Çok Partili hayata geçiş sürecinde Türk Solunun DP ve hükümet ile ilişkileri 1945-1946

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 55, 0 - 0, 28.03.2014

Ali Ulvi Özdemir

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000418

Cited By: 1

Öz

Türk solu,  1945 öncesinde de  düşünce ve eylem zenginliği içinde  siyasette  yer 

almış bir harekettir. Her dönemde devlet tarafından izlenmiş, kovuşturulmuş olan ve 

daha  çok  Türkiye  Komünist  Partisi  kökenli  bu  hareket,  İkinci  Dünya  Savaşı 

sonrasında  Türkiye’de legal biçiminde varlık kazanmış ve var olan sol akımlarla da 

bütünleşme eğiliminde olmuştur. 

1945’te  Demokrat  Parti’nin  (DP)  kuruluş  aşamasında,  DP  ile  sol  hareketler 

arasında  bazı  yakınlaşmalar olmuştur.  DP’nin,  bu aşamada toplumsal muhalefetin 

tamamına  ulaşmak  amacıyla  bazı  sol  söylemler  geliştirmiş  olması  da  bunda 

etkilidir.  Bu dönemde Türk Solu, hem DP hem de Hükümet ile ilişkilerinde belirgin 

bir umutvar tavır içindedir. 

Sol düşünce  çerçevesindeki  bazı isimler ile kurulacak  DP arasındaki ilişkiler, 

CHP’yi rahatsız etmiştir.  “Çok partili hayat”a geçişte daha kontrollü bir muhalafet 

partisi  tercih  eden  CHP’nin  de  çabalarıyla,  bu  gruplar  ile  DP  rasındaki 

yakınlaşmalar,  1945  sonlarındaki  “Tan  Olayı”  ve  onu  izleyen  dönemde  sona 

ermiştir. 

Türkiye’de sol düşüncenin  demokrasi ve özgürlükçü söylemli kitle partileri ile 

olan ilişkisi, çoğu kez görece ileri olanı, görece daha geri olana karşı savunmak gibi 

kendi  toplumsal  varlığı  ile  çelişkili  ama  zorunlu  bir  çabayı  içeren  uzun  tarihi  bir 

gelişim  üzerinde  biçimlenmiştir.  1945  ile  1946  arasındaki  dönem,  Türk  solu 

açısından  bu  gelişimin  ana  temalarının  belirdiği  bir  tür  siyasi  labarotuvar  olma 

özelliğini korumaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Solu, Demokrat Parti, Çok Partili Yaşama Geçiş, Tan Olayı

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• 1-BELGELER:
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon No: 030 10 Kutu No: 208 Dosya No: 421 Sıra No: 19.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon No: 030.10 Kutu No: 79 Dosya No: 524 Sıra No: 18.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon No: 030/01 Kutu No: 42 Dosya No: 247 Sıra No: 1
• 2- GAZETE ve DERGİLER
• Akşam Gazetesi
• Cumhuriyet Gazetesi
• Tan Gazetesi
• Gün Dergisi
• Atatürk Yolu Dergisi
• Toplumsal Tarih Dergisi
• 3-KİTAPLAR:
• Atılgan, Gökhan; Behice Boran, Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı, Yordam Kitap, 2.Baskı, 2007.
• Akyol, Hüseyin; Bölüne Bölüne Büyümek Türkiye’de Sol Örgütler, Phoenix Yayınları, İkinci Baskı, Eylül 2010.
• Armaoğlu, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980 Cilt: 1, Türkiye İş Bankası Yayınları, Onuncu Baskı, Ankara, 1994.
• Barutçu, Faik Ahmet; Siyasi Anılar 1939-1954, Milliyet Yayınları, İstanbul, Mart 1977.
• Berkes, Niyasi ; Unutulan Yıllar, İletişim Yayınları, 1997.
• Çavdar, Tevfik; Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi Yayınları, 4. Baskı, Eylül 2008.
• Gürün, Kamuran; Savaşan Dünya ve Türkiye:3 Savaş 1939-1945, Tekin Yayınevi, İstanbul, Temmuz 2000.
• Kabacalı, Alpay Bilinmeyen Yönleriyle Cumhuriyet Tarihi, Denizbank Yayınları, 2004.
• Karpat, Kemal ; Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2013.
• Kıvılcımlı, Hikmet; Kuvayimilliyeciliğimiz ve 2. Kuvayimilliyeciliğimiz, Bütün Eserleri 4, Sosyal İnsan Yayınları, İstanbul, Mart 2007 .
• _______________; Siyasetimiz, Bütün Eserleri 43, Sosyal İnsan Yayınları, İstanbul, Mart 2011.
• Küçük, Yalçın ; Türkiye Üzerine Tezler, 1908-1998, C.1, Tekin Yayınevi, 5. Basım, 1989.
• Mumcu, Uğur; Aybar ile Söyleşi Sosyalizm ve Bağımsızlık, Tekin Yayınevi, 10. Baskı, İstanbul, 1994.
• Sayılgan, Aclan; Türkiye’de Sol Hareketler (1871-1972), Hareket Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, Haziran 1972.
• _____________ ; Soldaki Bitmeyen Kavga, Ayşe Yayınları, Ankara 1970. Sertel, Sabiha ; Roman Gibi, Belge Yayınları, İkinci Baskı, 1987.
• Sertel, Yıldız ; Annem Sabiha Sertel Kimdi, Neler Yazdı, Belge Yayınları, 3. Baskı, Ocak 2001.
• ___________; Babam Gazeteci Zekeriya Sertel, Susmayan Adam, Cumhuriyet Kitapları, Ekim 2002.
• ___________; Nazım Hikmet ve Serteller İdeolojileri, Yaşamlarında Bilinmeyenler, Everest Yayınevi, 1.Baskı, Kasım 2008. Sertel, Zekeriya ; Hatırladıklarım, Gözlem Yayınları, Üçüncü Baskı, İstanbul, Mart 1977.
• Shirer, William L.; Nazi İmparatorluğu, Çöküş, Birinci Baskı, Kasım 1979. Timur, Taner ; Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İmge Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, Mart 2003.
• Toker, Metin ; Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, 1944- 1973, Bilgi Yayınevi, 3. Baskı,1990.
• Tufan, Tarkan ; Hikmet Kıvılcımlı, Hayatı ve Eserleri, Nokta Kitap Yayınları, 2. Baskı, Temmuz 2012.
• Tunçay, Mete ; Türkiye’de Sol Akımlar-1 (1908-1925), BDS Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, Ağustos 2000.
• ___________ ; Türkiye’de Sol Akımlar-II (1925-1936), BDS Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Ekim 1992.
• ___________ ; Eleştirel Tarih Yazıları, Liberte Yayıncılık, 2. Baskı, Nisan 2006. Yalman, Ahmet Emin; Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C.2., Rey Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 1970.
• Yeşil, Ahmet; Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş, Kültür Bakanlığı Yayınları, İkinci Baskı, 2001.
• Yetkin, Çetin ; Karşıdevrim 1945-1950, Yeniden Anadolu Ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, 7.Baskı, Eylül 2009.
• 4-MAKALELER:
• Adil, Esat; “Korporasyonculara Dikkat” Gün Dergisi, 21 Eylül 1946 , Sayı.23 ------------; “Her Şey, Milletin Varlık ve Refahına Bağlıdır”, Gün Dergisi, 14 Aralık 1946 , Sayı. 30
• Atılgan, Gökhan; “Behice Boran”, Sol, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8, içinde, İletişim Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2007
• Belge, Murat ;“Türkiye’de Sosyalizm Tarihinin Ana Çizgileri”, Sol, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8, içinde, İletişim Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2007
• Doğan, M.Görkem - Çetinkaya,Y.Doğan ;“TKP’nin Sosyalizmi”, Sol, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8, İletişim Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2007.
• Ekinci, Necdet ; “İnönü Dönemi ve II.Dünya Savaşı Yılları”, Türkler Ansiklopedisi, C.16, (Ed.) H.Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.