CUMHURİYET’E GEÇİŞTE ANKARA’DA EĞİTİMSEL GELİŞMELER

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 62, - , 15.03.2018

Hamiyet Sezer Feyzioğlu

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000499

Öz

Bu çalışmada Tanzimat’tan Cumhuriyet dönemine kadar Ankara’da eğitimsel

gelişmeler analiz edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğunda Tanzimat ile birlikte devletin

idari açıdan yeniden teşkilatlanması ve eğitim kurumlarının değişimi başlamıştır.

Yönetsel açıdan merkezileşmeye ek olarak Tanzimat reformları ile eğitim politikaları

ve anlayışı da değişmiştir. İstanbul’da başlayan bu değişimler daha sonra taşraya da

ulaşmıştır. Bu reform politikaları Ankara’da da etkisini göstermiş, sosyo-ekonomik

değişikliklere yol açmıştır. Bununla birlikte, Tanzimat reformları Ankara’daki yerel

yapıyı çok fazla etkilememiş Tanzimat sonrası ortaya çıkan eğitim kurumları

Ankara’yı da eğitimsel açıdan etkilemiş ve Ankara’da batılı tarzda okullar faaliyete

geçmiştir. Çalışmada Tanzimat sonrasında Ankara’daki eğitimin evrimi ve dönüşümü

istatistikler, yıllıklar ve arşiv dokümanlarına dayanarak analiz edilmiş ve

Cumhuriyet’e nasıl bir miras bırakıldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Sayısal veriler ve

kurumsal değişiklikler, Tanzimat sonrasındaki değişimlerin geç de olsa Ankara’ya

ulaştığını ve Ankara’daki eğitimin batılı tarzda örgütlendiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, eğitim, Tanzimat, reform, batılılaşma

Kaynakça

• Kaynaklar
• Arşivler
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA-Babıali Evrak Odası, Fon Numarası: BEO Dosya No: 4122 Gömlek No. 309144 T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA- Fon No-BEO-, Dosya No: 569/ Gömlek: 42609.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA-Fon No: BEO-, Dosya No: 3316 Gömlek: 248650. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA-Fon No-BEO- Dosya No: 4615 / Gömlek: 346112. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA-Dahiliye Nezareti Mektubi: Fon No: DH.MKT. Dosya No: 993 Gömlek: 62.T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA-Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye Dairesi Fon No: DH.UMVM Dosya No: 16 Gömlek: 55. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA-Maarif Mektubi:, Dosya no: MF.MKT. Fon No:152 Dosya No: 49 T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ankara.
• Resmi Yayınlar
• Darülmuallimin ve Darülmuallimat Talimatnamesi, 1332 İstanbul: Mataa-i Amire. Ankara Vilayet Salnamesi, Matba-i Amire, 1325 İstanbul.
• 1329–1330 (1915) Senesine Mahsus Maarif-i Umumiye Nezareti İstanbul, Matbaai Amire İhsaiyat Mecmuasıdır 1334.
• 1339-1340 (1925) Senesine Mahsus Maarif-i Umumiye Vekaleti İhsaiyat Mecmuası, Maarif Vekaleti Yayınları (İhsaiyat Mecmuası 1341), İstanbul, Matbaa-i Amire,
• Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (1286), 1869, İstanbul Matbaa-i Amire.
• Mahmut Cevat bin eş-Şeyh Nafi., (1338) (1922). Maarif-i Umumiye Nezareti tarihçe-i teşkilât ve icraatı. İstanbul, Matbaa-yı Âmire.
• Liselerin Tanzim ve İdârelerine ve Tedrisatına Müteallik Talimat (1910) İstanbul, Matbaa-i Amire.
• Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye. -- İstanbul: Matbaa-i Amire, 1316/1898 - 1317/1899, 1318/1900, 1319/1901, 1321/1903 tarihli sayılar (ISAM Veri Tabanından Yararlanılmıştır).
• Mekâtib-i Sultânîye Talimatnamesi 1329 (1911) İstanbul, Matbaa-i Amire.
• Tedrisatı Ziraiye Nizamnâmesi, 21 Safer 1330, 28 Kanuni-Sani 1327 (10 Şubat 1912), “Ziraat ve Baytar Enstitüleriyle Âli Mektepler Tesisi Hakkında Kanun”, Düstur, 3. Tertib, c. 8, 1.b., 1927, s.1687.
• Kitaplar
• Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul: Eren Yayınları 1993.
• Alkan, Mehmet Ö.Tanminat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, tarihi istatistikler Dizisi, (Haz. M.Ö. Alkan) C.VI, Ankara Kasım 2000.
• Ömer Lütfi Barkan, İstanbul vakıfları tahrîr defteri: 953 (1546) Târîhli (Vol. 61). İstanbul: Baha Matbaası. 1970.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Dönemi’nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara,1997.
• Çağatay, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997, s. 71-72
• Ergin, Osman, Türkiye Maârif Tarihi, İstanbul, C. I-II, Eser Matbaası, 1977.
• Galanti, Avram, Ankara tarihi I-II,(2. baskı). Ankara: Çağlar Yayınları. 2005.
• Güven, İsmail, Türk Eğitim Tarihi, Ankara:PEGEMA, 2014.
• Koç, Bekir, (2014). Osmanlı Kent Yıllıklarında Ankara, Salname-i Vilayet-i Ankara, Def’a 13, sene 1318, (haz. Bekir Koç). Ankara, Ankara Sanayi Odası yay., 2014.
• Koçer, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu, Ankara, Uzman Yayınları, 1987.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara:TTK Basımevi, 1991.
• Ongan, Halil, Ankara’nın 1 Numaralı Şer’iye Sicili, Ankara: TTK Yayınları.1958
• Ongan, Halil, Ankara’nının 2 Numaralı Şer’iye Sicili, Ankara: TTK Yayınları. 1974.
• Özdemir, Rıfat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, (Fiziki, Demografik, İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, 1785-1840), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Öztürk, Cemil. . Türkiye’de dünden bugüne öğretmen yetiştiren kurumlar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. 2005.
• Parlatır, İsmail , Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara, Yargı Yay., 2009.
• Somel, S. Akşin, The modernization of public education in the Ottoman Empire, 1839-1908: Islamization, autocracy, and discipline (Vol. 22). Brill.2001.
• Taş, Hülya, XVII.Yüzyılda Ankara, TÜSOKTAR Türkiye’nin Sosyal ve Kültürel Tarihi Projesi, XXVII Dizi, Sayı 9, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2006.
• Tüccarzade İbrahim Hilmi, Memalik-i Osmaniye Cep Atlası, Kütüphane-i İslam ve Askeri, 1323.
• Türkiye Ziraat Tarihine Bir Bakış, (1938)., I. Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, İstanbul, 1938. Devlet Basımevi.
• Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara, MEB Yayınları, 1964.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı İmparatorluğunun İlmiye Teşkilâtı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1965.
• Ünal, Uğur. II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907). Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Yücel, Hasan Ali, Türkiye’de Ortaöğretim, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1964.
• Makaleler
• Çadırcı, Musa. “1830 Genel Sayımına Göre Ankara Şehir Merkezi Nüfusu Üzerinde Bir Araştırma”, Osmanlı Araştırmaları, 1980, Sayı 1.
• Ergenç, Özer. (1980). “XVII.Yüzyılın Başlarında Ankara’nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, The Journal of Ottoman Studies I, 1980.
• Keskin, Özkan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Ziraat Eğitiminin Yaygınlaşması: Ankara Numune Tarlası ve Çoban Mektebi, OTAM, 28 /Güz 2010, ss.87-106.
• Özcan, Abdulkadir. (1992). “Tanzimat Döneminde Öğretmen Yetiştirme Meselesi”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara, 1992, s. 456-461.
• Sâtı, “Meşrutiyet’ten Sonra Maarif Tarihi”, Muallim, II/19, İstanbul, 1334, s. 654- 665.
• Shaw, Stanford. J. (1968). Some Aspects of the aims and achievements of the nineteenth-century Ottoman reformers. Beginnings of Modernization in the Middle East, 1968.
• Süreli Yayınlar
• Ankara Vilayet Gazetesi No: 977 (6 Haziran 1894).
• Tezler
• Akyüz, Jülide, Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde XVIII.Yüzyılda Ankara (Şer’iye Sicillerinin Sayısal ve Muhteva Analizi Denemesi), (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2003.
• Ergenç, Ö. (1973). “1580-1596 Yılları Arasında Ankara ve Konya Şehirlerinin Mukayeseli İncelenmesi Yoluyla Osmanlı Şehirlerinin Kurumları ve Sosyo- Ekonomik Yapısı Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi, Yeniçağ Tarihi Kürsüsü, Ankara. 1973.
• Ansiklopediler ve Sözlükler
• TDV. İslam Ansiklopedisi, İdadi Maddesi (Haz. Cemil Öztürk) Cilt 21, s. 475.
• Pakalın, M.Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, 1983.
• İnternet Kaynakları
• Fotograflar:
• Ankara’da bir ibtidai mektebi: Kaynak: (1. Fotoğraf http://yavuziscen.blogspot. com.tr/p/eski-ankara-fotograflar-6.html, 5.5.2017 tarihinde alınmıştır).
• Ulus'ta Kardeşler Sokak'ta bulunan Aziz Clement Fransız Koleji (1916 yangını öncesi) Kaynak (http://yavuziscen.blogspot.com.tr/p/eski-ankara-fotograflar-6.html, 5.5.2017 tarihinde alınmıştır).
• Ankara Darü'l-muallimin (Erkek öğretmen Okulu binası 1947 yılında yanmıştır). Kaynak: (Kaynak: Melek-yildizturan-arkeolog-anadolu-medeniyetleri-muzesi.html “Başkent’in doğuşu Ankara sunusundan alınmıştır).
• Ankara Erkek Lisesi (Kaynak: Melek-yildizturan-arkeolog-anadolu-medeniyetlerimuzesi. html “Başkent’in doğuşu Ankara sunusundan alınmıştır).
• Ankara Mekteb-i Sanayisi Kaynak: Melek-yildizturan-arkeolog-anadolumedeniyetleri- muzesi.html “Başkent’in doğuşu Ankara sunusundan alınmıştır