Millî Şef İsmet İnönü Dönemi Laiklik Uygulamaları

Yıl 2008, Cilt: 11 Sayı: 42, 161 - 192, 01.02.2008

Ali Dikici

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000286

Cited By: 3

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Millî Şef İsmet İnönü Dönemi Laiklik Uygulamaları

Öz

Türkiye’de Millî Şef İsmet İnönü dönemi özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın daetkisiyle sıkıntılı günlerin yaşandığı bir süreçtir. Türkiye savaşa girmemesine karşın,bu süreç, hemen her konuda olduğu gibi ülkenin iç güvenliğini de doğrudanetkilemiştir. Millî Şef yönetimi iç güvenliği sarsacak durumlara gücünü sarf etmemeve mevcut enerjisini dış savunmaya yönlendirme düşüncesi ile, iç güvenlikle ilgili enufak hareketlenmeye bile sert tepki vermiştir. Yönetim, bu endişelerin yanı sıra,laikliğin ülkede kökleşmesi için yoğun bir çaba sarfetmiş, Cumhuriyet devrimleriiçin bir tehdit oluşturabilecek hareketlere karşı tavizsiz bir tutum sergilemiş vesavaşın getirdiği tüm olumsuz şartlara rağmen bu konudaki en küçük oluşumlarıbile sıkı takip altına almıştır. Bu konuda güvenlik güçlerine büyük bir sorumlulukdüşmüştür. Bu makalede, Millî Şef döneminde Türkiye’deki laiklik uygulamaları,devrimlere karşı tehdit oluşturabilecek oluşumlar, faaliyetler ve olaylar, yönetiminbunlar karşısındaki tutumu, Emniyet Genel Müdürlüğü arşivlerinden alınan bilgilerçerçevesinde incelenmeye ve olaylar ‘polis ve güvenlik’ boyutuyla ele alınmayaçalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Millî Şef, İnönü, Laiklik, Türkçe Ezan, İkinci Dünya Savaşı

Kaynakça

• “Ezan 18 yıl Türkçe okundu”, Hürriyet (16.6.2000).
• “Meclis’te garip bir vaka. İki adam bağıra bağıra Arapça ezan okumaya başladılar.” Hürriyet (05.02.1949)
• likler, Kubilay Olayı, Çarşaf-Peçe-Peştemalla Örtünme Sorunları: Polis Arşiv Belgeleriyle Gerçekler, Polis Dergisi, YayınNo: 129, EGM Yayınları, Ankara, 1998.
• Akandere, Osman: Millî Şef Dönemi: Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan İç ve Dış Tesirler (1938–1945), İz Yayıncılık, İstanbul, 1998. Akşam (1.3.1933).
• Albayrak, Sadık: Türkiye’de Din Kavgası, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1984.
• Alkan, Türker: Siyasal Bilinç ve Toplumsal Değişim, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1989.
• Altunya, Niyazi: Köy Enstitüleri Sisteminin Düşünsel Temelleri, 3.b., Uygun Basımevi, İstanbul, 2002.
• Alyot, Halim: Türkiye’de Zabıta, Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, Kanaat Basımevi, Ankara, 1947.
• Aydemir, Şevket Süreyya: İkinci Adam, Cilt: II, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1991.
• Başaran, Mehmet: Köy Enstitüleri, 3. Baskı, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2003
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri, [B CA ] . Dosya: 86-395, Yer No: 4.36..15; 03 0.18.01.10 5.2 8.2 0; 03 0.18.01.10 8.4 3.9 ; 03 0.18.01.85 .97 .17 ; 030 .18 .0 1.8 6.1 4.16. 0 3 0 . 1 8 . 0 1 . 8 5 . 1 0 1 . 1 6 ; 0 30.18.01 .10 7.8 0.3; 03 0.18.01.85 .77 .15 ;
• Başgil, Ali Fuat: “Çeyrek Asır Devam Eden Zulüm Devri”, Sebilürreşad, C. IV, No. 85, (Ağustos 1950).
• Başgil, Ali Fuat: Din ve Laiklik, Yağmur Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, 1996.
• Bayrat, Mehmet: Köy Enstitüleri ve Köy Edebiyatı, ÖZ-GE Yayınları, Ankara, 2000.
• Belge, Murat: “Türkiye’de Günlük Hayat”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: III, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, s. 836–860.
• Bozdağ, İsmet: Zaferlerle ve Şereflerle Dolu Bir Hayat: Celal Bayar, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1986.
• C.H.P. Halkevleri Talimatnamesi, Üçüncü Baskı, Ankara, 1934.
• C.H.P. Programının Hükümetçe Tahakkuk Ettirilen Kısımları Hakkındaki Rapor, Ulus Matbaası, Ankara, 1939
• Cicioğlu, Hasan: Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk ve Orta Öğretim (Tarihi Gelişim), AÜ EBF Yayınları, Ankara, 1985.
• Cumhuriyet (05.02.1949).
• Cumhuriyet (31.02.1932).
• Cumhuriyet Halk Partisi Üsnomal Büyük Kurultay’ın Zabtı, (26.12.1938), Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara, 1938.
• Çaha, Ömer: “Türkiye’de Resmi Din Anlayışı: Etatokratik Sistemin İnşası”, İslamiyat, Vol. IV, No. 4, Ocak 2001, s. 77-89.
• Çakan, Işıl: Konuşunuz Konuşturunuz - Tek-Parti Döneminde Propagandanın Etkin Silahı: Söz, Otopsi Yayınları, İstanbul, 2004.
• Çeçen, Anıl: Atatürk’ün Kültür Kurumu: Halkevleri, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2000.
• Çıkar, Mustafa: Hasan Ali Yücel ve Türk Kültür Reformu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1998.
• Daver, Bülent: Türkiye Cumhuriyeti’nde Laiklik, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1955.
• Edip, Eşref: “Hakka Arka Çevirenlerin Akıbeti”, Sebilürreşad, C. IV, No. 78, (Mayıs 1950), s. 35–36.
• Eroğul, Cem: “Çok Partili Düzenin Kuruluşu: 1945–71”, içinde Geçiş Sürecinde Türkiye, (Der. İrvin Cemil Schick ve E. Ahmet Tonak), Belge Yayınları, İstanbul, 1992, s. 112–158.
• Esenkaya, Ahmet: “İnönü Dönemi Laiklik Politikası (1938–1950)”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1995).
• Eyüboğlu, Sabahattin: Köy Enstitüleri Üzerine, Yeni Gün Haber Ajans Basın ve Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• Goloğlu, Mahmut: Millî Şef Dönemi (1939–1945), Kalite Matbaası, Ankara, 1974.
• Gürtaş, Ahmet: Atatürk ve Din Eğitimi, DİB Yayınları, Ankara, 1982.
• Hakikat Dergisi, Başyazı, Sayı: 109 (Ekim 2002), (Çevrimiçi), http://www.hakikat.com/dergi/109/bsyz10902.html , 11.04.2004.
• İsmet İnönü’nün Maarife Ait Direktifleri, İstanbul Maarif Vekilliği Yayınları Maarif Matbaası, Ankara, 1939.
• Jaeschke, Gotthard: Türkiye Kronolojisi (1938–1945), (Çev. Gülayşe Koçak), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
• Jaeschke, Gotthard: Yeni Türkiye’de İslamcılık, (çev. Hayrullah Örs), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972. Kader (05.02.1949).
• Karpat, Kemal H.: Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temelleri, Afa Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• Kısakürek, Necip Fazıl: Son Devrin Din Mazlumları, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul, 1997.
• Kili, Suna -Şeref Gözübüyük: Türk Anayasa Metinleri; Tanzimat’tan Günümüze Kadar, T. İş Bankası Yay., İstanbul, 1957.
• Koçak, Cemil: “İkinci Dünya Savaşı ve Türk Basını”, Tarih ve Toplum, Cilt: VI, Sayı: 35 (Kasım 1986), s. 29–35.
• Koçak, Cemil: “Siyasal Tarih (1923–1950)”, içinde Türkiye Tarihi–4, Çağdaş Türkiye: 1908–1980, (ed. Sina Akşin ve diğerleri), Cilt: IV, Cem Yayınevi, İstanbul, 2000, s. 127–211.
• Koçak, Cemil: Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938–1945), (Dönemin İç ve Dış Politikası Üzerine Bir Araştırma), Yurt Yayınları, Ankara, 1986.
• Kuru, Hanife: “İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’de Sosyo-Kültürel Atılımlar”, T.C. Genel Kurmay Başkanlığı Altıncı Tarih Semineri Bildirileri -1: İkinci Dünya Harbi ve Türkiye (20-22 Ekim 1997 İstanbul), Genel Kurmay Basımevi, 1998, Ankara.
• Lewis, Bernard: “Islamic Revival in Turkey”, International Affairs, Vol. XXVIII, 1952, s. 38–48.
• Lewis, Bernard: Modern Türkiye’nin Doğuşu, (çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007.
• Malkoç, Eminalp ve arkadaşları: “Kadıköy Halkevi ve Faaliyetleri: 1935-1951”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, İ.Ü. A.İ.İ.T.E. Yayını, Yıl: 5/2006, Sayı:10, s. 105-165.
• Mango, Andrew: Türkiye ve Türkler: 1938’den Günümüze, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005.
• Mardin, Şerif: Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.
• Meriç, Cemil: Bu Ülke, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994.
• Milliyet (05.02.1949),
• Orkun, Hüseyin Namık: “Nazmi Serim, İstihbarat-II: İç İstihbarat”, Kitap incelemesi, Polis Dergisi, Yıl: 27, Sayı: 14-325 (1 Mayıs 1941), s. 154–160.
• Öymen, Altan: Değişim Yılları, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004.
• Perin, Cevdet: Atatürk Kültür Devrimi, İnkilap ve Aka Kitapevleri, İstanbul, 1982.
• Pulur, Hasan: “Arapça ezan Türkçe ezan...”, Milliyet (2.12.2004)
• S a da k, Nec e tti n: “G enç liğ i tar ih, coğr af y a ve siy as ete te r s dü ş en İs la m cı lı k, m T u r a ncı lık ve Ir kç ıl ığa ka r ş ı kor u ya lım . ” A k ş a m ( 1 7 May ıs 19 44) .
• Sebilürreşad, C. XIII, Sayı: 284, 1959.
• Soysal, İlhami: “Mezhepler/Tarikatlar”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: V, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, s. 1365–1373.
• T . B . M . M . T u t a n a k D e r g i s i , C. XV I , Dö n e m : 8, 19 4 9 .
• Tan (2 Temmuz 1940).
• Tarihe Bin Canlı Tanık, “Taş taşa değmeyince duvar olmaz”, İçimizden Biri Ahmet Kaya, Milliyet-Pazar (10.8.2004).
• Tasviri Efkâr (14 Haziran1941); (30 Ocak 1943).
• TBMM Kavanin Mecmuası, Devre VI, İçtima: 2, 1 Teşrinisani 1941, Cilt: 22.
• Toker, Metin: Tek Partiden Çok Partiye 1944–1950, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1970.
• Tonguç, İsmail Hakkı: Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1947.
• Toprak, Binnaz: “Dinci Sağ”, içinde Geçiş Sürecinde Türkiye, (Der. İrvin Cemil Schick ve E. Ahmet Tonak), Belge Yayınları, İstanbul, 1992, s. 237–254.
• Tunaya, Tarık Zafer: İslamcılık Cereyanı, Baha Matbaası, İstanbul, 1962.
• Tunçay, Mete: “Tek-Parti Döneminde Basın”, Tarih ve Toplum, Cilt: VII, Sayı: 37 (Ocak 1987), s. 48–49.
• Türköne, Mümtaz’er: Modernleşme, Laiklik ve Demokrasi, Ark Yayınevi, Ankara, 1994.
• Uğur, Necdet: İsmet İnönü, Yapı-Kredi Yayınları, İstanbul, 1995.
• Yeni Sabah (3 Ocak 1941).
• Yılmaz, Mustafa: “Cumhuriyet Döneminde Bakanlar Kurulu Kararı İle Yasaklanan Yayınlar 1923–1945”, Kebikeç , Yıl: 3, Sayı: 6, 1998, s. 53–80.