PATRİK II. FOTİOS DÖNEMİNDE İSTANBUL RUM/ORTODOKS PATRİKHANESİ VE HRİSTİYAN BİRLİĞİNE YÖNELİK FAALİYETLER (1929-1935)

Yıl 2022, Sayı: 70, 48 - 66, 01.05.2022

Esra Baş

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1030984

Öz

Lozan Barış Konferansı’nda ülke dışına çıkartılması düşünülen İstanbul Rum Patrikhanesinin Yunanistan’ın çabaları sonucunda yalnızca dini işlerle ilgilenecek bir kurum olarak kalmasına karar verilmişti. Aralık 1929’da Patrik seçilen Fotios, Türk hükümeti ile iyi ilişkiler tesis edeceğini beyan etmişti. Fotios Türk kanunlarına riayet edeceğini söylemesine rağmen Patrikhaneyi tüm Hristiyan kiliselerle birleştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmuştu. Lozan’a aykırı olarak görülen bu faaliyetler özellikle Türk basını tarafından eleştirilmiştir. Fotios’un, Patrik unvanını kullanması konusunda dahi tartışmaların yaşandığı bu dönemde Patrikhanenin çalışmaları Türk-Yunan ilişkileri ile de bağlantılı olarak sürdürülmüştü. 1921’de kurulan Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin mevcudiyeti Patrikhanenin gücünü olumsuz yönde etkilemesine rağmen Hristiyan birliğinin oluşturulmasında Anglikan kilisesi ile ilişkiler önemli bir yer tutmuştu. Yunanistan’da muhalif basının ve bazı Bulgar gazetelerinin Patrikhanenin İstanbul’da kalmasıyla eski ihtişamını kaybettiği iddiaları Patrikhanenin başka bir yere taşınmasını da gündeme getirmişti. Patrikhane’nin Aynaroz’a taşınmasını isteyenlere karşılık hem Patrikhane yetkilileri hem de Yunanistan böyle bir girişimin olmadığını belirtmişlerdi. Lozan Konferansında gündeme gelen ve şiddetle karşı çıkılan taşınma meselesi Fotios’un patrikliğinin son döneminde belirli gruplar tarafından dile getirilmiş olsa da önemliydi. Patrikhanenin hem Türk-Yunan ilişkilerinden hem de uluslararası politikadan bağımsız düşünülemeyeceğinin göstergesi idi.

Anahtar Kelimeler

Patrikhane, Fotios, Hristiyan Birliği, Ortodoks, Anglikan

İSTANBUL RUM/ORTHODOX PATRİARCHATE DURING THE REIGN OF PATRIARCH PHOTIOS THE 2ND AND ACTIVITIES FOR THE CHRISTIAN UNION (1929-1935)

Öz

It was decided that the Greek Patriarchate of Istanbul, which was considered to be taken out of the country at the Lausanne Peace Conference, would remain as an institution that would only deal with religious affairs as a result of the efforts of Greece. Fotios, who was elected Patriarch in December 1929, declared that he would establish good relations with the Turkish government. Although Photios said that he would comply with Turkish laws, he carried out activities to unite the Patriarchate with all Christian churches. These activities, which were seen as contrary to Lausanne, were especially criticized by the Turkish press. In this period, when even the use of the title of Patriarch by Photios was discussed, the work of the Patriarchate continued regarding Turkish-Greek relations. Although the existence of the Turkish Orthodox Patriarchate, which was established in 1921, negatively affected the power of the Patriarchate, relations with the Anglican church had an important place in the formation of Christian unity. The claims of the opposition press in Greece and some Bulgarian newspapers that the Patriarchate lost its former glory after staying in Istanbul came to the fore to move the Patriarchate to another place. Both the Patriarchate officials and Greece informed those who wanted the Patriarchate to be moved to Aynaroz. This issue, which came to the agenda at the Lausanne Conference and was fiercely opposed, was important even though it was voiced by some groups in the last period of Photios' patriarchate. It was an indication that the Patriarchate could not be considered independent of both Turkish-Greek relations and international politics.

Anahtar Kelimeler

Patriarchate, Photios, Christian Union, Orthodox, Anglican

Kaynakça

• Arşivler Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi
• Süreli Yayınlar Akşam Cumhuriyet Ethnos Haber Kurun Milliyet Ortodoksia (Dergi) Patris Son Posta Tan Ulus Vakit Yarın Zaman
• Telif Eserler Areti, Halmouki, “İ Prokatarktiki Diorthodoksi Epitropi Tou Etous 1930 Stin İera Moni Vatopediou. Ta Tethenta Zitimata Kaı İ Protathises Liseis (İstorikokanoniki Theorisi)” (1930 Yılında Vatopedi Kutsal Manastırındaki Panortodoks Ön Komite. Sorunlar ve Önerilen Çözümler), Lisans Tezi, Aristotelios Üniversitesi, Selanik 2006. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006.
• Baş, Mustafa, Türk Ortodoks Patrikhanesi, Aziz Andaç Yayınları, Ankara 2005.
• Budak, Mustafa, İdealden Gerçeğe: Misak-ı Milliden Lozan’a Dış Politika, Küre Yayınları, İstanbul 2002.
• Cin, Turgay, “Yunanistan Anayasasına Göre Devlet Kilise İlişkisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.1, 2017, s.1-60.
• Dualı, Şir Muhammed, “Fener Rum Patrikhanesi’nin Moskova Patrikliğiyle İlişkilerinde Ortaya Çıkan Gerginlikler (1922-1925): Tarihçesi ve Sebepleri”, İslam Araştırmaları Dergisi, S.31, 2014, s.123-139.
• Erdem, Nilüfer, “Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun Sebebiyle Türk-Yunan İlişkilerinde Yaşanan Kısa Süreli Kriz”, Atatürk Yolu Dergisi, S.68, 2021, s.391-427.
• Erdem, Nilüfer, “Yunan Tarihçilerinin Gözüyle 1930 Türk-Yunan Dostluk Antlaşması ve Venizelos’un Bu Sürece Katkıları”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.23, 2009, s.93-128.
• Güllü, Ramazan Erhan, “Yunanistan’ın Anadolu İşgali ve Sonrasında Anglikan Kilisesi ile İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi Arasındaki İlişkiler (1919-1923)”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, S.1, 2016, s.85-107.
• Güllü, Ramazan Erhan, “Vatikan’ın Devletleşmesi ve Türk Kamuoyu”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S.36, 2019, s.1-28.
• Güllü, Ramazan Erhan, “İstanbul Rum Patrikhanesinin Milli Mücadele Sonrası Anglikan Kilisesi İle İttifak Çabalarının Doğu Avrupa Kiliselerine Etkisi”, CIEES 2020-Ortodoks Kiliseleri Tarihi, Eskişehir, s.323-339.
• Güllü, Ramazan Erhan, Patrik Meletios Metaksakis ve İstanbul Rum/Ortodoks Patrikhanesi (1921-1923), Ötüken Yayınları, İstanbul 2018.
• Kenanoğlu, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul 2004.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler, Çeviren: Seha L.Meray, Takım:2, Cilt:2, YKY Yayınları, İstanbul 2001.
• Macar, Elçin, Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• Mamalos, Georgos Spiridon, “To Patriarheio Konstantinupoleos Sto Epikentro Diethnon Anakatatakseon (1918-1972): Eksoteriki Politiki Ke İkumenikos Prosanatolizmos” (Uluslararası Yeniden Yapılanmasın Merkezinde İstanbul Patrikhanesi (1918-1972): Dış Politika ve Ekümenik Yönelim), Doktora Tezi, Atina Üniversitesi, 2009.
• Papuççular, Hazal, Türkiye ve Oniki Ada 1912-1947, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019.
• Tağmat, Çağla D., Lozan Konferansında Yunan Diplomasisi (1922-1923), Libra Kitap, İstanbul 2018.
• Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Editör: Baskın Oran, Cilt:1, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• Yalçın, Emruhan, Atatürk Türkiye’sinde Ekümenik Ortodoks Patrikhanesi ve Bizans Projesi, Siyasal Kitabevi, Ankara 2008.
• Yıldırım, Münir, Yunanistan ve Ortodoks Kilisesi, Aziz Andaç Yayınları, Ankara 2005.