15-16 JUNE (1970) WORKER'S UPRISING AND ITS ECHOES IN IZMIR

Yıl 2023, Sayı: 72, 224 - 239, 15.05.2023

Asil Kaya

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1221637

Öz

The worker’s uprising, which have been going on in Turkey since the 19th century, albeit with interruptions, started to show continuity after the Second World War, gained momentum with the 1961 Constitution. On the other hand, these movements, in which economic demands were brought to the fore, began to turn into a political attitude.
The rearrangement of union organization and the conditions for making collective agreements with the laws numbered 274 and 275, which were adopted on July 15, 1963, paved the way for the worker’s uprising. Since 1970, the protests among the workers increased with the effect of social and economic conditions, the government found the solution to reorganize the working life. The regulations concerning both public personnel and workers caused intense reactions. The biggest reaction came from the workers. Because the planned amendments to the Law on Trade Unions and the Law on Strikes, Collective Bargaining and Lockouts had the quality of disrupting the balance in the competition between trade unions. Reacting to this situation, the unions affiliated with DISK decided to resist the law. The actions that started on 15 June 1970 continued for two days and the bill was protested. Although the actions that could have been prevented by the government's martial law decision took place in Gebze and Istanbul, their effects also spread to different cities.
The study discusses the process leading to the workers' protests that took place on 15-16 June 1970, what happened during the protests, different perspectives on the protests and their repercussions in Izmir. Copyrighted works, official sources and periodicals related to the subject were used in the bibliography of the study.

Anahtar Kelimeler

Worker Actions, Izmir, Turkish Labor History, Turkish Political History, Social Movements

15-16 HAZİRAN (1970) İŞÇİ EYLEMİ VE İZMİR’DE UYANDIRDIĞI YANKILAR

Öz

Türkiye’de 19. yüzyıldan itibaren kesintiye uğrayarak da olsa süregelen işçi hareketleri, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından süreklilik arz etmeye başlamış, 1961 Anayasası’yla birlikte de ivme kazanmıştı. Bir yandan ekonomik taleplerin öne çıkarıldığı bu hareketler, öte yandan politik bir tavra dönüşmeye başlamıştı.
15 Temmuz 1963’te kabul edilen 274 ve 275 sayılı kanunlarla sendikal örgütlenmenin ve toplu sözleşme yapma koşullarının yeniden düzenlenmesi, işçi hareketlerinin önünü açmıştı. 1970 yılından itibaren sosyal ve ekonomik koşullarının da etkisiyle işçiler arasındaki eylemler artınca hükümet, çareyi çalışma hayatını yeniden düzenlemekte bulmuştu. Hem kamu personellerini hem de işçileri ilgilendiren düzenlemeler yoğun tepkilere neden olmuştu. Tepkilerin en büyüğü de işçilerden gelmişti. Zira Sendikalar Kanunu ile Grev, Toplu Sözleşme ve Lokavt Kanunu’nda yapılması planlanan değişiklikler sendikalar arası rekabette dengeyi bozucu niteliğe sahipti. Bu duruma tepki gösteren DİSK’e bağlı sendikalar yasaya karşı “direnme”yi kararlaştırmışlardı. 15 Haziran 1970 günü başlatılan eylemler iki gün boyunca sürmüş ve yasa tasarısı protesto edilmişti. Hükümetin sıkıyönetim kararıyla önlenebilen eylemler; Gebze ve İstanbul’da gerçekleşmiş olsa da eylemlerin etkisi farklı şehirlere de intikal etmişti.
Bu çalışmada 15-16 Haziran 1970’te gerçekleşen işçi eylemlerine giden süreç, eylemler sırasında yaşananlar, eylemlere yönelik farklı bakış açıları ve İzmir’deki yankıları ele alınmıştır. Çalışmanın kaynakçasında konuyla ilgili telif eserlerden, resmi kaynaklardan ve süreli yayınlardan yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İşçi Eylemleri, İzmir, Toplumsal Hareketler, Türk Emek Tarihi, Türk Siyasi Tarihi, Worker Actions, Izmir, Turkish Labor History, Turkish Political History, Social Movements

Kaynakça

• Buğra, Tarık, “Bir hakiki sendikacı”, Tercüman, 13 Mayıs 1970.
• Çeçen, Anıl. Türkiye’de Sendikacılık. Ankara: Özgür İnsan Yayınları, 1973.
• Çelik, Aziz. Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946–1967). İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• DİSK Tarihi – Kuruluş – Direniş – Var Oluş (1967-1975). 1.Cilt, Ed. Aziz Çelik, İstanbul: DİSK Yayınları, 2020.
• Doğan, Hasan, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Grev Hakkı ve Ta’til-i Eşgal Kanunu”, Belleten, 82/293 (2018): 265-294.
• Duru, Orhan, “Cemiyetler Kanununu değiştiren tasarı derneklerin faaliyetlerini kısıtlıyor”, Cumhuriyet, 28 Mayıs 1970.
• İleri, Ülkü İleri, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Örgütlenmelerini Hazırlayan Etmenler”, Emek ve Toplum, 3/7 (2015): 32-59.
• Kabaklı, Ahmet, “Bizden Türk-İş’e”, Tercüman, 14 Mayıs 1970.
• Kaplan, Meliha, “DİSK’in Kuruluşundan 15-16 Haziran’a Fabrika İşgalleri–Sendika Özgürlüğü Eylemlerinden DİSK’i Savunmaya”, Çalışma ve Toplum, 2/73 (2022): 1149-1192.
• Koçak, M. Hakan, “50’leri İşçi Sınıfı Oluşumunun Kritik Bir Uğrağı Olarak Yeniden Okumak”, Sınıf Sendika Siyaset – Türkiye Emek Tarihinden Kesitler, Ankara: İmge Kitabevi, 1. Baskı, 2016, 91-111.
• Koçak, M. Hakan, Aziz Çelik, “Türkiye İşçi Sınıfının Ayağa Kalktığı Gün: Saraçhane Mitingi”, Sınıf Sendika Siyaset – Türkiye Emek Tarihinden Kesitler, Ankara: İmge Kitabevi, 1. Baskı, 2016, 263-304.
• Makal, Ahmet. Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1.Baskı, 1999.
• Özhazinedar, Tuba, “Sebepleri ve Sonuçlarıyla 15/16 Haziran Büyük İşçi Direnişi”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/1 (2022): 128-145.
• Sönmezsoy, Refik, “Güçlü sendikalara doğru”, Tercüman, 15 Haziran 1970.
• Sönmezsoy, Refik, “Türk-İş, DİSK’in maskesini düşürdü”, Tercüman, 21 Haziran 1970.
• Sülker, Kemal. Türkiye’yi Sarsan İki Uzun Gün. İstanbul: Yazarlar ve Çevirmenler Yayın Üretim Kooperatifi, 1980.
• Talas, Cahit. Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1992.
• Toprak, Zafer. Türkiye’de İşçi Sınıfı 1908-1946. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
• Turgay, Feyza, “1960-1963 Dönemi İşçi Eylemlerine Aşağıdan Bakmak”, İnsan&İnsan, 4/13 (2017), 253-263.
• Yılmaz, Ensar, “Türkiye’de İşçi Sendikalarının Siyasal ve Sosyolojik Özellikleri Üzerinden Tarihsel Süreç İçinde Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/1 (2010): 195-207.