ATATÜRK DÖNEMİ LAİKLİK UYGULAMALARI VE AMERİKA

Yıl 2019, Sayı: 65, 57 - 82, 20.11.2019

Esma Torun Çelik

Öz

19.yüzyılın başlarından itibaren Amerikalıların, Osmanlı topraklarından ilk bilgi kaynakları misyonerlerdir. Bu nedenle Türklere karşı önyargılı olmuşlardır. Milli Mücadeleyi ilgi ile izleyen Amerikan Hükümeti, savaş öncesi durum göz önüne alındığında Türklere karşı daha ılımlı bir tutum içine girmiştir. Türkiye'de Saltanatın kaldırılmasıyla başlayan devrim süreci ve özellikle laiklik uygulamaları Amerikan yönetimi tarafından büyük ilgiyle izlenmiştir. Önce İstanbul'daki Yüksek Komiserlik ve daha sonra Büyükelçilik aracılığıyla laiklik yolunda atılan adımları çok yakından takip ederek, araştırmalar ve raporlar hazırlatıp dışişleri bakanlığına yollamışlardır. Geleneksel yıllık raporlarında din konusuna özel yer ayırmışlardır. Dönemin Amerikan Yüksek Komiseri ve Büyükelçileri Hilafetin kaldırılması, tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması, harf devrimi, din reformu, ibadeti Türkçeleştirmek, medreselerin kapatılması gibi yapılan uygulamaların detayları aktarılırken, Türk kamuoyunda nasıl değerlendirildiğine, resmi makamların görüşlerine ve basına yansımalarına yer vermişlerdir. Bu konular hakkında kendi yorumlarını da yazılarına eklemişlerdir. Amerikan basını da laiklik alanında yapılan devrimleri yakından takip ederek, kamuoyunu bilgilendirmiştir. Merak ve ilginin yanı sıra biraz da şaşkınlıkla devrimleri izlemişlerdir. Bu değişimlere eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmışlardır. Türkiye’de çağdaşlaşma yolunda yapılan bu devrimleri çoğu kere de takdirle karşılamışlardır. Türkiye’nin bu değişimi pek çok Amerikalının Türkiye hakkındaki ön yargılarının kırılmasında etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Laiklik, Amerika, Türkiye, din, Amerikan büyükelçisi, İslam, din reformu, Atatürk

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri NARA (National Archives) M353, Roll 49, File 867.404/57 M 353, Roll 49, 867.404/189 M 353, Roll 49, 867.404/179 M.353, Roll 49,867.404/176 M 1224, Roll
• 10, 867.404/199 M1224, Roll 10, 867.404/199 M1224, Roll 10, 867.404/207 M353, Roll 49, 867.404/180 M 353, Roll 49, File. 867.404/162 M 353, Roll, 49, 867.404/81
• M.353, Roll 49, Letter 1-8-58 M353, Roll, 49, 867.404/81 Papers Relating to the Foreign Relations of the United States (FRUS) 1928 Volume III
• Süreli Yayınlar Capital Journal Chicago Daily Tribune Great Falls Tribune The New York Times The New York Tribune The Washington Post
• The Columbia Evening Missourian The New York Herald The Seattle Star
• Kitaplar Akgün, Seçil, Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik 1924-28, Turhan Kitabevi, Ankara, 1985. Bulut, Semih, Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri, Atatürk Araştırma
• Merkezi, Ankara, 2010. General Sherrill, Üç Adam Kemal Atatürk Roosevelt Mussolini, çev.Cemal Bükermen, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1938 . Gotthard Jaeske, Yeni
• Türkiye’de İslȃmlık, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972. Grew, Joseph C, Atatürk ve İnönü (Bir Amerikan Elçisinin Hatıraları), çev. Muzaffer Aşkın, Kitapçılık Ticaret, İstanbul,
• 1966. _____________, Turbulent Era, The Ribersibes Press, Cambridge,1959. Köse, İsmail, Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’un Rolü
• (1919-1927), TTK Yayınları, Ankara, 2016. McCarthy, Justin, Amerika’daki Türk İmgesi, çev. Zeynep Enez, T&K Yayınları, İstanbul, 2015. Morgenthau, Henry, Büyükelçi
• Morgenthau’nun Öyküsü, çev. Attila Tuygan, Belge Yayınları, İstanbul, 2017, 2. B. Osman Ulugay, Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, Yelken Yayınları, İstanbul,
• 1974. Sherill Charles H, Gazi Mustafa Kemal Nezdinde Bir Yıllık Elçilik, çev. Ahmet Ekrem, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1934. Turan, Şerafettin, Türk Devrim
• Tarihi 3. Kitap (Birinci Bölüm), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1997.
• Makaleler Fahir Armaoğlu, “Atatürk Dönemi’nde Türk-Amerikan İlişkileri,” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.38, C.XIII, (Temmuz 1997), s.631-643. “Türkiye’deki
• Amerikan Okulları Krizi 1927-1928”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XIII, Sayı 37 (Mart 1997), 1-29. Şimşir, Bilal, “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve
• Ahmet Muhtar Bey’in Vaşington Büyükelçiliği (1920-1927), Belleten, S. 161-164, C.XLI, TTK Basımevi, Ankara, 1997, s. 277-341.