1930 YILI SONLARINDA CUMHURİYET HALK FIRKASI TAŞRA TEŞKİLATI: HEYET RAPORLARI ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Sayı: 66, 123 - 152, 26.06.2020

Döndü Sena Göndürü

Öz

1930 yılında Cumhuriyet Tarihinin ikinci çok partili yaşama geçiş denemesi yaşanmıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkası güdümlü bir şekilde kurulmakla birlikte kısa sürede önemli bir başarı elde etmiş, kitlelerin yoğun ilgisi ile karşılaşmıştır. Bu ise Cumhuriyet Halk Fırkası teşkilatlarının beklemediği bir sonuçtur. İktidar partisi yönetimi, taşra teşkilatlarında Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın oluşturduğu sarsıntının giderilmesi, Serbest Fırka sonrası vilayetlerde durumun tetkik edilmesi amacıyla milletvekillerinden oluşacak heyetlerin gönderilmesine karar vermiştir. 26 heyet 46 il için görevlendirilmiştir. Heyetler 1930 yılı sonu 1931 başlarında görev yapmışlardır. Cumhuriyet Halk Fırkası taşra teşkilatı için görevlendirilen heyetler, Parti Genel Sekreterliğine gözlem ve çalışmalarını içeren raporlar göndermişlerdir. Söz konusu raporlarda Cumhuriyet Halk Fırkası’nın taşra teşkilatında hem örgütlenme hem de örgütlerin işleyişi konusunda önemli sorunların var olduğu ortaya konmuştur. Halkın ve hatta parti mensuplarının parti ilkelerini ve rejimi henüz benimseyemediği de dile getirilmektedir. Raporlarda parti teşkilatının güçlendirilmesi için de pek çok öneriye yer verilmiştir. Bu önerileri yeni nizamnamenin oluşturulmasında ve parti yönetiminde yapılacak değişimlerde büyük ölçüde etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

1931, CumhuriyetHalk Fırkası, Halkevleri, Propaganda, Taşra Teşkilatı, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Türk Ocakları

Kaynakça

• Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Belge 535, Cilt:4, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1991.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1997.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam (1922-1938), Cilt:3, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2011.
• Başar, Ahmet Hamdi, Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, Ankara İktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi, Ankara, 1981.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, TBMM Matbaası, Ankara 1927.
• İlkin, Selim - Tekeli, İlhan, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nda Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ Yayınları, Ankara, 1977.
• Kabasakal, Mehmet, Türkiye’de Siyasal Parti Örgütlenmesi (1908-1960), Tekin Yayınevi, İstanbul, 1991.
• Koçak, Cemil, Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
• Okyar, Fethi, Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Kapatıldı, İstanbul, 1987.
• Pınar, Mehmet, Cumhuriyet Döneminde Mersin ve İçel’de Siyasi Hayat (1923-1950), Hiper Yayın, İstanbul, 2018.
• Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
• Uran, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), İş Bankası Yayınları, İstanbul 2008.
• Weiker,Walter F., Political Tutelage and Democracy in Turkey Free Party and Its Aftermath, Leiden Brill, 1973.