ VE YARGILAMA USULLERİ ÜZERİNE KISA BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Kurtuluş Savaşı yıllarında TBMM’nin otoritesini sağlama çerçevesinde yargılamalar gerçekleştiren İstiklal Mahkemeleri, Cumhuriyet rejiminin benimsenmesinden sonra da Türk Devrimi’nin yerleşmesini sağlama yönünde faaliyetlerini sürdürmüştür. Nitekim Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyetin ilanı ve Hilafetin kaldırılması gibi gelişmelere bağlı fikir ayrılıklarının derinleştiği bir ortamda, Şark İstiklal Mahkemesinin kurulmasına neden olan Şeyh Said İsyanı patlak vermiştir. İsyana karşı önlem alma konusunda pasif kaldığı gerekçesiyle eleştirilen Fethi (Okyar) Bey istifa etmiş ve yeni hükümeti kurmak üzere İsmet (İnönü) Paşa görevlendirilmiştir. Yeni hükümetin kurulduğu 4 Mart 1925’te, hükümete olağanüstü yetkiler tanıyan Takrir-i Sükûn Kanunu Meclis tarafından kabul edilmiştir. Takrir-i Sükûn Kanunu’nun kabulünden sonra hükümetin, biri Ankara’da, diğeri de isyan bölgesinde olmak üzere iki ayrı İstiklâl Mahkemesi kurulması yönündeki önerisi de kabul edilmiştir. 7 Mart 1925’te de her iki İstiklâl Mahkemesi için TBMM’de başkan, savcı ve üye seçimi yapıldı. Seçim sonucunda Şark İstiklal Mahkemesi Başkanlığına Hacim Muhiddin (Çarıklı) Bey, Savcılığa Ahmed Süreyya (Örgeevren) Bey, üyeliğe Ali Saib (Ursavaş) Bey, Avni (Doğan) Bey ile Lütfi Müfid (Özdeş) Bey yola çıkmak suretiyle 12 Nisan 1925’te Diyarbakır’a ulaşarak çalışmalarına başlamıştır. Mahkeme, Takrir-i Sükûn Kanunu’na göre irtica, isyan ve memleketin güvenliğini bozmak isteyen hareketler ve yayınlar konularında yargılamalar yapacaktı. Diyarbakır, Elazığ, Malatya ve Urfa başta olmak üzere bölgede dolaşarak görevini sürdüren Şark İstiklal Mahkemesi, verdiği kararları uygulama yetkisine sahipti. Altışar aylık uzatmalarla iki yıl civarında faaliyetlerini sürdüren Şark İstiklal Mahkemesinin görevine, 7 Mart 1927 tarihli TBMM kararı ile son verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstiklal Mahkemeleri, Şark İstiklal Mahkemesi, Takrir-i Sükûn Kanunu, Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü

Kaynakça

• Atatürk. NUTUK. Cilt II, Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Aybars, Ergun. İstiklal Mahkemeleri. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1975.
• Balkaya, İhsan Sabri. Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880-7 Mayıs 1943). Ankara: TTK Yayınları, 2005.
• Cebesoy, Ali Fuat. Siyasi Hatıralar-Lozan’dan Cumhuriyete. Cilt II, İstanbul: Temel Yayınları, 2002.
• Çavdar, Tevfik. Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1999.
• Ertüren, Eyüp. Şark İstiklal Mahkemesi: Şeyh Said İsyanı. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,2018.
• Goloğlu, Mahmut. Devrimler ve Tepkileri (1924-1930). Ankara: Başnur Matbaası, 1972.
• İnönü, İsmet. Hatıralar. 2. Kitap, İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1992.
• Kandemir, Feridun, “Şeyh Sait İsyanı”, Tarih Konuşuyor Aylık Tarih Mecmuası. Cilt VII, No: 37 (Şubat 1967).
• Kılıç Ali. İstiklal Mahkemesi Hatıraları. İstanbul: Sel Yayınları, 1995.
• Koçin, Abdülhekim. İstiklal Mahkemeleri. Cilt 1, Ankara: TBMM Basımevi, 2015.
• Örgeevren, Ahmet Süreyya. Şeyh Sait İsyanı ve Şark İstiklal Mahkemesi. İstanbul: Temel Yayınları, 2002.
• Selek, Sabahattin. Anadolu İhtilali. Cilt 1, İstanbul: Kastaş Yayınları, 1987.
• Soboul, Albert. 1789 Fransız İnkılâbı Tarihi. Çeviren: Şerif Hulûsi, İstanbul: Cem Yayınevi, 1969.
• Şark İstiklal Mahkemesi. Cilt 1, (Yay. Haz. Mehmet Şahin, Kerim Akar vd.), Ankara: TBMM Basımevi, 2016.
• Tunçay, Mete, “İstiklal Mahkemeleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 4, İstanbul, 1983.
• Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi. 2. Kitap, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1998.
• Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar (1924-1938). Ankara: Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, 1972.
• Uzun Hakan-Şakire Çimenli, “Çizginin Dili Üzerinden Cumhuriyet’in İlk İstiklal Mahkemesi”, Tarih Eğitiminde Bir Ekol: Prof. Dr. Mustafa Safran’a Armağan, Ed. Necdet Hayta vd., Ankara: Berikan Yayınevi, 2023, 405-422.
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/seyh-sait-ayaklanmasi/?pdf=3350 Erişim 25.07.2023.
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/takrir-i-sukun-kanunu/ Erişim 18.06.2023.