İSTANBUL BASININDA ALİ RIZA PAŞA HÜKÛMETİNİN KUVA-YI MİLLİYE SİYASETİ

Yıl 2021, , 617 - 662, 27.05.2021

Pınar Tuna

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943787

Öz

Bu çalışmada Ali Rıza Paşa Hükûmetinin Kuva-yı Milliye’ye yönelik siyaseti dönemin İstanbul basını incelenerek ortaya konulmuştur. Mondros Mütarekesi’nden sonra yaşanan işgallere karşı ortaya çıkan Kuva-yı Milliye’ye yönelik, özellikle Üçüncü Damat Ferit Paşa Hükûmeti bir baskı siyaseti uygulamıştır. Ancak bu hükûmet izlediği siyasette başarılı olamayarak Sivas Kongresi’nden sonra 30 Eylül 1919’da istifa etmek zorunda kalmıştır. Bu hükûmetin ardından 2 Ekim 1919’da Kuva-yı Milliye’ye yönelik çok daha ılımlı bir siyaset izleyen Ali Rıza Paşa Hükûmeti kurulmuştur. Bu değişiklik Kuva-yı Milliye açısından sadece siyasî bir zafer değil, aynı zamanda İstanbul ile Ankara arasındaki resmî ilişkilerin başlangıcı ve seyri açısından da önemlidir. Ali Rıza Paşa Hükûmeti istifa ettiği 3 Mart 1920’ye kadar olan süre zarfında Kuva-yı Milliye’ye yönelik olumlu bir siyaset izlemesine karşın, zaman içerisinde bu kuvvetleri kontrol etmek ve hatta etkisizleştirmek için de çeşitli girişimlerde bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ali Rıza Paşa Hükûmeti, İstanbul Basını, Amasya Görüşmeleri, Kuva-yı Milliye, Mustafa Kemal Paşa, Seçim, Son Osmanlı Mebusan Meclisi

Kaynakça

• Ağaoğlu, Samet, Kuvayı Milliye Ruhu, İkinci Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1999.
• Akandere, Osman, Hasan Ali Polat, Damat Ferit Paşa Hükümetlerinin Millî Mücadele Karşıtı Politikaları, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2011.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yayınevi, İstanbul, 1976.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele [Son Meşrutiyet 1919-1920], C. 2, 2. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004.
• Atatürk, Gazi Mustafa Kemal, Nutuk - Söylev (1919-1920), C. 1, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri (1919), C. 4, Üçüncü Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1919-1938), C. 1, 5. Baskı, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1997.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1918-1937), C. 3, 5. Baskı, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1997.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• Aydınel, Sıtkı, Güneybatı Anadolu’da Kuvâ-yi Milliye Harekâtı, Vadi Yayınları, Ankara, 2008.
• Cebesoy, Ali Fuat, Kuvâ-yı Milliye’nin İçyüzü, Olaylar-Kişiler-Vesikalar, Yay. Haz.: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul, 2002.
• Gencer, Ali İhsan, Sabahattin Özel, Türk İnkılâp Tarihi, 11. Basım, Der Yayınları, İstanbul, 2006.
• Goloğlu, Mahmut, Sivas Kongresi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Goloğlu, Mahmut, Üçüncü Meşrutiyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken-Mondros Mütarekesinden Sivas Kongresine, Birinci Kitap, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1959.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken-Sivas Kongresinden Büyük Millet Meclisinin Açılmasına, İkinci Kitap, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1965.
• Gökçen, Salim, Bozdağ’ın İşgali ve Ali Rıza Paşa Hükümeti’nin İstifası, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003.
• Karaca, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
• Özel, Sabahattin, Işıl Çakan Hacıibrahimoğlu, Osmanlı’dan Milli Mücadele’ye Seçilmiş Mülakatlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü (Açıklamalı Kronoloji): Erzurum Kongresi’nden TBMM’ye (23 Temmuz 1919-22 Nisan 1920), C. 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Su, Kâmil, Köprülülü Hamdi Bey ve Akbaş Olayı, Kurtuluş Ofset Basımevi, Ankara, 1984.
• Şahingöz, Mehmet, Ali Rıza Paşa Hükûmetinin İstifası ve Tepkileri, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2001.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. 2, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• Turan, Şerafettin, Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuvayı Millîye Hatıraları (1919-1920), Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1967.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Birinci Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, İkinci Kitap, 2. Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
• Türk İstiklâl Harbi, İç Ayaklanmalar (1919-1921), C. 6, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1964.
• Ercan, Yavuz, “Kuva-yı Milliye’nin Yapısı ve Niteliği Üzerinde Bir Tahlil”, İkinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1985, s. 229-236.
• Güneş, İhsan, “Ali Rıza Paşa Hükümeti Programı ve Meclis-i Mebusandaki Yankıları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl 1, Sayı: 1, Mayıs 1988, s. 13-27.
• Kenber, Lütfi Arif, “Abdülhamidin oğlu Şehzade Abdürrahim heyeti Aydın’dan nasıl kaçtı?”, Dün ve Bugün, C. 1, Sayı: 7, 16 Aralık 1955, s. 4-5.
• Köstüklü, Nuri, “Büyük Nutuk’ta Atatürk’ün “Kuvâ-yı Milliye”ye Bakışı”, Yetmişbeşinci Yılında Büyük Nutuk’u Anlayarak Okumak Bilgi Şöleni (17-18 Ekim 2002 - Ankara) Bildiriler, Yayına Hazırlayanlar, Dursun Ayan - M. Alper Parlak, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003, s. 15-29.
• Öztoprak, İzzet, “Millî Mücadele’ye Tepki: Şeyh Recep Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 5, Sayı: 13, Kasım 1988, s. 237-244.
• Türkmen, Zekeriya, “Kuva-yı Milliye Döneminde İstanbul-Anadolu İlişkilerinde Yumuşama Dönemine Geçiş: Ali Rıza Paşa Kabinesi-Mustafa Kemal Paşa İlişkileri”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, C. 3, Sayı: 1, Erzurum, Mayıs 2000, s. 201-213.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Yayına Hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal, 20. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003.
• Türkçe Sözlük, Gözden Geçirilmiş 6. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1974.
• https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2_mmb.tutanak_hazirla?v_meclis=61&v_donem=4&v_yasama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=Takrirler&v_altbaslik=&v_mv=YAHYA%20SEZA%DD%20BEY&v_sb=&v_ozet=&v_kelime=&v_bastarih=&v_bittarih=, Erişim Tarihi: 16.01.2021.