İKİNCİ DÖNEM TBMM’DE MERSİN VE İÇEL MİLLETVEKİLLERİNİN YASAMA FAALİYETLERİ

Yıl 2021, , 225 - 257, 27.05.2021

Birgül Bozkurt

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943720

Öz

1 Nisan 1923 tarihinde, I. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’nin dağılması ve seçimlerin yapılarak Meclis’in yenilenmesi kararı alınmıştır. 3 Nisan’da seçim kanununda yapılan düzenlemeye göre gerçekleşen seçimler sonucunda 11 Ağustos 1923 tarihinde II. Dönem TBMM çalışmalarına başlamıştır. 1923-1927 yılları arasında çalışmalarını sürdüren Meclis’te Mersin iki, İçel iki milletvekiliyle temsil edilmiştir. Osmanlı döneminde aralarında idari bağ bulunmayan Mersin ve İçel, Kurtuluş Savaşı döneminde işgallere karşı ortak bir direniş sürdürerek tarihsel olarak bağlanmıştır. Ele aldığımız dönemde iki ayrı vilayet olan Mersin ve İçel, 1933 yılında gerçekleştirilen düzenlemeyle birleştirilerek önce İçel Vilayeti olarak adlandırılmış, 2002 yılında Mersin adı kullanılmaya başlanmıştır. Bu yüzden, çalışmada Mersin ve İçel milletvekilleri birlikte ele alınmıştır. Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinden Halk Fırkası’na geçiş sürecinde gerçekleşen seçimlerde Mersin’den iki, İçel’den dört kişi Müdafaa-i Hukuk adına aday gösterilmiştir. Seçimlerde Müdafaa-i Hukuk adayları dışında pek çok aday da yer almıştır. İçel seçimleri oldukça tartışmalı geçmiş, bu durum ulusal basında da yankı bulmuştur. Niyazi Ramazanoğlu ve Besim Özek, Mersin’i temsil etmek üzere, Hafız Mehmet Emin İnankur ile Dr. Mehmet Tevfik Marulyalı İçel’i temsil etmek üzere seçilmişlerdir. II. Dönem TBMM, Türkiye Cumhuriyeti’nin temel yapısal düzenlemelerinin gerçekleştirildiği bir evrede çalışmalarını sürdürmüştür. Lozan Antlaşmasını onaylayan, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu hazırlayan ve Cumhuriyet’in ilan edildiği dönemde çalışmalarını sürdüren Meclis, Türk siyasal hayatının önemli bir evresini teşkil etmektedir. Öte yandan, Cumhuriyet Dönemi ilk muhalif parti deneyiminin yaşandığı dönemde Mersin milletvekili Besim Bey, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), kurucuları arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

1923 Seçimleri, Cumhuriyet Halk Fırkası, İçel, Mersin, TBMM, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), TBMM Arşivi.
• Resmi Yayınlar; Osmanlı Dönemi Meclis Tutanakları, TBMM Tutanakları, Türkiye’de Mebûs İntihâbâtı, Matbuat ve istihbârat müdüriyet-i umûmiyesi neşriyatından: 77, Ankara, 1339 (1923).
• Arıkoğlu, Damar; Hâtıralarım, Tan Gazetesi ve Matbaası, İstanbul, 1961.
• Atatürk, Mustafa Kemal; Nutuk, C.II, Milli Eğitim Basımevi, Beşinci Baskı, İstanbul, 1962.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, C. II, ATAM Yay., Ankara, 1997.
• Çelik, Kemal; Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.
• Demirel, Ahmet; Birinci Meclis’te Muhalefet- İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994.
• Demirel, Ahmet; İlk Meclis’in Vekilleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Demirel, Ahmet; Tek Parti İktidarı - Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2014.
• Kurtuluş Savaşında İçel, (Haz. Kurtuluş Savaşında İçel Tarihini Yazma Komitesi), Baha Matbaası, İstanbul, 1971.
• Okyar, Fethi; Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1980.
• Öztürk, Kâzım; Türk Parlamento Tarihi, TBMM- II. Dönem 1923-1927, C. III, TBMM Vakfı Yayınları No:3, Ankara, 1995.
• Ülken, Hilmi Ziya; Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, Üçüncü Baskı, İstanbul, 1992.
• Zürcher, Erik Jan; Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1992.
• Adıyeke, Nuri; “Bir İsimlendirme Problemi Olarak Tarihsel Süreçte ‘İçel-Mersin”, Yüksel Özdemir (Ed.), Mersin Sempozyumu 19-22 Kasım 2008 Bildiriler Kitabı, Cilt.1, Mersin, 2009, ss. 2086-2091.
• Bozkurt, İbrahim; “İşgal Yıllarında Mersin (1918-1922)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, 2018, ss.407-435.
• Bozkurt, İbrahim; “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinde Mersin Milletvekilleri ve Faaliyetleri”, CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 41, Sayı:2, 2017, ss.81-112.
• Güneş, İhsan; “1923 Seçimlerinde Oylar Nasıl Kullanıldı?”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Muammer Aksoy’a Armağan, C. XLVI, No.1-2, 1991.
• Şakiroğlu, Mahmut H.; “Atatürk Döneminde Başlatılan Tarih Çalışmaları ve Halk Bilgisi Alanındaki Gelişmeler”, Erdem, Cilt 5, Sayı: 12, 1988.
• Süreli Yayınlar; Anadolu’da Yenigün, Cumhuriyet, Doğruöz, Hâkimiyet-i Milliye, T.C. Resmi Gazete, Tanin, Tarsus, Tevhid-i Efkâr, Vakit.
• Güdek, Orhan; Halka Doğru Dergisi, Tahlili Fihrist, İnceleme, Seçme Metinler, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
• Kılıç, Rahşan; Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde İçel Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2015.