Bolu livasında kurulan Müdafaa ı Hukûk Cemiyetleri ve faaliyetleri

Yıl 2012, Cilt: 13 Sayı: 49, 75 - 126, 01.09.2012

Erol Evcin

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000354

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

BOLU LİVASINDA KURULAN MÜDAFAA-I HUKÛK CEMİYETLERİ VE FAALİYETLERİ

Öz

Mondros Mütarekesi’nin ardından İtilaf Devletleri’nin Anadolu’da
başlattıkları işgal, mezalim ve katliam hareketlerine Anadolu’nun dört bir köşesinde
olduğu gibi Bolu livasında da halk sessiz kalmamış, hayat hakkını ve istiklalini
aramak üzere kurduğu cemiyetler vasıtasıyla Millî Mücadele hareketini destekleme
yoluna gitmiştir.
Bu çalışmada; Anadolu’yu İtilaf Devletleri’nin işgalinden kurtarmak,
cephelerdeki askerlere ve işgal bölgelerindeki halka maddi ve manevi destekte
bulunmak, Bolu bölgesini tehdit eden işgal tehlikesini ve ayaklanmaları bertaraf
etmek, millî birlik ve beraberlik içinde “hâkimiyet-i milliyye” ve “istiklâl-i tâm”
ilkelerini hayata geçirmek amacıyla Mustafa Kemal Paşa’nın riyasetindeki Anadolu
ve Rumeli Müdafaa-ı Hukûk Cemiyeti Hey’et-i Temsiliyyesi’ne bağlı olarak Bolu
livasında teşkilatlanan ve TBMM’nin 1. döneminde de faaliyetlerini sürdüren
Müdafaa-ı Hukûk Cemiyetleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bolu Livası, Millî Mücadele, Müdafaa-ı Hukûk Cemiyetleri, Hey’et-i Temsiliyye

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri*
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi
• Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (TİTE) Arşivi
• Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı (ATASE) Arşivi
• Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1989, S.87, Belge no: 2103. Gazeteler -Bolu Gazetesi -Dertli Gazetesi -Kastamonu Gazetesi -Türkoğlu Gazetesi
• Hatıralar, Telif-Tetkik Eserler, Makaleler, Bildiriler ve Yayımlanmamış Tezler
• Akçakoca, Akçakoca Kaymakamlığı Yayınları, İstanbul, 2009.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükûmetleri ve Millî Mücadele (Son Meşrutiyet, 1919- 1920), C.2, İstanbul, 2004.
• Apak, Rahmi, İstiklâl Savaşı’nda Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990.
• Aras, Kâzım, İstiklâl Savaşı’nda Kocaeli Bölgesi’ndeki Harekât, İstanbul Askerî Matbaa, İstanbul, 1936.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk (1919-1927), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1997.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1991.
• Cebesoy, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul, 2000.
• Coşar, Ömer Sâmî, İstiklâl Harbi Gazetesi, No:2, 15 ve 24 Eylül 1919 tarihli kayıtlar.
• Çağlar, Günay, Bolu Mutasarrıfı Halil (Türkmen), (21 Haziran 1920-13 Haziran 1921), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1990.
• *Yararlandığımız arşiv belgelerine ait klasör, gömlek, belge, dosya, fon kodu, yer
• numaraları ile gazetelerin tarih ve sayılarını içeren referans bilgileri metin içindeki ilgili
• yerlerde verildiği için burada ayrıca belirtilmemiştir.
• Çevik, Zeki, Millî Mücadele’de Müdafaa-ı Hukûk’tan Halk Fırkası’na Geçiş (1918-1923), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2002.
• Çiçek, Rahmi, “Mustafa Necati Bey’in Kastamonu İstiklâl Mahkemesi’nin Faaliyeti ile İlgili TBMM ve Mustafa Kemal’e Gönderdiği Raporlar”, Mustafa Necati Sempozyumu (8-11 Mayıs 1991), Ankara, 1991, s.36-43.
• Dinçtürk, Cahit, Hikâye, Fıkra, Masal ve Atasözleri ile Bolu Günleri, Bolu, 1991.
• Erkut, Selami, Tarihte Mudurnu, Bolu Kalkınma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Bolu, 1987.
• Evcin, Erol, Birinci Dünya Savaşı’ndan Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna Bolu ve Çevresi ve İz Bırakanları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2011.
• Goloğlu, Mahmut, Üçüncü Meşrutiyet, Birinci Büyük Millet Meclisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
• Güneş, İhsan, “Müdafaa-ı Hukûk Cemiyeti’nden Halk Fırkası’na Geçiş”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.III, S.8, Ankara, Mart 1987.
• İdikut, İhsan, İdeal Komutanlarımızdan Nâzım Bey, Şirket-i Mürettibiye Basımevi, İstanbul, 1952.
• İğdemir, Uluğ, Hey’et-i Temsiliyye Tutanakları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
• ___________, Sivas Kongresi Tutanakları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Karamanoğlu, Muhsin, “Bıçakçı Kâmil Çavuş/Fırka ve Geçmişten Hatıralar”, Çele Dergisi, S.45, Ankara, 1967, s.11-13.
• _________________,“ Refik Firakî Üstüok/Fıkra ve Geçmişten Anılar”, Çele Dergisi, S.58, Şubat 1968, s.8-14.
• Konrapa, Mehmet Zekâî, Bolu Tarihi, Bolu Vilayet Matbaası, Bolu, 1960.
• ____________________, İsyan Günlerinde Bolu, Bolu Belediyesi Yayınları, Bolu, 2009.
• Hâlid Karay, Refik, Minelbab İlelmihrab, İstanbul, 2009.
• Konukçu, Enver, “Bolu Bölgesine Ait Millî Mücadele Kronolojisi”, Atatürk Devrimleri Enstitüsü Dergisi, C.I, S.1, Erzurum, Temmuz 1978, s.23-34.
• _____________, “Sine-i Millete İltica Eden Meclis-i Meb’usân-ı Osmanî Reisi Celâleddin Ârif’in Ankara Yolculuğu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.10, S.28, Ankara, Mart 1994, s.77-87.
• “Millî Mücadele Döneminde Müdafaa-ı Hukûk Teşkilatları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Yay.haz.: Tarih Araştırmalar Grubu, Eylül 1986, S.19 s.8-14.
• Kut, Ferhat, “Gerede Tarih ve Coğrafyası”, Gerede Bülteni, Gerede Kültür, Kalkınma ve Dayanışma Vakfı Bülteni, Ankara, 2006, S.11, s.21.
• Mitralyöz, Osman, Gerede, Ankara, 1970.
• Özalp, Kâzım, Millî Mücadele (1919-1922), C.I, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
• Özkaya, Yücel, “İstanbul’un İşgali Üzerine Aydınların İstanbul’dan Ankara’ya Kaçış Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.V, S.13, Ankara, 1988, s.127-143.
• ____________, Türk İstiklâl Savaşı ve Cumhuriyet Tarihi, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını, Ankara, 1981.
• Özkök, Rüknü, Düzce-Bolu İsyanları, Milliyet Yayınları, yy., 1971.
• Öztürk, Kâzım, Türk Parlamento Tarihi TBMM IV. Dönem (1931-1935), C.2, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
• Peker, Nurettin, İstiklâl Harbi’nin Vesika ve Resimleri (1918-1923), İstanbul, 1955, s.95.
• Polat, Nâzım H., “Millî Mücadele’de Sivil Direnişin Kökleri: Müdafaa-ı Milliyye Cemiyeti (1913-1919)”, TÜRKLER Ansiklopedisi, C.15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.628-645.
• Sarı, Hüseyin, Millî Mücadele’de Bolu, Kemal Matbaacılık, Bolu,1995.
• Sakallı, Bayram, Millî Mücadele’nin Sosyal Tarihi Müdafaa-ı Hukûk Cemiyetleri, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• Sarıbay, Selim, İstiklâl Savaşı’nda Mudurnu-Bolu-Düzce, Hazırlayan: A. Utkan Boyacıgiller, Aydın, 1943.
• Sarıkoyuncu, Ali, Millî Mücadele’de Zonguldak ve Havâlisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
• Selvi, Haluk, İşgal ve Protesto, İzmir’in İşgali İle İlgili Protesto Telgrafları (15 Mayıs 1919-30 Temmuz 1919), Değişim Yayınları, İstanbul, 2007.
• Sofuoğlu, Adnan, “Mondros Mütarekesi Sonrası Türkiye’nin İşgaline Karşı Millî Direniş: Kuvâ-yı Milliyye (1918-1921)”, TÜRKLER Ansiklopedisi, C.15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.618-627.
• Sonyel, Salahi R., “Mondros’tan Samsun’a Türk Kurtuluş Mücadelesi’nin Doğuşu”, TÜRKLER Ansiklopedisi, C.15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.606-617.
• Şahingöz, Mehmet, İzmir, Maraş ve İstanbul’un İşgali Üzerine Yapılan Protesto ve Mitingler, Ankara Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1986.
• Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü
• Şenalp, Cemil, Miralay Nâzım Bey ve IV. Müretteb Fırka’nın Faaliyetleri, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1992.
• Şimşir, Bilâl N., İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C.I, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• TBMM Zabıt Ceridesi, C.25, Devre: II, İçtima Senesi: III, 23.05.1926, Ankara, s.426-427.
• Türk İstiklâl Harbi, Batı Cephesi, C.2, K.1, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Ankara, 1963.
• Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C.II, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991.
• Tevetoğlu, Fethi, Millî Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, C.II, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999.
• Yalçın, Durmuş ve diğerleri, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-I, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi yayınları, Ankara, 2000.
• Yalkın, M.Razi, Bulgar Sâdık, Yakın Tarihin En Esrarlı Çehresi, İnkılâp Kitabevi, ty., yy.