MUALLİMLER CEMİYETİNDEN İSTANBUL MUALLİMLER BİRLİĞİNE BİR MESLEK ÖRGÜTÜNÜN SERENCAMI (1918-1936)

Yıl 2022, Sayı: 71, 233 - 255, 27.11.2022

Yunus Pustu

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1124634

Öz

Osmanlı ülkesinde modern manada cemiyetleşme faaliyetleri II. Meşrutiyet’in dernekleşme konusunda getirdiği özgürlükler sayesinde yasal zemin kazanmıştır. Bu esnada diğer pek çok meslek grubu gibi muallimler de örgütleşme çalışmaları içerisine girmişlerdir. Ülkemizdeki muallim örgütlenmeleri içerisinde mühim bir yere sahip olan Muallimler Cemiyeti de oluşan bu yasal zeminde 9 Mart 1918 tarihinde tesis edilmiştir. I. Dünya Savaşı’nın son yılında kurulan ve işgal İstanbul’unun menfi etkilerini bizzat tecrübe eden cemiyet, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecine de yakinen şahitlik etmiştir. Mevcut ortam içerisinde 1922 senesine kadar çok aktif faaliyet göstermesi mümkün olmayan cemiyet, aynı yılın Eylül ayından itibaren yayımlamaya başladığı Muallimler Mecmuası vasıtası ile eğitim politikaları ve muallimlerin hak ve menfaatlerine yönelik kayda değer teşebbüslerde bulunmuştur. Cemiyetin bu doğrultudaki girişimleri 1925 Ağustos’unda Türkiye Muallimler Birliğine iltihak edene kadar devam etmiştir. Ardından İstanbul Muallimler Birliği ismini alan Cemiyet, 1928 senesine kadar mevcut siyasi otorite ile uyum içerisinde çalışmıştır. 1928 Ağustos’unda gerçekleşen son genel kongresinde Türkiye Muallimler Birliğinin konfederasyona dönüşmesi sonrası ise tekrar müstakil bir yapıya kavuşmuştur. 1929 senesi ile birlikte yeniden teşkilatlanma çabası içerisine giren Cemiyet, 1936 senesinde derneklerin kapatılma sürecinde hükûmetin baskısı ile kendini lağvedene kadar ilk devresinde olduğu gibi özgün bir şekilde faaliyetlerini sürdürmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muallimler Cemiyeti, Muallimler Mecmuası, Türkiye Muallimler Birliği, İstanbul Muallimler Birliği

FROM MUALLIMLER CEMIYETI (TEACHERS SOCIETY) TO İSTANBUL MUALLIMLER BIRLIĞI (ISTANBUL UNION OF TEACHERS): JOURNEY OF A PROFESSIONAL ORGANIZATION (1918-1936)

Öz

The activities of associations and civil society, in modern terms, within the Ottoman Empire gained a legal ground with the freedom reached in the Second Constitutional Era regarding the operations of societies. Accordingly, teachers began to organize like other professions at that period. Muallimler Cemiyeti (Teachers Society), which had a significant place among teacher organizations in Turkey, was established upon that legal ground on March 9, 1918. Having been founded at the end of the World War I and experienced the negative effects of the occupation of Istanbul, the Society also witnessed the process of transformation from empire to republic. Since it was not possible for the Society to actively work in such a difficult period, it started to publish Muallimler Mecmuası (Journal of Teachers) begninning from September, 1922; and made remarkable contributions to education policies and rights of the teachers. This kind of activities of the Society continued until August, 1925, when it joined Türkiye Muallimler Birliği (Turkey Teachers Union). Then, the Union worked in step with the government till 1928. With its general assembly in August, 1928; İstanbul Union of Teachers turned into a confedaration and had a separate body. The Union aimed at reorganization in 1929, and tried to continue its activities, as in its first phase, until 1936 when the organization repealed itself with the pressure of the government in the process of the abolishment of associations.

Anahtar Kelimeler

Teachers Society, Journal of Teachers, Turkey Teachers Union, Istanbul Union of Teachers

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-10-0-0-139-977-6.
• “Birlik Haber ve Hareketleri”, Muallimler Mecmuası, Sayı 38, Şubat 1926: 1653-1654.
• “Birlik Haberleri”, Muallimler Mecmuası, Sayı 1, 1 Kânunusânî (Ocak) 1930: 32.
• “Birlik ve Gayeleri”, Yeni Bilgi Bilgi Yolu ve Birlik, Cilt 1, Sayı 1, 1 Mayıs 1947: 1.
• “Çay Ziyafeti”, Muallimler Mecmuası, Sayı 40-41, Nisan-Mayıs 1926: 1745-1742.
• “Dün Muallimler Cemiyeti kongresi Açıldı”, Tevhid-i Efkâr, 29 Temmuz 1924: 1.
• “Dün Yapılan İki Kongre”, Cumhuriyet, 12 Mayıs 1933: 2.
• “İstanbul Muallimler Birliği (1)930 Kongresi’nde İdare, Hakem Heyetleri ile Hesap Müfettişliklerine Seçilen Arkadaşlar”, Muallimler Mecmuası, Cilt 8, Sayı 13, 15 Kânûnuevvel (Aralık) 1930: 95.
• “İstanbul Muallimler Birliği 930 Kongresi”, Muallimler Mecmuası, Sayı 12, 15 Teşrînisânî (Kasım) 1930: 63-64.
• “İstanbul Muallimler Birliği 1931 Yılı Kongresi”, Muallimler Mecmuası, Sayı 24, Kânûnuevvel (Aralık) 1931: 127-128.
• “İstanbul Muallimler Birliği merkezi Yasasıdır”, Muallimler Mecmuası, Sayı 45, Teşrinisani (Kasım) 1926: 1901-1905.
• “İstanbul Muallimler İktisat Sandığı Teşrinisani 1341 Hesap Hulasası”, Muallimler Mecmuası, Sayı 39, Mart 1926: 1686-1688.
• “Mektepte Kooperatif”, Muallimler Mecmuası, Sayı 21-22, Eylül-Teşrînievvel (Ekim) 1931, ss.12-25.
• “Muallimler Birliği 933 Senesi Kongresi”, Muallimler Mecmuası, Sayı 35, 36, 37, Kânunusânî (Ocak)-Şubat-Mart 1934: 173-176.
• “Muallimler Birliği Dün Kongresini Akdedemedi”, Cumhuriyet, 9 Mart 1935.
• “Muallimler Birliği Dün Kongresini Bitirdi”, Cumhuriyet, 9 Nisan 1935.
• “Muallimler Birliği İçtimaı”, Cumhuriyet, 15 Haziran 1931.
• “Muallimler Birliği Kendi Kendini Feshediyor: Muallimler Halkevlerinin Muhtelif Kollarında Çalışacaklardır”, Akşam, 17 Kânunusânî (Ocak) 1936.
• “Muallimler Birliği Kongresi: Fesh Kararının Verilmesi Geri Kaldı”, Akşam, 2 Şubat 1936.
• “Muallimler Birliği kongresi”, Cumhuriyet, 1 Kânunuevvel (Aralık)1932.
• “Muallimler Birliği Kongresi”, Cumhuriyet, 11 Mayıs 1933.
• “Muallimler Cemiyeti Kongresi”, Vakit, 19 Haziran 1921.
• “Muallimler cemiyetinin Yeni Müracaatı”, Vakit, 10 Haziran 1923.
• “Muallimler Kongresi”, Vakit, 8 Temmuz 1923.
• “Muallimler Birliği Kongresi”, Muallimler Mecmuası, Sayı 38-39, 9 Mayıs 1935: 213-218.
• “Muallimler Birliği Senelik Kongresi”, Muallimler Cemiyeti, Kânunuevvel (Aralık) 1932: 2.
• “Muallimler Birliği Teşkilatı”, Muallimler Mecmuası, Sayı 33, Eylül1925: 1496.
• “Muallimler Birliği XXII. Kongre Raporu”, Yeni Bilgi Bilgi Yolu ile Birlik, Cilt 1, Sayı 7, 1 Aralık 1947: 10.
• “Muallimler Birliği: Bir Kısım Muallimler Vilâyete Müracaat Ettiler”, Akşam, 27 Şubat 1936.
• “Muallimler Birliği: Vilayet Birliğin Vaziyetini Tetkik Ediyor”, Akşam, 13 Ağustos 1936.
• “Muallimler Birliği”, Cumhuriyet, 3 Ağustos 1925.
• “Muallimler Birliğinde Çay”, Cumhuriyet, 31 Temmuz 1931.
• “Muallimler Birliğine Yeni Varidat”, Cumhuriyet, 3 Nisan 1932.
• “Muallimler Birliğinin Vaziyeti”, Akşam, 16 Ağustos 1936.
• “Muallimler Bugün Toplanıyor”, Cumhuriyet, 4 Mayıs 1933.
• “Muallimler Cemiyeti Kongresi Toplanamadı”, Tevhid-i Efkâr, 22 Temmuz 1924.
• “Muallimler Cemiyeti Kongresi”, Cumhuriyet, 27 Temmuz 1924.
• “Muallimler Cemiyeti Kongresi”, Muallimler Mecmuası, Sayı 11, 31 Temmuz 1923:327-328.
• “Muallimler Cemiyeti Kongresi”, Muallimler Mecmuası, Sayı 4, 21 Kânûnuevvel (Aralık) 1922: 60-61.
• “Muallimler Cemiyeti Kongresi”, Muallimler Mecmuası, Sayı 5, 12 Kânunusânî (Ocak)1923: 65-68.
• “Muallimler Cemiyeti Kongresine Davet”, Tevhid-i Efkâr, 5 Temmuz 1924.
• “Muallimler Kongresi Bugün Toplanıyor”, Tevhid-i Efkâr, 21 Temmuz 1924.
• “Muallimler Kongresi”, Cumhuriyet, 25 Ağustos 1924.
• “Muallimler Maaşlarının Azalmasından Müşteki”, Cumhuriyet, 28 Ağustos 1931.
• “Muallimler Toplandı”, Cumhuriyet, 16 Kânunusânî (Ocak) 1931.
• “Muallimlere Yardım: Halkevlerince Yapılacak Yardım Görüşülüyor”, Akşam, 19 Kânunusânî (Ocak) 1936.
• “Muallimlerin Azli ve Tebdili Hakkında”, Muallimler Mecmuası, Sayı 1, 22 Eylül 1922: 15.
• “Muallimlerin Telgraflarına Cevaplar”, Cumhuriyet, 18 Mayıs 1933.
• “Muallimlerin Vali Beyefendiye Cevabı”, Muallimler Mecmuası, Sayı 10, 30 Haziran 1923: 203-204.
• “Şahsiyette İkilik”, Muallimler Mecmuası, Sayı 6, 19 Şubat 1922: 118-119.
• “T.C. Muallimler Birlikleri Federasyonu Yasası”, Muallimler Mecmuası, Sayı 8, 15 Mayıs 1930.
• Ahmet Hamdi, İbrahim Alaaddin, “9 Şubat 1339 Tarihinde Muallimler Kongresi’nde Okunan Rapor”, Muallimler Mecmuası, Sayı 6, 19 Şubat 1922: 96-97.
• Akyüz, Yahya, “Doğuşunun Yüzüncü Yılında Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesinin İlk On Yılına Bakışlar (1908-1918)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 22 (1990): 1-48.
• Akyüz, Yahya, Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri (1839-1950), Ankara: Pagem Yay., 2012.
• Akyüz, Yahya, Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri 1848-1940, Ankara: Doğan Basımevi, 1978.
• Ali Haydar, “Mütedahil Maaşlar”, Muallimler Mecmuası, Sayı 17-18, Kânunusânî (Ocak) ve Şubat 1924: 419, 420.
• Arslan, Zehra, “Osmanlı’da Toplumsal Örgütlenmeye Geçiş ve Cemiyetleşme Faaliyetleri”, Türk Yurdu, 276 (2010): 58-61.
• Demiray, Tahsin, “Halkevleri ve Muallimler Birlikleri”, Fiske Taşları, İstanbul, 1956: 43-44.
• Ergün, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yay., 1982.
• Göldaş, İsmail, İstanbul İlkokul Öğretmenlerinin Grevi (1920), İstanbul: Kardeşler Basımevi, 1984.
• Göldaş, İsmail, Milli Kurtuluş Savaşında Öğretmenler I, İstanbul: Öğretmen Dünyası Yay., 1981.
• Hakkı Tarık, “Muallimler Kongresi İhtilafı”, Akşam, 28 Ağustos 1924: 2.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin “Modernleşme Süreci İçinde Osmanlı Devletinde İlmi ve Mesleki Cemiyetleşme Hareketlerine Genel Bir Bakış”, Osmanlı İlmî ve Meslekî Cemiyetleri, İstanbul, 1987:1-42.
• İstanbul Muallimler Cemiyeti 1340-1341 Senesi Heyet-i Umumiye Risalesi -6-, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1925: 1.
• İstanbul Muallimler Cemiyeti İktisat Sandığı Kongre Risalesi -1-, İstanbul: Şehzadebaşı Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1340 (1924): 1.
• Karaçavuş, Ahmet, Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim Cemiyetleri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006. Kâzım Nami, “Bizim Kongremiz”, Muallimler Mecmuası, Sayı 13, 15 Kânûnuevvel (Aralık) 1930: 67-68.
• Kâzım Nami, “Muallim Teşekkülü”, Muallimler Mecmuası, Sayı 18, 15 Nisan 1931: 226.
• Kâzım Nami, “Okumakta Birlik”, Muallimler Mecmuası, Sayı 7, 1 Mayıs 1930, ss. 193-195.
• Kısa, Ahmet, Mütareke İstanbulu’nda Muallimler Cemiyeti ve Faaliyetleri (1918-1922), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 31 (2020): 209-238.
• Muallimler Cemiyeti 338-1922 Senesi Heyet-i Umumiye Risalesi -3-, Evkaf Matbaası, İstanbul 1922.
• Muallimler Cemiyeti 335-919 Senesi Heyet-i Umumiye Risalesi -1-, Matbaa-i Orhaniye, İstanbul 2 Mayıs 330/919 Cuma. Muallimler Cemiyeti Esas ve Dâhili Nizamnâmesi, Matbaa-i Amire, İstanbul 1335 (1919).
• Muallimler Cemiyeti, 1936-1920 Senesi Heyet-i Umumiye Risalesi -2-, Evkaf Matbaası, İstanbul 3 Kânunuevvel (Ocak) 1933-1920.
• Muallimler Mecmuası, Sayı 4, 6 Kânunuevvel (Aralık) 1926: 1949.
• Muallimler Mecmuası, Sayı 6, 19 Şubat 1922: 96-97.
• Özkan, Enes, Tek Parti Rejiminde Bir Sivil Toplum Kuruluşunun Evrimi: İstanbul ve Ankara Muallimler Birliği, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, , 2019.
• Pustu, Yunus “Teşkilat Yapısı ve Faaliyetleriyle Türkiye Muallimler Birliği (1921-1936)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 99 (2019): 51-94.
• Pustu, Yunus, “Muallimler Mecmuası (1922-1927, 1930-1935)”, Atatürk Ansiklopedisi (dijital), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/muallimler-mecmuasi-1922-1927-1930-1935/. 22.12.2021.
• Pustu, Yunus, “Nizamnâmelerine Göre II. Meşrutiyet Döneminde Muallim Örgütlenmeleri (1908-1919)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 98 (2018), ss. 1-40.
• Pustu, Yunus, “Türkiye Muallimler Birliği Genel Merkezi ve Şubelerinin Neşrettiği Mecmualar”, ÇUKAR (Çukurova Araştırmaları Dergisi), 2 (2017): 56-91.
• Sarıhan, Zeki, Millî Mücadele’de Maarif Ordusu, İstanbul. Tarihçi Kitabevi, 2013.
• Selvi, Haluk, İşgal ve Protesto, İstanbul: Değişim Yayınları, 2007.
• Süleyman Şevket, “İstanbul Muallimler iktisat Sandığı 30 Eylül 1341 Hesap Hülasası”, Muallimler Mecmuası, Sayı 38, Şubat 1926: 1655-1656.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre 9, Cilt 9, Birleşim 109, 6 Ağustos 1951: 614.
• Tokgöz, Fikret “Dernekler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: İletişim Yay., 1985: 366.
• Toprak, Zafer, “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul: İletişim Yay., 1985: 205. Türkiye Muallimler Birliği İstanbul Merkezi 1925-1926 Senesi Kongresi Ruzname, Yenises Matbaası, İstanbul, 8 Temmuz 1926.
• Yaşaroğlu, A. Halit, “İstanbul Muallimler Birliği’nin Tarihçesi”, Yeni Bilgi Bilgi Yolu ile Birlik, Sayı 15, 1948: 7.
• Yaşaroğlu, A. Halit, “Konferanslar”, Yeni Bilgi Bilgi Yolu ile Birlik, Cilt IV, Sayı 37, 1 Mayıs 1950: 11.