ABD KAYNAKLARINA GÖRE İZMİR'İN İŞGALİ VE SONRASI (1919-1922)

Yıl 2022, Sayı: 70, 109 - 138, 01.05.2022

Emre Feyzi Çolakoğlu

https://doi.org/10.46955/ankuayd.961499

Öz

Doğu Akdeniz’in en önemli liman kenti konumundaki İzmir ve çevresi I. Dünya Savaşı’nın ardından galip devletler arasında yapılan paylaşım planları esnasında İtalya ve Yunanistan arasında önemli bir çekişmeye neden olmuştur. Nitekim İzmir, bu çekişmeden galip ayrılan Yunanistan tarafından 15 Mayıs 1919 tarihinde işgal edilmiştir. İzmir’in Yunan kuvvetleri tarafından işgali o sırada Anadolu’da Müttefik Kuvveler tarafından girişilen işgaller karşısında ortaya çıkan direniş hareketlerinin örgütlenmeye başlanması anlamında önemli bir kıvılcım olmuştur. İzmir’in işgali, literatürdeki çalışmalarda bazı istisnalar hariç olmak üzere daha çok yerli kaynaklar ışığında ele alınmaktadır. Amerikan kaynaklarından yararlanarak İzmir’in işgalini konu edinen çalışmalar ise genel olarak işgalin belli bir boyutuna ya da sürecine odaklanmaktadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye Cumhuriyeti tarihinin önemli bir köşe taşını oluşturan İzmir’in Yunan kuvvetleri tarafından işgalini Amerikan arşivlerinde yer alan belgeler ışığında bütüncül bir şekilde değerlendirmektir. Çalışmada öncelikli olarak işgal kararının alınışı, uygulanışı ve işgalin sonlanışı arasında geçen sürede Amerikan dış politikasının oluşturulması ve uygulanmasından sorumlu aktörlerin işgale bakış açıları karşılaştırmalı bir şekilde analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

ABD, Amiral Mark L. Bristol, İzmir Yangını, İzmir’in İşgali, Milli Mücadele, Paris Barış Konferansı, Yunanistan.

The Occupation of Izmir and Its Aftermath According to US Sources

Öz

Izmir, the most important port city of Eastern Mediterranean, and adjoining territories caused a significant conflict between Italy and Greece at the sharing plans between the victorious states after the First World War. Ultimately, on May 15, 1919, Izmir was occupied by Greece, which was the triumphant part of this conflict against Italy. The occupation of Izmir and adjoining territories by the Greek forces was an important spark in terms of the organization of the resistance movements that emerged in the face of the occupations by the Allied Powers which started in Anatolia at that time. The occupation of İzmir has been handled in the light of mostly domestic sources, with some exceptions, in the literature. Studies dealing with the occupation of İzmir by using American sources generally focus on a certain dimension or process of the occupation. The aim of this study is to evaluate the occupation of Izmir, which constitutes an important cornerstone of the history of the Republic of Turkey, by the Greek forces in a holistic way in the light of the documents in the American archives. In the study, the perspectives of the actors responsible for the formation and implementation of the American foreign policy will be analyzed comparatively for the period between the decision, implementation and the end of the occupation.

Anahtar Kelimeler

Admiral Mark L. Bristol, Great Fire of Izmir, Greece, National Struggle, Occupation of Izmir, Paris Peace Conference, USA

Kaynakça

• National Archives and Records Administration (NARA), M 353, Records of the United States Related to Internal Affairs of Turkey, 1910-1929, Roll 10, 12, 18.
• NARA, M 363, Records of the Department of State Relating to Political Relations Between Turkey and Other States, 1910-1929, Roll 3, 4, 5.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States (PRFRUS), Paris Peace Conference (PPC), 1919, Vol. II, Washington: US GPO, 1942.
• PRFRUS, PPC, 1919, Vol. III, Washington: US GPO, 1943.
• PRFRUS, PPC, 1919, Vol. V, Washington: US GPO, 1946.
• PRFRUS, PPC, 1919, Vol. VI, Washington: US GPO, 1946.
• PRFRUS, PPC, 1919, Vol. VII, Washington: US GPO, 1946.
• PRFRUS, PPC, 1919, Vol. VIII, Washington: US GPO, 1946.
• PRFRUS, PPC, 1919, Vol. IX, Washington: US GPO, 1946.
• PRFRUS, PPC, 1919, Vol. XI, Washington: US GPO, 1945.
• PRFRUS, 1918, Supplement I, The World War, Vol. I, US GPO, Washington, 1933.
• Aksoy, Volkan. “Paris Barış Konferansı’nda İtalyanlar”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 16/32 (2020): 633-660.
• Akşin, Sina. İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele-I: Mutlakıyete Dönüş 1918-1919, 3. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Akşin, Sina. “Paris Barış Konferansı'nın Yunanlılar İzmir'e Çıkarma Kararı”, Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar) Üçüncü Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1986: 174-188.
• Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, 16. Baskı, İstanbul: Alkım Yayınevi, 2007.
• Ateş, Toktamış. Türk Devrim Tarihi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Azakoğlu, Necip. Dört Rapor: Müttefik Kuvvetler Komisyonu’nun (ABD, Büyük Britanya, Fransa, İtalya) “Yunan Mezalimi”ni Araştırma Raporları 1919-1921 & General Harbord’un Ermenistan’da Amerikan Mandası Raporu 1919, İstanbul: Tarihçi Yayınevi, 2016.
• Baykara, Tuncer. “İzmir’in Yunanlılarca İşgalinin Türk Milli Mücadelesindeki Yeri ve Önemi”, Kuruluşun ve Kurtuluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu Bildirileri, Ankara: ATAM, 2015: 19-23.
• Baytok, Taner. İngiliz Belgeleriyle Sevr’den Lozan’a: Dünden Bugüne Değişen Ne Var?, İstanbul: Doğan Kitap, 2007.
• Berber, Engin. “Büyük Yangından Hemen Önce İzmir’in Güvenliği için Yapılmak İstenenler”, Türk Polis Tarihinin Kökenleri, Ed. Yücel Yiğit, Ankara: Polis Akademisi Yayınları, 2017: 543-558.
• Berber, Engin. İzmir Yangını Hakkında Ön Rapor: Ödemiş-Birgi’nin Yakılması, İzmir: Ödemiş Belediyesi Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi Yayınları, 2013.
• Berber, Engin. “Kurtuluş’tan Sonra İzmir’de Yunan İşgal Dönemine Tepkiler”, Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi. 3/8 (1987): 443-460.
• Berber, Engin. Sancılı Yıllar 1918-1922 Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, Ankara: Ayraç Yayınevi, 1997.
• Coleman, Brian. “George Horton: The Literary Diplomat”, Byzantine and Modern Greek Studies. 30/1 (2006): 81-93.
• Criss, Nur Bilge. İşgal Altında İstanbul, 1918-1923, Çev. Ahmet Kaçmaz, 10. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Çelebi, Mevlüt. İtalyan Arşiv Belgelerinde Anadolu’da Yunan Mezalimi (1919-1922), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
• Çelebi, Mevlüt. “Milli Mücadele’de İtalyan İşgalleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 9/26 (1993): 395-416.
• Çelebi, Mevlüt. “Mondros Mütarekesi’nden Sonra Batı Anadolu’da Yunan Faaliyetleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi. 31/1 (1998): 143-162.
• Davison, Roderic H.. “Mondros’tan Lozan’a Türk Diplomasisi”, Osmanlı-Türk Tarihi (1774-1923), Batı Etkisi, Çev. Mehmet Moralı, İstanbul: Alfa Kitapevi, 2016: 290-340.
• DeNovo, John A.. American Interests and Policies in the Midde East 1900-1939, Minneapolis: The University of Minnesota Press, 1963.
• Dilek, Mehmet Said. “Paris Barış Konferansında Yunan Talepleri ve Büyük Güçlerin Tutumu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi. 36 (2013): 31-42.
• Duru, Orhan. Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, 6. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011.
• Ediz, İsmail. Diplomasi ve Savaş: İngiliz Belgelerinde Batı Anadolu’da Yunan İşgali, Ankara: ATAM, 2015.
• Erhan, Çağrı. Amerikan Documents on Greek Occupation of Anatolia, Ankara: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 1999.
• Erhan, Çağrı. Greek Occupation of Izmir and Adjoining Territories: Report of the Inter-Allied Commission of Inquiry (May-September 1919), Ankara: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 1999.
• Evans, Laurence. United States Policy and the Partition of Turkey, 1914-1924, Baltimore: The Johns Hopkins Press, 1965.
• Finch, Geo A.. “The Peace Conference of Paris, 1919”, The American Journal of International Law. 13/2 (1919): 159-186.
• Güngör, Hakan. “A Critic of American Diplomat in İzmir George Horton and His Observation”, International Journal of History Studies. 10/3 (2018): 65-78.
• Ford, Roger. Cennet Mahşere, Ortadoğu’da Birinci Dünya Savaşı, Çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: YKY, 2018.
• Fromkin, David. Barışa Son Veren Barış – Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, Çev. Mehmet Harmancı, 4. Baskı, İstanbul: Epsilon Yayıncılık, 2013.
• Gerwarth, Robert. Mağluplar: Birinci Dünya Savaşı Neden Bitmedi? 1917-1923, Çev. Yüksel Taşkın, İstanbul: Doğan Kitapevi, 2018.
• Goldstein, Erik. “Great Britain and Greater Greece 1917-1920”, The Historical Journal. 21/2 (1989): 339-356.
• Goldstein, Erik. “The British Official Mind and the Lausanne Conference, 1922-23”, Diplomacy & Statecraft. 14/2 (2003): 185-206.
• Gökay, Bülent. Emperyalizm ile Bolşevizm Arasında Türkiye (1918-1923), Çev. Sermet Yalçın, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2006.
• Göktürk, Turgay Bülent. Amerikan Basınında İzmir Yangını 1922, İstanbul: Tarihçi Kitapevi, 2016.
• Grescovich, Paul. Report of Mr. Grescovich, Commander of the Smyrna Insurance Fire Brigade on the Great Fire in Smyrna, İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 1922.
• Horton, George. The Blight of Asia: An Account of the Systematic Extermination of Christian Populations by Mohammedans and of the Culpability of Certain Great Powers: With a True Story of the Burning of Smyrna, Indianapolis: The BobbsMerrill Company, 1926.
• Housepian, Marjorie. “George Horton and Mark L. Bristol: Opposing Forces in US Foreign Policy 1919-1923”, Bulletin of the Centre for Asia Minor Studies, 4 (1983): 131-158.
• Howard, Harry N.. Turkey, The Straits and U.S. Policy, Baltimore & London: The Johns Hopkins University Press, 1974.
• Howard, Harry N.. Türkiye’nin Taksimi – Bir Diplomasi Tarihi (1913-1923), Çev. Salih Sabit Togay, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Hurewitz, J. C.. Diplomacy in the Near and Middle East: A Documentary Record 1914-1956, Vol. II, New Jersey: D. van Nostrand Company.
• Karabulut, Sezen. “İşgal, Kurtuluş ve Toplumsal Etkileri: Amerikan Belgelerinde Milli Mücadelenin Son Günleri”, Atatürk Yolu Dergisi. 64 (2019): 181-210.
• Kayalı, Hasan. “Bağımsızlık Mücadelesi”, Modern Dünya’da Türkiye, Türkiye Tarihi: 1839-2010, Ed. Reşat Kasaba, Çev. Zuhal Bilgin, 2. Baskı, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2016: 99-138.
• Kolluoğlu Kırlı, Biray. “Forgetting the Smyrna Fire”, History Workshop Journal. 60 (2005): 25-44.
• Köse, İsmail. “Paris Barış Konferansı Tutanakları ve Başkan Woodrow Wilson’un Türk Algısı”, International Journal of History Studies. 6/3 (2014): 217-238.
• Köse, İsmail. Türk-Amerikan İlişkilerinin Şekillenmesinde Amiral Mark L. Bristol’un Rolü (1919-1927), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2016.
• Kurat, Yuluğ Tekin. “Batılı Kaynakların Işığında İzmir’in İşgali Sorunu (15 Mayıs 1919)”, VII. Türk Tarih Kongresi, 25-29 Eylül 1970 Bildirileri, II. Cilt, Ankara: TTK, 1973: 842-853.
• Lowry, Heath W.. “Turkish History On Whose Sources Will It Be Based? A Case Study on the Burning of Izmir”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi. 9 (1989): 1-29.
• MacMillan, Margaret. Barış Yapanlar – 1919 Paris Barış Konferansı ve Bu Konferansın Savaşlara Son Verme Girişimi, İstanbul: Alfa Kitapevi, 2015.
• McMeekin, Sean. Osmanlı’da Son Fasıl – Savaş, Devrim ve Ortadoğu’nun Şekillenişi 1908-1923, Çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: YKY, 2019.
• Meray, Seha L., Osman Olcay. Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri: Mondros Bırakışması, Sevr Antlaşması, İlgili Belgeler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Nicolson, Harorld. Peace Making 1919, Simon Publications, 1933.
• Ovalı, Şevket. “Tarihsel Bir Perspektiften Batı-Yunanistan İlişkisinin Siyasal Arka Planı (1821-1945)”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 62/1 (2007): 165-195.
• Öksüz, Hikmet, İsmail Köse, “Amerikan Arşiv Vesikalarında Büyük Taarruz”, Türkiyat Mecmuası. 27/2 (2017): 207-238.
• Özkan, Kenan. Mondros Mütarekesinden Lozan Konferansına: Milli Mücadele Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri, 1918-1923, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Özoğlu, Hakan. The Decline of the Ottoman Empire and the Rise of the Turkish Republic: Observations of an American Diplomat, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2021.
• Psomiades, Harry J.. The Eastern Question: The Last Phase – A Study in Greek Turkish Diplomacy, New York: Pella Publishing Company, 2000.
• Rogan, Eugene. Osmanlı’nın Çöküşü – Ortadoğu’da Büyük Savaş (1914-1920), Çev. Özkan Akpınar, İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Soysal, İsmail. Tarihçeleri ve Açıklamalarıyla Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları – I. Cilt (1920-1945), 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Thompson, Charles T.. “The Italian Crisis – Wilson vs. Orlando – Italy Quits the Conference”, The Peace Conference Day by Day, New York: Brentano’s Publishers, 1920: 321-341.
• Tolon, Ahmet Hurşit. Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Anlaşmaları ve Sevr’e Giden Yol, Ankara: ATAM, 2004.
• Toynbee, Arnold J., Kenneth P. Kirkwood. Türkiye: Bir Devletin Yeniden Doğuşu, İstanbul: Örgün Yayınevi, 2009.
• Trask, Roger R.. United States Response to Turkish Nationalism and Reform, 1914-1939, Minneapolis: The University of Minnesota Press, 1971.
• Turan, Mustafa. Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli), 1919-1923, 4. Baskı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2018.
• Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi, II. Cit, II. Kısım, Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Uyanık, Nevzat. Dismantling the Ottoman Empire - Britain, America and the Armenian Question, London & New York: Routledge, 2016.
• Venizelos, Eleftherios. Greece Before the Peace Conference of 1919: A Memorandum Dealing with the Rights of Greeks, New York: Oxford University Press American Branch, 1919.
• Yavuz, Bige. Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri: Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• Yellice, Gürhan. “Birinci Dünya Savaşı ve Yunanistan: Çanakkale’den Milli Bölünmeye”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 16/32 (2016): 205-242.
• Zürcher, Erik J.. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner, 29. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Zürcher, Erik J.. “Osmanlı İmparatorluğu ve Mondros Mütarekesi”, Savaş Devrim ve Uluslaşma – Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), Çev. Ergun Aydınoğlu, 2. Baskı, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009: 215-224.