BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA ANADOLU’DA “AMERİKAN MANDASI” MESELESİ VE AMERİKAN KAMUOYUNA ETKİLERİ

Yıl 2019, Sayı: 64, 267 - 312, 14.06.2019

Ceyhun Öğreten

Öz

Birinci Dünya Savaşından sonra Almanya ve Osmanlı İmparatorluğundan ayrılan milletlere, Milletler Cemiyeti Sözleşmesi kapsamında uygulanması planlanan manda statüsü Anadolu’da Amerika Birleşik Devletleri’ne verilmesi planlanmıştır. Bu kapsamda, Paris Barış Konferansı ile Başkan Wilson tarafından görevlendirilen Heyetler, Anadolu'da araştırmalarda bulunmuştur. Barış görüşmelerinin başından beri Anadolu'da uygulanması planlanan manda statüsüne karşı olan Amerikan kamuoyu, Kongreyi de etkileyerek manda tasarısının reddedilmesine katkıda bulunmuştur. Bu makalede, Amerikan kamuoyunun “Türk Sorunu” ve “Türk Barışı” olarak ele aldığı manda meselesine yönelik tartışmalar ele alınmıştır. Amerikan kamuoyu özelde Ermenistan üzerinden başlayan manda statüsü tartışmalarına bakış açısı ve konunun Anadolu’nun tamamı ve İstanbul mandası tasarısına nasıl dönüştüğü incelenecektir. Bu kapsamda, dönemin Amerikan basını, iktidar ve muhalefetin meseleye yaklaşımları ve ayrıca Amerika-Müttefik ilişkilerinin tahlil edilmesi planlanmaktadır. Amerikan Dış ilişkileri belgeleri (The Foreign Relations of the United States (FRUS), Amerikan süreli yayınları, dönemin bürokrat ile siyasetçilerinin yazdığı eserler ve diğer telif-tetkik eserlerden istifade edilerek oluşturulan bu çalışmanın Milli Mücadele dönemi ve Türk dış politikası tarihi literatürüne katkı yapması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Amerika, Manda, Anadolu, Ermenistan, Kamuoyu

Kaynakça

• KAYNAKÇA 1. Resmi Yayın The Foreign Relations of the United States (FRUS), The Paris Peace Conference 1919, III, The Council of Ten Minutes of Meetinngs January 12 to
• February 14, 1919. FRUS, The Paris Peace Conference 1919, III, The Prelimanary Peace Confernece: Minutes of the Plenary Sessions, 1919. FRUS, The Paris Peace
• Conference 1919, IV, The Council of Ten: minutes of meetings February 15 to June 17, 1919. FRUS, The Paris Peace Conference 1919, V, The Council of Four: minutes of
• meetings March 20 to May 24, 1919. FRUS, Paris Peace Conference, 1920 V, The Secretary of State to the French Ambassador (Jusserand) 24 March 1920. FRUS, The
• Peace Conference Vol. XII, The American Section of the Interntional Commission on Mandates in Turkey (The King-Crane Commission), 1919. FRUS, 1920, Vol.III, Turkey.
• 2. Kitaplar Akşin, Sina, İç Savaş ve Sevr’de Ölüm, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2010, İstanbul, s. 105. Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam C.II., Remzi Kitabevi, İstanbul,
• 2014. Ayışığı, Metin, Kurtuluş Savaşı Sırasında Türkiye’ye Gelen Amerikan Heyetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2004. Baker R. S., ve Dodd, W. E., Woodrow Wilson,
• War and Peace: Presidential Messages, Public Papers, V.II, New York, 1927. Bulut, Sedef, “Paris Barış Konferansı”, E.Semih Yalçın (Ed.) Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk
• İlkeleri, (159-166) Berikan Yayınevi, Akara, 2011. Churchill, Winston, The World Crisis the Aftermath, Thornton Butterworth Limited, London, 1929. De Novo, John A.,
• American İnterests and Policies in The Middle East (19001939), University of Minnesota Press, Minnesota, 1963, s.118. Dillion, E.J., The Inside Story of The Peace
• Conference, Harper and Brothers Publishers, New York, 1920. Erol, Mine, Türkiye’de Amerikan Mandası Meselesi 1919-1920, İleri Basımevi, Giresun, 1972.
• Evans, Laurance, Türkiye’nin Parçalanması ve ABD Politikası (1914-1924), Örgün Yayınevi, İstanbul, 2004. Gelvin, James L., Modern Orta Doğu Tarihi 1453-2015, Timaş
• Yayınları, İstanbul, 2016. Harbord, Maj. Gen. James G., Conditions in the Near East. Report of the American Military Mission to Armenia, Government Prıntıng Offıce,
• Washington, 1920, Doc.No 266. Helmreich, Paul. C., Sevr Entrikaları- Büyük Güçler Maşalar, Gizli Anlaşmalar ve Türkiye’nin Taksimi, Sabah Kitapları, İstanbul, 1996.
• Hoover, Herbert, The Ordeal of Woodrow Wilson, New York, 1961. Howard, Harry N., The Partition of Turkey, A Diplomatic History 1913-1923, New York, 1966. Kansu,
• Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber C.II., Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988. Kasalak, Kadir,
• Milli Mücadele’de Manda ve Himaye Meselesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara, Köse, İsmail, Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’ün Rolü,
• Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2016. Kutay, Cemal, Türk Milli Mücadelesinde Amerika, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1979. Lansing, Robert, The Peace Negotiations
• Personal Narrative, Houghton Mifflin Company, New York, 1921. MacMillian, Margaret, Paris 1919, Dünyayı Değiştiren Altı Ayın Hikayesi, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2004.
• Moseley, George Van Horn, Mandatory Over Armenıa Report, Made to Maj.Gen.James G. Harbord, United States Army, Chief of The American Military Mission, On The
• Military Problem of a Mandatory Over Armenia, Government Prıntıng Offıce Washıngton, 1920. Nevins, Allan ve Commager, Henry Steele, Amerika Birleşik Devletleri
• Tarihi, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2015. Olcay, Osman, Sevres Andlaşmasına Doğru, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 455, Ankara, 1981.
• Patridge, Eric, A Dictionary of Catch Phrases, American and Brıtısh From The Sixteen Century To The Present Day, Scarborough House, Maryland, 1992. Pazarcı,
• Hüseyin, Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi, Ankara, 2011. Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, Burçak Yayınevi, İstanbul, 1968.
• Şimşir, Bilal N., Lozan Günlüğü, Bilgi yayınevi, Ankara, 2014. Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar C.III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991.
• Temperley, H.W.V., A History of the Peace Conference of Paris, Institute of International Affairs, London, 1920. Thompson, C.T., The Peace Conference Day By Day
• Bertano’s Publishers, New York, 1920. Tolon, Ahmet Hurşit, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Anlaşmaları ve Sevr’e Giden Yol, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek
• Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2004. Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, C.II Mütareke Dönemi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, C.III İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015. Turan, Şerafettin, Türk
• Devrim Tarihi II ‘Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne’, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2012. _____________,Türk İstiklal Harbi II.Cilt Batı Cephesi I.Kısım, Genelkurmay
• Basımevi, Ankara, 1994. _____________,Türk İstiklal Harbi II. Cilt Batı Cephesi II. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1965. _____________,Türkçe Sözlük, Türk Dil
• Kurumu Yayınları, Ankara, 2011. 3. Süreli Yayınlar Albequerque Morning Journal Carson City Daily Appeal Cheyenne Record El Paso Herald Grand Forks Herald Great
• Falls Daily Tribune Harrisburg Telegraph New-York Tribune Norwich Bulletin The Arizona Republican The Barre Daily Times The Bisbee Daily Review The Bridgeport
• Times and Evening Farmer The Capital Journal The Charlevoix County Herald The Chattanooga News
• The Daily Gate City and Constitution-Democrat The Evening Star The Maysville Public Ledger The New York Times The Omaha Daily Bee The Omaha Sunday Bee The
• Owosso Times The Richmond Palladium and Sun-Telegram The Richmond Times-Dispatch The Sun The Sunday Star The Sun and The New York Herald The Topeka
• State Journal The Topeka Daily State Journal The Tulsa Star The Washington Herald The Washington Times The Wheeling Intelligencer Tonopah Daily Bonanza 4.
• İnternet Kaynakları legal-dictionary.thefreedictionary.com www.britannica.com