DEMOKRAT PARTİ VE ATATÜRK'ÜN ÜÇ İLKESİ: CUMHURİYETÇİLİK, LAİKLİK VE DEVLETÇİLİK (1950 - 1960)

Yıl 2015, , 147 - 176, 28.03.2015

Şükrü Şur

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000425

Öz

1946 yılında kurulan Demokrat Parti, 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan 

demokratik seçimler sonucunda ciddi bir oy farkıyla, tek başına iktidara gelmiştir. 

1950 - 1960 yılları arasında yapılan üç genel seçimi de kazanan Demokrat Parti, 

rejimin temeli sayılan laiklik ve cumhuriyetçilik ilkeleri konusunda tehlikeli bir 

politikaya yönelmiştir. Demokrat Parti'nin çoğu zaman oy kaygısıyla laiklik ve 

cumhuriyetçilik ilkelerinden verdiği tavizler, Türkiye'de demokratik rejimin 

olgunlaşmasını yavaşlatmış ve ülkede genel bir kutuplaşmanın zeminini 

oluşturmuştur. 

Demokrat Parti, iktidarının ilk yıllarından itibaren Atatürk döneminde 

uygulanan devletçi ekonomik politikaları terk ederek, kontrolsüz bir liberalleşmeye 

yönelmiştir. Bu politikalar, 1950 - 1954 arasında kısa vadeli bazı olumlu sonuçlar 

doğurmuşsa da popülist yatırımlar, üretime dayalı bir büyümenin öngörülmemesi 

ekonomide ciddi sorunlara yol açmıştır. Bu dönemde Türk lirası hızla değer 

kaybetmiş, ülkenin dış ticaret açıkları artmış, halkın alım gücü düşmüş ve 

Türkiye'nin cari açıkları genel ekonomiyi tehdit edecek noktaya ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demokrasi, Atatürk İlkeleri, Demokrat Parti, Cumhuriyetçilik, Laiklik

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Resmi Yayınlar
• TBMM Kanunlar Dergisi
• Resmi Gazete
• Demokrat Parti Meclis Grubu Müzakere Zabıtları
• Türkiye Ekonomisi Kalkınma Programı İçin Tahlil Ve Tavsiyeler. Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankasının Türkiye Hükümet ile Biliştirak Finanse Ettiği Heyetin Raporu, Kitaplar
• Acar, Yalçın; Tarihsel Açıdan Türkiye Ekonomisi ve İzlenen İktisadi Politikalar, VipaşA.Ş. Yayınları, Bursa, 1999.
• Ahmad, Feroz; Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Hil Yayınları, İstanbul, 1996
• Albayrak, Mustafa; Türk Siyasi TarihindeDemokrat Parti, Phoenix Yayınları, Ankara, 2004.
• Atatürk, Mustafa Kemal; Söylev ve Demeçler, C. I, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1997.
• Aydemir, Şevket Süreyya; İnkılâp ve Kadro, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1968.
• Boratav, Korkut; Türkiye Tarihi (ÇağdaşTürkiye, 1908 - 1980),Cem Yayınları, İstanbul, 2000.
• Coşkun, Nusret Safa; Son Meclis ve 1950- 1960 Siyasi Olayları,Birinci Fasikül, İstanbul, 1960.
• Ertan, Temuçin Faik; Atatürk Dönemi'nde Devletçilik ve Liberalizm Tartışmaları, (Şevket Süreyya Aydemir ve Hüseyin Cahit Yalçın Polemiği), Phoenix Yayınları, Ankara, 2010.
• ----------------; Başlangıçtan Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Siyasal Kitapevi, Ankara, 2012.
• Eroğul, Cem; Demokrat Parti (Tarihi ve İdeolojisi), İmge Kitapevi, Ankara, 1990.
• Kısakürek, Necip Fazıl; Benim Gözümde Menderes,Büyük Doğu Yayınları, İstanbul, 2002.
• Lewis, Bernard; Demokrasinin Türkiye Serüveni, YapıKredi Yayınları, İstanbul, 2003.
• Mumcu, Ahmet; Türk Devletinin Temelleri ve Gelişimi, İnkılâp Yayınları, İstanbul, 1996.
• Nadi, Nadir; Olur Şey Değil, ÇağdaşYayınları, İstanbul, 1980.
• İnan, Afet; Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin I. Sanayi Planı(1933), Türk Tarih Kurumu, Yayınları, Ankara,1972.
• --------------; Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları,Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1969.
• Özbudun, Ergun; (Çev. Ali Resul Usul), Türk Siyasal Hayatı, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2005.
• Sükan, Faruk; Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları, Ankara, 1991.
• Şahin, Hüseyin; Türkiye Ekonomisi, Ezgi kitapevi Yayınları, Bursa, 2006. Toker, Metin; Demokrasimizin İsmet Paşa Yılları, DP’nin Altın yılları (1950- 1954), Bilgi Yayınları, İstanbul, 1991.
• ---------------; Demokrasimizin İsmet Paşa Yılları, (Demokrasiden Darbeye 1957- 1960),Bilgi Yayınları, İstanbul, 1992.
• Tunaya, Tarık Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859- 1952), Arba yayınları, İstanbul, 1952.
• Turan, Şerafettin; İsmet İnönü, Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Bilgi Yayınları, Ankara, 2003.
• ----------------; Türk Devrim Tarihi (Çağdaşlık Yolunda Türkiye), 4. Kitap 2. Bölüm, Bilgi Yayınları, Ankara, 1999.
• ---------------; Türk Devrim Tarihi (3. kitap, II. Bölüm) Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938), Bilgi Yayınları, İstanbul, 1996.
• Turhan, Mümtaz; Atatürk İlkeleri ve Kalkınma, İstanbul, 1965.
• Yalman, Ahmet Emin; Yakın Tarihte Gördüklerim veGeçirdiklerim (1922- 1971), C. II, Pera Turizm ve Ticaret A.ŞYayınları, İstanbul, 1997.
• Yetkin, Çetin; KarşıDevrim 1945 - 1950, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Konya, 2009.
• Zürcher, Erik Jan; Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Makaleler
• Boratav, Korkut; "Türkiye’de Devletçilik", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. II, İletişim Yayınları, 1995.
• Eroğul, Hamza; “Atatürk ve Devletçilik” Belleten,C. LII, TTK Yayınları, Ankara, Ertan, Temuçin Faik; "Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında Laiklik", Atatürk Yolu Dergisi, C. 10, S. 39, Ankara Üniversitesi Basımevi, Mayıs 2007.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri; “Mustafa Kemal” Akis Dergisi, C. 2, S. 26, Ankara, 1954.
• Küçük, Yalçın; “Türkiye’de Planlama Kavramının Gelişimi Üzerine”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1981 Özel Sayısı, V. 8, Ankara,
• İnsel, Ahmet; “Devletçiliğin Anatomisi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi,C. II, iletişim Yayınları.
• Sunay, İlkay; “Demokrat Parti ve Popülizm”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C. 8, Ankara,
• Toprak, Binnaz; "Dinci Sağ",GeçişSürecinde Türkiye, Belge Yayınları, İstanbul, 1992.
• Uzun, Hakan; "Atatürk'ün Devletçilik İlkesi ve Atatürk Dönemi'ndeki Ekonomik Uygulamaların Sonuçları Üzerine Kısa Bir Değerlendirme", Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları, Atatürk Haftası Armağanı,S. 35, 10 Kasım 2008.
• --------------------; "İktidarınıSürdürmek İsteyen Bir Partinin Kimlik Arayışı: Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1947 Olağan Kurultayı, ÇağdaşTürkiye Tarihi AraştırmalarıDergisi, C. XII- 25, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Güz - 2012.
• Yücel, Yaşar; "Atatürk İlkeleri", Belleten, C. 52, S. 204 (Özel Sayı), 1998.
• Süreli Yayınlar
• - Akşam Gazetesi
• - Akis Dergisi
• - Cumhuriyet Gazetesi
• - Ulus Gazetesi
• - Zafer Gazetesi
• Ansiklopedi ve Sözlükler
• - Türkçe Sözlük
• - Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi