OSMANLI DEVLETİ’NDE ORMANCILIK EĞİTİMİNİN DEĞİŞEN BOYUTLARI VE ORMAN AMELİYAT MEKTEPLERİ

Yıl 2021, Sayı: 69, 1 - 24, 25.11.2021

Ümüt Akagündüz , Ahmet Nizamoğlu

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1028272

Cited By: 2

Öz

Bu araştırmanın amacı, Osmanlı Devleti’nde ormancılık eğitiminin değişen boyutlarını “Orman Ameliyat Mektepleri”nin gelişim seyrinden hareketle açığa çıkartabilmektir. Modernleşme sürecinde eğitim-öğretim faaliyetlerinin her alanında yaşanan dönüşüm mesleki ve teknik eğitim politikalarına da yansımıştır. Ziraat başta olmak üzere üretim kapasitesini arttırmaya yönelik atılan adımların yarattığı yetişmiş insan potansiyeli eksikliği orman politikaları için de geçerli olmuştur. 1858 tarihli Arazi Kanunnamesinin ormanlar konusundaki yetersizliği 1870’te yürürlüğe giren Orman Nizamnamesi’ne kapı aralamıştır. Orman ve ormancılığa yaklaşımın değişen boyutları doğal olarak ormancılık eğitimini de gündeme taşımıştır. Louis Tassy, Alexandre Stheme, Charles Simon, Hermann Veith, Hoca Ali Rıza Efendi, Dr. Bauer gibi isimlerin çabaları, 1857-1920 yılları arasında ormancılık eğitimine yön vermiştir. II. Meşrutiyet yıllarına yansıyan uygulamalı eğitim tartışmaları ormancılık eğitimini de kapsamıştır. Bu çerçevede 1915-1920 yılları arasında Hendek, Islahiye, Adapazarı ve Beykoz’da “Orman Ameliyat Mektepleri” açılmıştır. Tarama modeli ile doküman analizi kullanılarak gerçekleştirilen bu makalede arşiv belgelerinden, süreli yayınlardan, zabıt ceridelerden ve literatür taraması gerçekleştirildikten sonra tespit edilen eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, Çevre, Orman, Osmanlı Devleti, Uygulamalı Eğitim

CHANGING DIMENSIONS OF FORESTRY EDUCATION IN THE OTTOMAN EMPIRE AND FOREST SURGERY SCHOOLS

Öz

The aim of this research is to reveal the changing dimensions of forestry education in the Ottoman Empire based on the course of "Forest Surgery Schools.” The transformation in all areas of educational activities during the modernization process has also been reflected in the policies of vocational and technical education. The lack of skilled labor potential created by the steps taken to increase production capacity, especially in agriculture, has also manifested itself in forest policies. The inadequacy of the Land Law of 1858 on forests opened the path to the Forest Regulation, which came into force in 1870. The changing dimensions of the perception towards forests and forestry have naturally brought forestry education to the agenda. Efforts of names such as Louis Tassy, Alexandre Stheme, Charles Simon, Hermann Veith, Hoca Ali Rıza Efendi, Dr Bauer, paved the way for forestry education between 1857-1920. Discussions on applied education reflected in the Second Constitutional Era also covered forestry education as well. In this context, "Forest Surgery Schools" were opened in Hendek, Islahiye, Adapazarı and Beykoz between 1915-1920. Archival documents, periodicals, parliamentary minutes and works determined in literature review were used in this article which was conducted by using scanning model and document analysis.

Anahtar Kelimeler

Second Constiutional Era, Environment, Forest, Ottoman Empire, Applied Education

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• “Orman Mektebi Âlisi Mecmuası”, 1, (1 Ağustos 1333/1 Ağustos 1917).
• A. Ferid. “Ağaçları Sevelim”, Yeni Fikir, 4 (15 Mart 1327/28 Mart 1911): 104-109.
• A. Ferid. “Ormancılık”, Yeni Fikir, 5 (15 Nisan 1328/28 Nisan 1912): 133-136.
• Ahmet Tevfik. “Ormanlar İçin”, Yeni Mektep, 5 (Eylül 1327/Ekim 1911): 139-140.
• Akalın, Mehmet, Çevre Etiği-Çevreye Felsefi Yönelimler, İstanbul: İksad Yayınları, 2019.
• Akyıldız, Ali. Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul: Eren Yayıncılık, 1993.
• Alabaş, Ramazan, “Environmental Topics and Environmental Ethics in Primary School Humanities and Social Sciences Education During the Late Ottoman Period (1913-1918)”, International Electronic Journal of Environmental Education, 9/2 2019: 120-141.
• Ali Kemal. “Türkiye’de Orman Ameliyat Mektepleri”, Orman ve Av, 57 (1934): 6-9.
• Ali Kemal. “Türkiye’de Orman Ameliyat Mektepleri”, Orman ve Av, 58 (1934): 17-19.
• Arıkan, Rauf. Araştırma Yöntem ve Teknikleri, Ankara: Nobel Yayınları, 2013.
• Atam, Şenay, Ümmügülsüm Candeğer. “Osmanlı Devleti’nde Kız Islahhanesi ve Kız Sanayi Mektepleri” Türklerde Kadın, Ed. Alpaslan Demir, Tuba Tombuloğlu, Oğuz Polatel, Konya: Kömen Yayınları, 2020.
• Aydın, Selvinaz, Ülkü Özdemir. Geçmişten Günümüze Fotoğraflarla Mesleki ve Teknik Eğitim, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 2019.
• Batmaz, Eftal Şükrü, Bekir Koç, İsmail Çetinkaya. Osmanlı Ormancılığı ile İlgili Belgeler, Cilt I, Ankara: Orman Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Baylı, Gülnaz Gezer. Türkiye’de İstihdam Edilen Fransız Uzmanlar ve Türk Modernleşmesine Katkıları, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2014.
• Berg, Bruce L., Howard Lune, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Çev. Hasan Aydın, Konya: Eğitim Yayınevi, 2015.
• Birben, Üstüner. “Cibâl-i Mübâha”, II. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, 19-21 Şubat 2009: 395-404.
• Birden, "Çevre Etiğinde Bireyin Ahlaki Sorumluluğuna Kısa Bir Bakış", Türkiye Bioetik Dergisi, 3/1 (2016): 4-14.
• Bozkurt, Nejat. 20. Yüzyıl Düşünce Akımlar: Yorumlar ve Eleştiriler, İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 2004.
• Cevizliler, Erkan. “Erzurum Polis Mektebi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44 (2010): 227-246.
• Çağır, Mine, İbrahim Caner Türk. “1869 Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri”, Avrasya Sosyal ve Ekonomik Araştırmaları Dergisi, 4/11 (2017): 62-75.
• Çeçen, Kazım. “Hendese-i Mülkiyye Mektebi”, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 17 (1998): 208-209.
• Çeşme, Volkan. Halkalı Ziraat Mektebi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Diker, Mazhar. Türkiye’de Ormancılık Dün-Bugün-Yarın, Ankara: Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1947.
• Dursun, Selçuk. Forest and the State: History of Forestry and Forest Administration in the Ottoman Empire, Doktora Tezi, Sabancı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Düstur, “Orman Ameliyat Mektepleri Nizamnamesi”, Tertip.2, Cilt.5, 8 Mayıs 1329/ 15 Mayıs 1913, 410-414.
• Elçin, Gökhan. “Türkiye’de İlk Orman Okulun Kurucusu Louis Tassy, Hayatı ve Eserleri”, Orman Fakültesi Dergisi, 16/2 (1966): 131-135.
• Eraslan, İsmail. Türkiye’de Ormancılık Öğretim ve Eğitim Kurumlarının Tarihsel Gelişimi, İstanbul: Ormancılık Eğitim ve Kültür Vakfı, 1989.
• Erdoğan, Ayşenur. Hamidiye Ticaret Mektebi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi, C. 3-4, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Ergin, Osman. İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısıyla Türkiye Maarif Tarihi, Cilt 1–2, İstanbul: Eser Kültür, 1977.
• Ergün, Mustafa. II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, Ankara: Ocak Yayınları, 1996.
• Fındley, Carter Vaughn. “Sir James William Redhouse”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 14 (2007): 523.
• Gümüş, Cantürk. “Osmanlıdan Günümüze Ormancılık Politikalarının Ormancılık Örgütlenmesi Üzerine Etkileri ve Güncel Sorunlar”, II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 22-24 Ekim 2014: 477-489.
• Gümüş, Cantürk. Türk Orman Devrimi, Ankara: Türkiye Ormancılar Derneği, 2018.
• Gümüşçü, Osman, Sevil Top Yılmaz. Çevre Tarihi, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2021.
• Haytoğlu, Ercan, Göktaş Serdar. “Türkçülük ve Köycülük: Türk Düşünce Hayatının Yansımaları (1911-1918)”, Türk Tefekkür Dünyası Bilgi Şöleni, C.2, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları, 2012: 458-475.
• Işık, Ramazan. “Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar ve Bunlara Bağlı Kültler”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/2 (2004): 89-106.
• İlkmen, Şeref Nuri. “Ormancılık Sahasındaki Tedris Müessesemizin Yüzüncü Yıl Karşısında Taşıdığı Mana ve Değer”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, VII/I (1957): 1-21.
• İmzasız. “Ormanlar”, Işık, 2 (1326): 31-33.
• Kadıoğlu, Sevtap. “Osmanlı Döneminde Türkiye’de Ziraat Okulları Üzerine Notlar ve “Tedrisat-ı Ziraiye Nizamnâmesi”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 8 (2005): 239-257.
• Karacakaya, Recep. “Tabiat”, Osmanlı İmparatorluğunda Çevre ve Şehir, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi-T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2. Baskı, 2019: 79-110.
• Keskin, Özkan. “Osmanlı Ormancılığı’nın Gelişiminde Fransız Uzmanların Rolü”, Tarih Dergisi, 44 (2006): 123-142.
• Keskin, Özkan. Orman ve Ma’âdin Nezâreti’nin Kuruluş ve Faaliyetleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Kılıç, Erhan. Osmanlı Ormancılığının Zor Yılları, Ankara: OGEMVAK, 2020.
• Kılıç, Erhan., Kenan Ok. “Memâlik-i Mahrûsede Olan Ormanların Tanzim ve Tesviyesine Dair Lâyiha-i Mütercemedir İsimli 1840 Tarihli Belgenin Türkiye Ormancılığındaki Rolü”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 22 (2016): 5-34.
• Koç, Bekir. Osmanlı Modernleşmesi ve Mithat Paşa, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Koç, Bekir. “1870 Orman Nizamnamesi’nin Osmanlı Ormancılığına Katkısı Üzerine Bazı Notlar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/37 (2005): 231-257.
• Koç, Bekir. “Osmanlı Devleti’nde Orman ve Korular Tasarruf Yöntemleri ve İdarelerine İlişkin Bir Araştırma”, OTAM, 10 (1999): 139-158.
• Koçer, Hasan Ali. Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), İstanbul: MEB, 1991.
• Köksal, Merve. “Batılılaşma Dönemi Osmanlı Eğitim Kurumlarında Resim Dersleri ve Sanayi-i Nefise Mektebi Örneği”, 6. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi,12-13 Aralık 2019: 1053-1061.
• Köprülü, Bülent. “11 Şevval 1286 Tarihli Orman Nizamnamesinin Getirdiği Yenilikler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 16/1-2 (1950): 237-271.
• Kuneralp, Sinan. Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber, İstanbul: İsis Press, 1999.
• Kutluk, H. Nadir. “Ahmet Şükrü Bey ve Zamanı”, Orman ve Av, 2 (1942): 3-43.
• Kutluk, Halil. “Türkiye Ormancılığında Öğretimin Seyri, Öğretimle İlgili Bazı Mevzuat ve Teşkilat”, Orman Genel Müdürlüğü Teknik Haberler Bülteni, 9/33 (1970): 142-171.
• Kutluk, Halil. Türkiye Ormancılığı ile İlgili Tarihi Vesikalar 1202-1341 (1787-1925), Cilt 2, Ankara: Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, 1967.
• Kutluk, Halil. Türkiye Ormancılığı ile İlgili Tarihi Vesikalar 893-1330 (1487-1923), Cilt I, İstanbul: Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, 1948.
• Makzume, Erol. Sultan II. Abdülhamid’in Hizmetinde Selim Melhame Paşa ve Ailesi, İstanbul: MD Basımevi, 2019.
• Orman Mektebi Programı. Orman ve Maadin ve Ziraat Nezareti Orman Müdüriyet-i Umumiyesi, Sırat-ı Müstakim Matbaası, İBB Atatürk Kitaplığı, Tarih Yok.
• Orman ve Maâdin ve Zirâat ve Baytar Mecmuası. Orman ve Maâdin ve Zirâat Nezareti, 2. Sene, Aded: 8-9, 31 Temmuz 1327, Sıraat-ı Müstakim Matbaası, 1329.
• Önsoy, Rıfat. Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1988.
• Özbek, Nadir. “II. Abdülhamit ve Kimsesiz Çocuklar: Darülhayr-i Ali”, Tarih ve Toplum, 182 (Şubat 1999): 75-84.
• Özcan, Abdülkadir. “Istabl”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: İSAM, 19 (1999): 203-206.
• Özdönmez, Metin, Abdi Ekizoğlu. “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemleri Ormancılığında Katkıları Olan Yabancı Uzmanlar”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 43/3-4 (1993): 57-68.
• Özdönmez, Metin, Abdi Ekizoğlu. “Türkiye’de Ormancılık Yüksek Öğretiminin Başlangıcından Bu Yana Mezunlara Verilen Unvanlar ve Diplomalar”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, 46/1-2-3-4 (1993): 45-64.
• Öztürk, Nazif. “Evkâf-ı Hümayun Nezaretinin Kuruluş Tarihi ve Nazırların Hal Tercümeleri IV”, Vakıflar Dergisi, 18 (1984): 43-54.
• Polat, Hatice. Mülkiye Baytar Mektebi (1894-1922), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2013.
• Ponting, Clive. Dünyanın Yeşil Tarihi: Çevre ve Büyük Uygarlıkların Çöküşü, Çev. Ayşe Başcı, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, 2008.
• Sami. “Ormanlarımız”, İstişare, 5, (4 Teşrin-i evvel 1324): 222-225.
• Saylan, Kemal. “Osmanlı’da Mesleki Teknik Eğitim Kurumları: Kondüktör Mektebi”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/18, (2016): 150-165.
• Şahin, Kamil, Salih Toprak. “Türk Kültüründe Ağaç’ın Düşünsel ve Toplumsal Bağlamı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43 (2016): 1309-1316.
• Şendil, Abdurrahman Fatih. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Orman Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Şişman, Ayşin. “Osmanlı Devleti’nde Batılı Anlamda Mesleki ve Teknik Eğitimin Doğuşu”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1 (2008): 27-43.
• Tural, Erkan. “Osmanlı Orman ve Maâdin ve Zirâat Nezâreti’nde Bürokratik Reform (1908-1914)”, Tarih Dergisi, 48 (2008): 85-115.
• Yeni Fikir. “Ağaç Bayramları Hakkında”, Yeni Fikir, 9 (Mart 1329/Nisan 1913): 274-281.
• Yıldırım, Kürşat. “Eski Türk Tarihinin Mekânı Üzerine 3/ Orman” Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 354 (2016): 44-49.
• Yinilmez Akagündüz, Seval, “Osmanlı Devleti’nde Okutulan İlk Fizik Ders Kitabı: Usûl-ü Hikmet-i Tabiiye (Doğa Felsefesine Giriş)”, Türk Eğitim Tarihi Dergisi (TUHED), 2/2, (2013): 58-77.
• Yörük, Doğan. “Osmanlıdan Günümüze Türk Toplumunda Çevre Anlayışının Gelişmesinde Vakıflar ve Dernekler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 40 (2016): 361-372.
• Yund, Kerim. “Beykoz Orman Ameliyat Mektebi”, Orman ve Av, 5 (1961): 22-23.
• Yund, Kerim. Türkiye Orman Umum Müdürleri Albümü, İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 1959.
• Yusuf Behçet. “Ormanlarımızı Sevelim”, Tedrisat Mecmuası, 6/4 (7 Haziran 1332): 304-309.