FRANSIZ BELGELERİNDE SON HALİFE ABDÜLMECİD VE TÜRKİYE’DE HİLAFETİN KALDIRILMASI

Yıl 2017, Cilt: 16 Sayı: 61, - , 17.09.2017

İdris Yücel

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000486

Cited By: 4

Öz

Türkiye’de önce 1922 yılında saltanatın ve çok geçmeden 1924 Mart’ında da

halifeliğin kaldırılması yakın dönem Türk tarihinin kuşkusuz en önemli kırılma

noktaları arasında yer alır. Son halife Abdülmecid’in hilafeti, yalnızca iç

kamuoyunu değil, aynı zamanda Hint Müslümanlarından, Arap Yarımadası, Tunus

ve Fas’a kadar uzanan geniş İslam coğrafyasını ve bu topraklara hükmeden

emperyal güçleri çok yakından ilgilendiriyordu. Kuzey Afrika ve Suriye/Lübnan

sahasında Müslüman kolonileri bulunan Fransızlar, İstanbul’daki Fransız Yüksek

Komiserliği marifetiyle Vahdeddin’in yurdu terk etmesi ve Abdülmecid’in halife

seçilmesini titizlikle takip etmekteydi. Fransız dil ve kültürüne aşinalığı nedeniyle

frankofon olarak tanımlanan Halife Abdülmecid, ilk etapta Fransız çıkarları

açısından son derece olumlu algılanırken, ilerleyen süreçte Türklerle olan güçlü

bağları dolayısıyla Suriye halkı üzerinde sahip olacağı muhtemel nüfuz nedeniyle

kuşkuyla karşılanmaya başlandı. Çalışma, Fransız arşiv belgeleri üzerinden

Abdülmecid’in halifeliğini ve Türkiye’de hilafetin kaldırılmasını Fransız

perspektifinden değerlendirmeyi amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Abdülmecid, Halife, Fransa, Türkiye, Maurice Pelle, Vahdeddin

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşivler
• İngiliz Ulusal Arşivleri (National Archives of the UK)
• Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivi (Les archives diplomatiques du Ministère des Affaires Étrangères à La Courneuve (MAÉ)
• Resmi Yayınlar
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları
• Kitaplar
• Akgün, Seçil Karal, Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik, İstanbul, 2006.
• Bardakçı, Murat, Şahbaba, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara, 1991
• Kandemir, Feridun, Kendi Ağzından Rıza Tevfik, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1943.
• Kılınçkaya, M. Derviş, Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu, ATAM Yay., Ankara, 2015.
• Kutay, Cemal, Tarihte Türkler, Araplar ve Hilafetin Kaldırılması, Aksoy Yay., İstanbul, 1998.
• Öke, Mim Kemal, Hilafet Hareketleri, İrfan Yay., İstanbul, 2005.
• Özcan, Azmi, Panislamism, Indian Muslims, the Ottomans and Britain, Brill, Leiden, 1997.
• Satan, Ali, Son Halife Abdülmecid Efendi, Yazıgen Yay., İstanbul, 2016.
• Şimşir, Bilal, Dış Basında Laik Cumhuriyetin Doğuşu, Bilgi Yay, Ankara, 1999.
• Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik Hayatı Eserleri, Kültür ve Turizm Bak. Yay., İstanbul, 1986.
• Uluğ, Naşit Hakkı, Halifeliğin Sonu, İş Bankası Yay., İstanbul, 1975.
• Yavuz, Bige, Türk Fransız İlişkileri, TTK, Ankara, 1994.
• Makaleler
• Armaoğlu, Fahir, “Hilafetin Dış Cephesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 14, S. 41, 1998, s. 347-358.
• Aytepe, Oğuz, “Yeni Belgelerin Işığında Halifeliğin Kaldırılması ve Hanedan Üyelerinin Yurtdışına Çıkarılmaları” Atatürk Yolu Dergisi, C. 8 S.29, 2002, s. 15-29.
• Süreli Yayınlar
• Dundee Courier
• Northern Whig
• The Scotsman
• Yorkshire Post and Leeds Intelligencer