BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA FİLİSTİN-SURİYE CEPHESİ'NE İLİŞKİN BELGELER IŞIĞINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Sayı: 66, 63 - 90, 26.06.2020

Figen Atabey

Öz

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nı kaybetmesinin en önemli sebeplerinden birisi Filistin-Suriye Cephesi’nde uğradığı başarısızlıktır. Bu cephe, “Kanal Cephesi” adı ile açılmış, zamanla “Sina-Filistin-Suriye Cephesi” adını almıştır. 1915 Şubat ve 1916 Ağustos aylarında iki kez gerçekleştirilen Kanal Harekâtının mağlubiyetle sona ermesi, İngilizlerin Sina Yarımadası’na egemen olarak Filistin istikâmetinde ilerlemesine yol açmıştır. İngilizler, Mart ve Nisan 1917 aylarında gerçekleşen Birinci ve İkinci Gazze yenilgilerinin ardından aldıkları takviyelerle esaslı ve yoğun bir hazırlık dönemine girip, genel bir taarruza hazırlanmışlardır. Osmanlı Başkomutanlığı ise bu durumu iyi değerlendirmemiş, İngilizlere karşı bir kuvvet dengesi sağlanması için gereken tedbirleri zamanında almayı başaramamıştır. 11 Mart 1917’de kaybedilen Bağdat’ı kurtarma tartışmaları ile geçen dört aylık bir zaman dilimi, Filistin Cephesi’nin çökmesine sebep olmuştur. Zira, Bağdat’ı kurtarmak adına Halep civarında hazırlanan Alman Mareşal Falkenhayn komutasındaki Yıldırım Ordular Grubu, Sina-Filistin Cephesi’ne yetişinceye kadar Gazze ve Kudüs elden çıkmıştır. Bu durumda Osmanlı Devleti’nin Filistin ve Suriye topraklarının kaybedilmesinde Bağdat’ı kurtarmak adına Filistin Cephesi’nin ihmal edilmesinin önemi büyüktür. 1917 yılı sonbaharında Filistin üzerine başlayan İngiliz taarruzu, 19 Eylül 1918 tarihinde gerçekleşen Nablus Meydan Muharebesi ile son bulurken Osmanlı Devleti, Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı 30 Ekim 1918 tarihine kadar Amman’ı, Şam’ı, Beyrut’u ve Halep’i kaybetmiştir. Çalışma, 31 Ekim 1917 tarihinde İngiliz General Allenby komutasındaki Mısır Sefer Kuvvetlerinin Birüssebi-Gazze hattından kuzeye doğru ilerlemesi ile başlayan Üçüncü Gazze Muharebesi’nden Osmanlı Ordusunun Halep’in kuzeyine çekildiği tarih olan 26 Ekim 1918’e kadar yaşanan siyasi ve askerî olayları kapsamaktadır. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı’nın savaştığı son cephe olan Filistin-Suriye Cephesi’ni meydana geldiği koşullar içinde incelemeyi hedefleyen çalışmanın ana kaynağını Genelkurmay ATASE Arşivi ve İngiliz Ulusal Arşivi’nden temin edilen belgeler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Filistin-Suriye Cephesi, İngiltere, Nablus Meydan Muharebesi, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Altay, Fahrettin, 10 Yıl Savaş ve Sonrası (1912-1922), Eylem Yayınları, Ankara, 2008.
• Altay, Fahrettin, 1917 Kudüs Muharebesi, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, 1958.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya (Atatürk’ün Doğumundan Ölümüne Kadar), Pozitif Yayınları, İstanbul, 2006.
• Artuç, Nevzat, Cemal Paşa Askerî ve Siyasî Hayatı, TTK Yayını, Ankara, 2008.
• Aydın, Mithat, “Birinci Dünya Savaşı’nda Mısır, Suriye ve Filistin Cepheleri”, 100.Yılında Birinci Dünya Savaşı, Ümit Özdağ (Ed), Kripto Yayınları, Ankara, 2016.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, IV,1914-1918, C.III, Ks., TTK Yayını, Ankara, 1967.
• Belen, Fahri, 20.Yüzyılda Osmanlı Devleti, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2016.
• Çulcu, Murat, Erkân-ı Harp Binbaşısı Vecihi Beyin Anıları, Filistin Ricatı, Arba Yayınları, İstanbul, 1993.
• Erickson, Edward J., I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, Çev. Kerim Bağrıaçık, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2009.
• Erikan, Celal, Komutan Atatürk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
• Erkilet, Hüseyin Hüsnü Emir, Yıldırım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2002.
• Falls, Cyril, Military Operations in Egypt & Palestine from June 1917 to the End of the War, vol. II, H. M. Stationery Office, London, 1930.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, C. IV, Ks.2, Sina-Filistin Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara,1986.
• George, David Lloyd, War Memoirs of David Lloyd George, Vol. II, Odhams Press Limited, London 1938.
• Gilbert, V., The Romance of the Last Crusade, with Allenby to Jerusalem, D.Appleton Company, London,1923.
• Gordon, H.Pirie, A Brief Record of the Advance of the Egyptian Expeditionary Force: July 1917 to October 1918, His Majesty's Stationery Office, London, 1919.