BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NA KATILAN İHTİYAT ZABİTLERİNİN OTOBİYOGRAFİK KAYITLARINDA OSMANLI-ALMAN İTTİFAKI VE ALMAN SUBAYI İMGESİ

Yıl 2022, Sayı: 70, 33 - 47, 01.05.2022

Resul Babaoğlu

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1062022

Öz

Birinci Dünya savaşı ile ilgili tarih ve edebiyat alanında geniş bir külliyat oluşmuş durumda. Ancak büyük ölçüde resmi kayıtlar, askeri raporlar ve talimatnamelere dayanan askeri tarih araştırmalarının savaşın tüm yönlerine ışık tutabildiğini ileri sürebilmek mümkün değildir. Osmanlı askeri tarihçiliğinde belgelere dayalı araştırmaların tek taraflı ve kısıtlı yaklaşımlarından farklı olarak asker anıları ve günlükleri incelenen konuya yepyeni bir boyut kazandırmaktadır. Bizzat cephede görev almış ve savaşın bütün zorluklarını doğrudan yaşayan ihtiyat subayları tarafından kaleme alınan bu eserlerin bilimsel kesinlik ve doğruluk açısından bazı sakıncalarla malul olsa da yeni bakış açıları sunma potansiyeli taşıdıkları yabana atılmamalıdır. Askeri raporlar, resmi yazışma ve talimatların yanında Birinci Dünya Savaşı’na katılan askerlerin kaleme aldıkları anılar, Osmanlı-Alman ittifakının görünmeyen yüzüne ışık tutmaktadır. Osmanlı Devleti’nin Almanya ile kurmuş olduğu askeri ittifakın neticesinde askeri teknolojik ve stratejik yönlerden birçok avantaj sağlandığı bilinmektedir. Ancak bu ittifak ilişkisinin beraberinde getirdiği avantajların boyutları ve Osmanlı ordusunda görev alan Alman subaylarının sağladıkları yararlılıkların niteliği müstakil araştırmalara konu edilmemiş bir alanı teşkil etmektedir. Resmi kayıtlara yansımayan gelişmelerin sıcağı sıcağına, aşağıdan bir gözle aktarıldığı anı ve günlük türü eserler, daha çok Osmanlı toplumunun kalburüstü-entelektüel diyebileceğimiz eğitimli sınıfını oluşturan subaylar tarafından kaleme alınmıştır. Bu araştırmada, Birinci Dünya Savaşı’nda çeşitli cephelerde görev almış Osmanlı subaylarının kaleme aldıkları anı ya da günlükler titiz bir incelemeye tabi tutularak konu ile ilgili çıkarımlarda bulunulmaya çalışılmış ve savaş koşullarında Alman komutanlarının aldıkları riskler ve sergiledikleri yönetim pratikleri Osmanlı subaylarının gözünden aktarılmaya çalışılmıştır. Bunun yanında, vatan savunması derdine düşen Osmanlı subayları ile Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı topraklarındaki cephelerinde bir askeri ittifak sürecinde olan Alman komutanlarının stratejik tavırları arasındaki dikotomiye ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Osmanlı-Alman İttifakı, Osmanlı subayları, Alman subayları, hatırat, günlük

OTTOMAN-GERMAN ALLIANCE AND GERMAN OFFICER IMAGE IN AUTOBIOGRAPHICAL RECORDS OF RESERVE OFFICIERS PARTICIPATING IN WORLD WAR I

Öz

A large archive has been formed in the field of history and literature related to the First World War. However, it is not possible to suggest that military history investigations based on large-scale official records, military reports and instructions can shed light on all aspects of war. Unlike the one-sided and limited approaches of investigations based on documents in Ottoman military history, military memorials and journals add a whole new dimension to the subject under examination. These works, which have been taken over by the reserve officers who have been directly involved in the battlefront and who have directly experienced all the difficulties of the war, should not be disregarded that they have the potential to present new perspectives. As well as the military reports, official correspondence and instructions, the memoirs of the troops participating in the First World War shed light on the invisible face of the Ottoman-German alliance. It is known that the military alliance that the Ottoman State established with Germany provided many advantages in terms of military technological and strategic ways. However, the dimensions of the advantages brought about by this alliance relationship and the nature of the usefulness of the German officers in the Ottoman army constitute an unexplored area of research. The developments not reflected in the official records were written down by the officers who constituted the educated class which we can call the intellectuals of Ottoman society into the memoirs and journals. In this research, the memories and journals of the Ottoman officers who worked at various fronts in the First World War were subjected to a rigorous examination and tried to be made an inference about the subject and the risks of the German commanders in the war conditions and the management practices that they exhibited were tried to be conveyed in the eyes of the Ottoman officers. In addition, the dichotomy between the Ottoman officers who were defending the homeland and the strategic attitudes of the German commanders in the process of a military alliance on the fronts of the First World War in the Ottoman lands is tried to be sorted out.

Anahtar Kelimeler

World War I, Ottoman-German Alliance, Ottoman officers, German officers, memoirs, journals

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Halil, Cemil Meriç İle Sohbetler, Seyran Yayıncılık, İstanbul, 1993, s.17.
• ADANIR, Fikret, “Non-Muslims in the Ottoman Army and the Ottoman Defeat in the Balkan War of 1912-1913”, içinde, (Edt.), Ronald Grigor Suny v.d., A Question of Genocide Armenians and the Turks at the End of the Ottoman Empire, Oxford University Press, Oxford, 2011, ss. 113-125.
• ADIGÜZEL, Şakir, Türkiye’de Siyasi Hak ve Ödevlerin Tarihsel Gelişim Süreci, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, 2014.
• AKSAKAL, Mustafa, Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, İstanbul Birli üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
• AKSAN, Virginia H., “18. Y.Y. Sonlarında Osmanlı’da Zorunlu Askerlik Stratejileri”, içinde, (Der.) Erik Jan Zürcher, Devletin silahlanması: Ortadoğu’da ve Orta Asya’da Zorunlu Askerlik (1775-1925), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss. 23-45.
• ARSLAN, Mehmet, “Birinci Dünya Harbinde Çanakkale Cephesi’nde Askere Alım İşlemleri ve Askerlerin Cepheye İntikalleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 18, Yıl 13, (Bahar 2015), ss. 219-248.
• ATAY, Falih Rıfkı, Zeytindağı, Remzi Kitabevi, İstanbul, (t.y.).
• AYBEK, Zafer Hasan, Yüzyılımızın başındaki Türkiye-Afganistan, Hint, Pakistan Yakınlaşması: Birinci Cihan Harbindeki Temaslar”, içinde (Haz.) Yusuf Gedikli, Cephe ve Esaret Hatıraları, Paraf Yayınları, İstanbul, 2011, ss. 270-278.
• BALKAN, Fuat, “Batı Trakya Cephesi: Hatıralar”, içinde (Haz.) Yusuf Gedikli, Cephe ve Esaret Hatıraları, Paraf Yayınları, İstanbul, 2011, ss. 281-313.
• BEŞİKÇİ Mehmet, ”’İhtiyat Zabitinden’ ‘Yedek Subaya’ Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Zorunlu Askerlik Kategorisi Olarak Yedek Subaylık ve Yedek Subaylar, 1891-1930”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S.13, (Güz 2011), ss. 45-89.
• _____________, “Askeri Tarihçiliğin Gayrı Resmi Kaynakları: Asker Anıları ve Günlükleri”, içinde (Haz.) Cevat Şayin-Gültekin Yıldız, Osmanlı Askeri Tarihini Araştırmak: Yeni Kaynaklar Yeni Yaklaşımlar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012, s.92.
• _____________, “One War, Multiple Memories: Ottomn Reserve Officiers in the First World War”, Archive Orientalni, Vol. 88, (2020), ss. 309-340.
• ____________, Cihan Harbi’ni Yaşamak ve Hatırlamak: Osmanlı Askerlerinin Cephe Hatıraları ve Türkiye’de Birinci Dünya Savaşı Hafızası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019. BEYDİLLİ, Kemal, “1839 Tanzimat ve 1856 Islahat Fermanları Hakkında”, 150. Yılda Tanzimat, Aydınlar Ocağı, Açık Oturumlar Dizisi 7, İstanbul, 1990, ss. 21-28.
• Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları, Der. (E) Prof. Tbp. Kd. Alb. Metin Özata, Genelkurmay Askeri Tarih ve stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2009. CORRİGAN, H. S. W., “German-Turkish Relations and the Outbreak of War in 1914: A Re-Assessment”, Past&Present, No. 36, (Apr., 1967), ss.144-152.
• ÇOKER, Fahri, “Tanzimat ve Ordudaki Yenilikler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, (Yay. Yön.), Fahri Aral, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 1264.
• DEMİRTAŞ, Bahattin, “Tarih Yazımında Hatırat ve Günlüklerin Yeri ve I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi Örneği”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C. 3, S. 1, (Nisan 2017), ss. 165-182.
• ERDEN, Ali Fuat, Birinci Dünya Harbi’nde Suriye Hatıraları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2003.
• EREV, Muhittin, “Birinci Dünya Savaşı’nda Bir Yedek Subayın Hatıraları”, içinde (Haz.) Yusuf Gedikli, Cephe ve Esaret Hatıraları, Paraf Yayınları, İstanbul, 2011, ss. 92-159.
• ERİCKSON, Edward J., Defeat in Detail: the Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913, Greenwood Publishing Group, London, 2003.
• ___________________, Size Ölmeyi Emrediyorum! Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, (Çev.) Tanju Akad, Kitap yayınevi, İstanbul, 2003.
• GOLTZ, Colmar Von Der, Yirminci yüzyılın Başlarında Osmanlı-Alman İlişkileri “Golç Paşa’nın Hatıratı”, (Haz.) Faruk Yılmaz, İz Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• HUREWİTZ, J. C., “The Beginnings of Military Modernization in the Middle East: A Comparative Analysis”, Middle East Journal, Vol. 22, No. 2, (Spring 1968), s. 144-158.
• IŞIKLAR, Celal, Kamu Hizmeti ve İdari İşlem Alanı Olarak Zorunlu Askerlik, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2008.
• KÖKSAL, Osman, Mükellef-i Askeriye Kanun-u Muvakkatı 29 Nisan 1330 (Osmanlı Devleti’nde Askerealmada Son Durum), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1987.
• MUSTAFA, Münim, Cepheden Cepheye, Cihan Harbinde Kanal ve Çanakkale Cephelerine Ait Hatıralarım, Arma Yayınları, İstanbul, 1998.
• NURİ, Süleyman, Çanakkale Siperlerinden TKP Yönetimine, Uyanan Esirler, Acar Matbaacılık, İstanbul, 2002.
• ORAL, Mehmet, Hicaz Çöllerinde Bir Avuç Türk’ün Kahramanlığı, Sarıkamış, Hicaz Cepheleri ve Esaret Anıları, (Haz.) Salih Özkan, Kömen Yayınları, Konya, 2012.
• ÖZCAN, Ahmet, “Unutulan Cephede unutulmayan Hatıralar: Irak ve Kûtü’l Amâre Hatıraları Üzerine Bir Deneme”, içinde (yay. Haz.), Orhan Neçare, Kûtü’l Amâre Zaferi’nin 100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu 28-29 Nisan 2016 Mardin, Bildiriler, Ankara, 2016, ss. 39-59.
• ÖZGEN, Mehmet Sinan, Bolvadinli Mehmet Sinan Bey’in Harp Hatıraları, (Yay. Haz.) Servet Avşar, Hasan Babacan, Muharrem Başar, Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
• POLAT, Ü. Gülsüm, I. Dünya Savaşı’nda Kanal Harekâtları (Hazırlık-Harekât-Netice), Selenge Yayınları, İstanbul, 2021.
• RUSTOW, Dankwart A., “Military: Turkey”, Political Modernization in Japan and Turkey, içinde (Edt.), Robert e Ward-Dankwart A. Rustow, Princeton University Press, Princeton&New Jersey, 1964, s. 355.
• SHAW, Stanford J., “The Origins of Ottoman Military Reform: The Nizam-ı Cedid Army of Sultan Selim III, The Journal of Modern History, Vol. 37, No. 3 (September 1965), ss. 291-306.
• SUNATA, İ. Hakkı, Gelibolu’dan Kafkaslar’a Birinci Dünya Savaşı Anılarım, Türkiye İş Bankası kültür Yayınları, İstanbul, 2005.
• ŞAHİN, Hakan, “Osmanlı-Türk Ordusuna İçeriden bakış: Asker Anıları (XIX. ve XX: Yüzyıllar), Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, C. 20, S.39, (2015/2), ss. 23-56.
• ŞİRİN, İbrahim, Seyahatname, Hatırat ve Mektup”, içinde (Edt.), Ahmet Şimşek, Tarih İçin Metodoloji, Pagem Akademi, Ankara, 2015, ss. 263-274.
• TOKAD, M. Fuad, Kibrit Kutusundaki Sarıkamış, Sibirya Günlükleri, (Haz.) Jack Snowden, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
• TONGUÇ, Faik, Birinci Dünya Savaşı’nda Bir Yedeksubayın Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
• UYAR, Mesut, Edward J. Erickson, A Military History of the Ottomans, ABD-CLIO, Oxford, 2009.
• UYAR, Mesut, “İhtiyat Zabit Namzedi Olmak…”, Çanakkale 1915, S. 16, Yıl 4, (Haziran 2013), ss. 22-27.
• YILDIZ, Gültekin (Edt.), Dünya Savaş Tarihi: Osmanlı Askeri Tarihi Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
• __________________, “Birleşik Harekât Tecrübesi Olarak Cihan Harbinde Türk-Alman Askeri İttifakı”, (Edt.) Zekeriya Kurşun, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, Uluslararası Sempozyum, 20-21 Kasım 2014,-İstanbul, ss. 191-202.
• __________________, Neferin Adı Yok: Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset Ordu ve Toplum (1826-1839), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2009.
• ZÜRCHER, Erik Jan, “Teoride ve Pratikte Osmanlı Zorunlu Askerlik Sistemi (1844-1918)”, Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi 1908-1928, (Çev.) Ergun Aydınoğlu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005, ss. 87-104.