İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Milli İktisat Siyaseti Ekseninde Almanya'nın Osmanlı Nüfuz Politikası

Yıl 2020, , 347 - 368, 25.12.2020

Bilge Karbi

https://doi.org/10.46955/ankuayd.850568

Öz

II. Meşrutiyet dönemi iktisat politikaları milli iktisat siyaseti ekseninde şekillenmiştir. Bu dönemde Osmanlı Devleti uzun savaşlar yaşamış ve hatta son savaş neticesinde alınan yenilgi ile imparatorluk dağılmıştır. Milli iktisat politikalarının şekillenmesinde bu savaşların ve imparatorluğun dağılma tehlikesinin etkisi büyük olmuştur. Özellikle Balkan Savaşları’nda (1912-1913) alınan ağır yenilgiyle beraber yönetiminde gittikçe söz sahibi olan İttihatçılar Türkçü bir politikayı çözüm olarak görmüşlerdir. Milli iktisat siyaseti bunun ekonomik kararlara yansımasıdır. Bu siyasetin Birinci Dünya Savaşı’nda ne şekilde hayata geçirildiği konusunda verilecek örneklerden biri milli bir bankanın kurulmasıdır. Ancak bunun yanında Osmanlı Devleti’nin müttefikleri ile olan ilişkileri de önemli bir göstergedir. Bu noktada dönemin Maliye Nazırı Cavid Bey’in müttefik Almanya ile olan görüşmeleri Osmanlı Devleti’nin düşüncelerine, Alman iktisatçı Gustav Herlt’in makaleleri Osmanlı iktisadi yapısının çıkmazlarına ve Alman Büyükelçilik çalışanlarının raporları da Almanya’nın bu konudaki Doğu politikasına ışık tutmaktadır. Bu makalede İttihat Terakki Cemiyeti’nin Milli iktisat politikaları Maliye Nazırı Cavid Bey’in müttefik Almanya ile ilişkileri örneği üzerinden ele alınmıştır. Bununla amaçlanan Almanların Milli İktisat politikaları hakkında bilgi vermek ve Cavid Bey’in Almanya’nın Osmanlı politikaları hakkındaki düşüncelerini ortaya çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

Almanya, Birinci Dünya Savaşı, Cavid Bey, Gustav Herlt, Milli İktisat

Kaynakça

• Alman Federal Arşivi (Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde), Mebusan Meclis Zabıt Ceridesi (MMZC),
• Akyıldız, Ali, Para Pul Oldu: Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Bozkurt, Abdurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2014.
• Cavid Bey: Meşrutiyet Ruznamesi, Cilt 1-2-3, Hasan Babacan, Servet Avşar (Ed.), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Gencer, Mustafa, Jön Türk Modernizmi ve Alman Ruhu: 1908-1918 Dönemi Türk-Alman İlişkileri ve Eğitim, İletişim yayınları, İstanbul, 2015.
• İlkin, Selim İlkin, Tekeli, İlhan, Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama: Merkez Bankası, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara 1997.
• Kutlu, Sacit, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2018. Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Timaş yayınları, İstanbul, 2017.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat: 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
• Trumpener, Ulrich, Germany and the Ottoman Empire: 1914-1918, Princeton, 1968.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt:3, İletişim yayınları, İstanbul, 2015.
• Ahmad, Feroz, “Jön Türk Dönemi (1908-1918) ile ilgili Değerlendirmeler”, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, Sina Akşin, Sarp Balcı, Barış Ünlü (Ed.), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• Akkuş, Yakup “Modern Dönem Osmanlı Maliyesine Analitik Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi İktisat Dergisi, sayı 68, 2018.
• Alp, Tekin, “Milli İktisat”, İslam Mecmuası, sayı 22, 12 Şubat 1330, (25 Şubat 1915).
• Habibullah, Servet, “Milli Teyakkuz ve İtibar-ı Milli Bankası”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, Cilt:1, Sayı:16, 1335 (1917).
• Herlt, Gustav, “Die Ursachen der türkischen Finanznot”, Finanzarchiv, Cilt 2, Sayı 25, 1908.
• Herlt, Gustav “Jungtürkische Finanzpolitik”, Finanzarchiv, Cilt 1, Sayı:28, 1911. Herlt, Gustav, “Folgen des Krieges für das wirtschaftliches und finanzielle Leben der Türkei”, Weltwirtschaftliches Archiv, 1915.
• Herlt, Gustav “Die Industrialisierung der Türkei”, Geld, Industrialisierung und Petroleumschätze der Türkei, Das Wirtschaftsleben der Türkei, Cilt 2, yay. haz. Hugo Grothe, Berlin 1918.
• İlkin, Selim, “Cavid Bey”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, İstanbul, 1993, s. 175-176.
• İnsel, Ahmet, “Türkiye’de Liberalizm Kavramının Soy Çizgisi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Liberalizm (Ed. Murat Yılmaz) İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.
• Karaman, Deniz, “Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Liberalizm, (Ed. Murat Yılmaz) İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Karbi, Bilge, “Hugo Grothe’nin Birinci Dünya Savaşı’nda Hazırladığı Eserlerde Osmanlı İktisadi Modernleşmesi Üzerine Görüşler”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIX, 2018.
• Kırmızı, Abdülhamit, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Maliye Nazırları (1838-1922), Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2003.
• Samsinger, Elmar, “Von Bankiers und Mädchenhandlern-who was who in der Österreicher-Kolonie Konstantinopels”, Österreich in Istanbul, (Ed. Elmar Samsinger), Cilt: II, LIT Verlag, Viyana, 2017.
• Ökçün, Gündüz, “Teşvik-i Sanayi Kanun Muvakkatı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:30, Sayı:1, 1975.
• Timur, Taner, “Uluslaşma Süreci, İttihatçılık ve Devrim”, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, Sina Akşin, Sarp Balcı, Barış Ünlü (Ed.), İş Bankası Kültür Yay. İstanbul, 2010.
• Uzun, Hakan, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Hükümetleri ve Programlarının Analizi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 65, 2019.