Tarihsel süreç içinde Anadolu Ajansı’nın özgün kurumsal yapısı 1920 2011

Yıl 2012, Cilt: 13 Sayı: 50, 299 - 341, 01.12.2011

Hilmi Bengi

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000360

Cited By: 1

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

TARİHSEL SÜREÇ İÇİNDE ANADOLU AJANSI’NIN ÖZGÜN KURUMSAL YAPISI (1920-2011)

Öz

Türkiye'nin en köklü ve etkin haber ajansı olan Anadolu Ajansı'nın (AA),
kendine özgü bir kurumsal yapısı vardır.
Anadolu Ajansı, devletin oluşturulma sürecinde Gazi Mustafa Kemal'in Hey'eti
Temsiliye Reisi sıfatıyla 6 Nisan 1920'de yayımladığı bir genelge ile faaliyete
başlamıştır. Ajans başlangıçta dar bir kadro ile çalışan bağımsız bir kuruluştur.
AA'nın kurucusu Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), ajansla çok yakından ilgilenmiş, ilk
dönemlerde yayına verilen haberleri bizzat incelemiştir. Ajansın kurulduğu sırada
henüz Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmadığı için Ajansın bir kuruluş kanunu
yoktur.
Anadolu Ajansı Matbuat ve İstihbarat Müdüriyeti Umumiyesinin (bugünkü
Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü) kurulmasından sonra bu genel
müdürlük bünyesinde bir müdürlük olarak faaliyet göstermiştir. Böylece ajans,
devlet örgüt yapısı içinde yerini almıştır.
Daha tarafsız ve özerk habercilik yapabilmek amacıyla 1925 yılında anonim
şirket haline getirilen Anadolu Ajansı'nın devletle irtibatı kesilmemiştir. İlk
kurulduğunda tümüyle özel şahısların paydaş olduğu şirkete, TBMM'nin iradesiyle
Hariciye Vekâleti bütçesinden kaynak aktarılmıştır.
Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi'nin hissedarları da dikkat çekicidir.
Dönemin Dışişleri Bakanlarından Tevfik Rüştü (Aras) en büyük hissedardır. Kurucu
yönetim kurulunun başkanı Kars Milletvekili Ahmet (Ağaoğlu)'dur. Diğer
kurucuların büyük bölümü de Gazi Mustafa Kemal'in güvendiği kişilerdir. Şirket
hisselerinin bir bölümü, o dönemde ajansta fiilen çalışanlara verilmiştir.
Dolayısıyla Anadolu Ajansı, diğer ticari kuruluşlardan farklı, ayrıcalıklı bir
şirkettir. Anadolu Ajansı'na yapılan devlet yardımı bugün de devam etmektedir. Bu
husus dolaylı bir anlatımla Anayasa'da da yerini almıştır.
Zaman içinde Anadolu Ajansı'nın imtiyazlı durumu devam etmiş, anonim şirket
yapısı içinde kurumun karşılaştığı sorunlar, çıkarılan özel kanunlarla aşılmıştır.
Bu makalede, kurumsal yapısı itibariyle benzeri olmayan, kendine özgü bir
statü ile faaliyet gösteren Anadolu Ajansı'nın bu yönü irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Ajansı, haber ajansı, özgün kurumsal yapı, TBMM, Milli Mücadele’de Haberleşme

Kaynakça

• Agence Anatolie, sa fondation, son évolution, 1925-1935, Akşam Matbaası, Istanbul, 1949.
• Anadolu Ajansı Bültenleri,
• Anadolu Ajansı Genel Kurul Defteri
• Anadolu Ajansı Karar Defterleri
• Anadolu Ajansı, Kuruluşu, Tarihçesi ve Safahatı (1925-1935), Ankara, 1935
• Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi Ana Sözleşmesi ve Kuruluştan Itibaren Anadolu Ajansı, Anadolu Ajansı Yayını, Ankara, 1987 Anadolu Ajansı Yönetim Kurulu Defterleri
• (Abalıoğlu) Yunus Nadi, Ankara’nın Đlk Günleri, Dördüncü Kitap, Sel Yayınları, Istanbul, 1955.
• Adıvar, Halide Edip, Türk’ün Ateşle Đmtihanı, (Iı- Đstiklal Savaşı Hatıraları), Cumhuriyet Gazetesi Yayını
• Alemdar, Kokmaz, Đletişim Ve Tarih, Đmge Kitabevi. 1976. Ankara
• Atatürk, M. Kemal , Nutuk, Kültür Bakanlığı Yayınları, C.I, 3. B., Ankara, 1989
• Başboğa , Sevcan, Anadolu Ajansı 1920-1922, Anadolu Ajansı Yayını, Ankara, 2010.
• Bengi, Hilmi, “Kuruluşundan Atatürk'ün Ölümüne Kadar Anadolu Ajansı”, 5.Uluslararası Atatürk Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005. C.Iı
• Bengi, Hilmi, “Üç Çeyrek Asırlık Çınar”, Yeni Türkiye, Medya Özel Sayısı, S. 12, Kasım-Aralık, 1996, S. 1121.
• Bengi, Hilmi, “Türkiye'de Haber Ajansçılığı Ve Anadolu Ajansı”, Yeni Türkiye, Cumhuriyet Özel Sayısı, C. Iv, S. 23-24, Eylül- Aralık 1998, 2008.
• Doğan Serdar (Yayına Hazırlayan), Genel Müdürlerinin Anlatımıyla 90. Yılında Anadolu Ajansı, Anadolu Ajansı Yayını, Ankara, 2020.
• Iskit, Server , Türkiye'de Matbuat Đdareleri Ve Politikaları, Başvekâlet Basın Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1943
• Karaismailoğlu, Ekrem E., Sivri Kayalar Üzerinde Çıplak Ayakla Dolaşmak, Ümit Yayıncılık, Ankara, 2006, Koloğlu Orhan, Havas-Reuter'den Anadolu Ajansı'na, Çgd Yayınları, Ankara, 1994,
• Manka, Ayşe Gülçin, Anadolu Ajansı Ve Iı. Dünya Savaşı, Gazi Üniversitesi Iletişim Fakültesi Kırkıncı Yıl Kitaplığı, Ankara, 2008
• Mumcu, Uğur, Cumhuriyet, 19 Mart 1989
• Özkaya, Yücel , “Milli Mücadele’de Anadolu Ajansı’nın Kuruluş Ve Faaliyetine Ait Bazı Belgeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (2. B.) Mart 1995, C.1
• Resmi Gazete
• TBMM Zabıt Cerideleri/Tutanak Dergileri
• Tekeli, Sefa, Atatürk Ve Anadolu Ajansı, Anadolu Ajansı Yayınları, 2. Basım, Ankara, 2005
• Tekeli Sefa, “Refik Halit Karay”, Bilim Ve Sanat, S.34,
• Türk, Hikmet Sami, “Anadolu Ajansı Sorunu Ve Çözüm Yolları”, A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, 1977, C. 34, S. 1-4